Lymphatic filariasis ဆင္ေျခေထာက္ေရာဂါ

ဆင္ေျခေထာက္ေရာဂါဟာ ႏိုင္ငံေပါင္း ၅၄ ႏိုင္ငံမွာ ၉၄၇ သန္းမွာ ဒီေရာဂါအတြက္သတိထားေနရတယ္။ သန္း ၁၂ဝ မွာ ပိုးရွိေနျပီး၊ သန္း ၄ဝ မွာ ေျခေထာက္ေတြ ၾကီးေနၾကတယ္။ ေယာက္်ား ၂၅ သန္းမွာ က်ားလိင္အဂၤါပါ ေရာဂါေၾကာင့္ ၾကီးေနၾကတယ္။ ၁၅ သန္းက ေျခေထာက္ပါၾကီးေနတယ္။ ကူးစက္မႈမျဖစ္ေအာင္ ေဆး ၂ မ်ိဳးတြဲကို တၾကိမ္တည္း တိုက္ေပးေနပါတယ္။

Filariodidea အုပ္စုဝင္ Nematodes (Roundworms) သန္ေကာင္ကေန ျဖစ္ေစတယ္။ (၃) မ်ိဳးရွိတယ္။ Wuchereria bancrofti အမ်ိဳးအစားက 90% ျဖစ္ေစတယ္။ က်န္တာက Brugia malayi နဲ႔ B. timori ျဖစ္တယ္။ ေသြးျပန္ရည္စနစ္ကို ထိခိုက္ျပီး လမ္းေၾကာင္းပိတ္တယ္။ ဒါေၾကာင့္ ေရာင္တာ၊ ၾကီးတာေတြ ဆက္ျဖစ္တယ္။ Culex ျခင္အမ်ိဳးအစားကေန လူတေယာက္ဆီကေန ေနာက္တေယာက္ဆီ ကူးစက္ေစတယ္။

Culex အမ်ိဳးအစားျခင္က ျမိဳ႕ေတြမွာမ်ားတယ္။ Anopheles ျခင္က ေတာေတြမွာမ်ားတယ္။ Aedes ျခင္က ကြ်န္းေတြမွာ မ်ားတယ္။ ျခင္ႏွိမ္နင္းေရးလဲလုပ္ရမယ္။ MDA နည္းဗ်ဴဟာကို ၄-၆ ႏွစ္ၾကာလုပ္မယ္။

ရက္တိုနဲ႔ နာတာရွည္ ၂ မ်ိဳးျဖစ္တယ္။ သန္ေကာင္ဟာ ပ်မ္းမွ် ၆ ႏွစ္ကေန ၈ ႏွစ္အထိေနတယ္။ အမ်ားစုမွာ ဘာမွ မခံစားရဘူး။ ဒါေပမဲ့ ေသြးျပန္ရည္စနစ္နဲ႔ ေက်ာက္ကပ္၊ ခုခံအားစနစ္တို႔ကို ထိခိုက္ေနလိမ့္မယ္။ ျဖစ္ကာစမွာ တက္ေစ့ေတြ ေရာင္မယ္။ နာတာရွည္ျဖစ္မွ Lymphoedema ေရာင္တာေတြဆက္ျဖစ္တယ္။ ေျခေထာက္မွာ အမ်ားဆံုးျဖစ္တယ္။ ေယာက္်ားကပ္ပဲ့အိပ္၊ အမ်ိဳးသမီးရင္သား၊ မိန္းမအဂၤါေတြမွာလဲ ျဖစ္ႏိုင္တယ္။

Mass drug administration (MDA) လူအမ်ားစုကိုေဆးေပးနည္းနဲ႔ ကာကြယ္ေရးလုပ္ပါတယ္။
၁။ Albendazole (400 mg) + Diethylcarbamazine citrate (DEC) (6 mg/kg) တျခားေဒသေတြမွာ ေပးတယ္။

၂။ Albendazole (400 mg) + Ivermectin (150-200 mcg/kg) ေဆးအတြဲကို Onchocerciasis (River blindness) ေရာဂါ ထူေျပာရာေဒသေတြမွာ ေပးတယ္။

Albendazole ရဲ႕ ေဘးထြက္-ဆိုးက်ိဳးေတြ = ကိုယ္ပူ၊ အေရျပားနီ-ယား၊ လည္ေခ်ာင္းနာ၊ အားယုတ္၊ ဗိုက္ေအာင့္၊ ဝမ္းပ်က္၊ ေခါင္းမူး၊ ေခါင္းကိုက္၊ ပ်ိဳ႕၊ အန္၊ ဆံပင္ပါး၊ ဆံပင္ကြ်တ္၊ ထိပ္ေျပာင္ (ေဆးျဖတ္ရင္ ျပန္ေကာင္းႏိုင္)၊ ေက်ာက္ကပ္ အလုပ္မလုပ္ႏိုင္၊ အသဲအလုပ္ပ်က္၊ အသည္းအလုပ္မႏိုင္၊ ေသြးစစ္ရင္ ပံုမွန္မဟုတ္၊ မ်က္စိျမင္လႊာထိခိုက္။

ကိုယ္ဝန္ေဆာင္ေနစဥ္မွာ သတိနဲ႔ေပးရမယ္။ အထဲကကေလးကို ထိခိုက္ေစႏိုင္တယ္။ ကိုယ္ဝန္တားေဆး ေသာက္ေနခ်ိန္မွာ တားနည္းကို အားနည္းေစလို႔ တားနည္း ၂ မ်ိဳးတြဲ ဥပမာ (ကြန္ဒြမ္) + တားေဆးတြဲသံုးသင့္တယ္။ Albendazole ေဆးျဖတ္ျပီးေနာက္ အဲလိုတလသံုးပါ။ ကေလးႏို႔တိုက္ေနခ်ိန္မွာ ေဆးက ႏို႔ရည္ထဲေရာက္-မေရာက္ဆိုတာ ေျပာဘို႔ မေသခ်ာပါ။

Diethylcarbamazine ရဲ႕ ေဘးထြက္ဆိုးက်ိဳးေတြ = ယား၊ မ်က္ႏွာ (မ်က္လံုး) ေရာင္၊ ကိုယ္ပူ၊ ညေနခင္း မ်က္စိၾကည့္မေကာင္း၊ ေခါင္းကိုက္၊ အဆစ္နာ၊ ေမာပန္း၊ ေခါင္းမူး၊ ပ်ိဳ႕-အန္။ တကယ္လို႔ မ်က္စိၾကည့္မေကာင္းတာ၊ ည-ညေနပိုင္းေကာင္းေကာင္းမျမင္ရတာနဲ႔ လိႈင္ေခါင္းထဲကေန ၾကည့္ရသလို ျမင္လာရတာရွိရင္ ဆရာဝန္ျပပါ။ ကိုယ္ဝန္နဲ႔ ႏို႔တိုက္မိခင္ေတြအတြက္ ထူးျခားျပီးေဖၚျပထားတာ မရွိပါ။

diethylcarbamazine citrate (DEC) ေဆးတၾကိမ္တည္းေပးတာနဲ႔ရတယ္။ အရင္က ၁၂ ရက္ေပးနည္းသံုးခဲ့တယ္။ albendazole with DEC or ivermectin ေပးနည္းက ၉၉% ေကာင္းေစတယ္။

ဝဲ ေခၚ ယားနာအတြက္ ivermectin 300 µg/kg ေဆးတျပားနဲ႔ရတယ္။ ၇ က္ေန တခါထပ္ေသာက္တာေကာင္းတယ္။

Filariasis Treatment ဆင္ေျခေထာက္ေရာဂါ ကုသနည္း 

ဆင္ေျခေထာက္ေရာဂါလို႔ ေခၚၾကေပမဲ့ အျမင္အရ ဆင္ေျခေထာက္လိုျဖစ္ေနတာကိုသာ အဲလိုေခၚရတယ္။ ေဆးစစ္လို႔ ပိုးေတြ႔ရင္ Filariasis ေရာဂါရွိေနသူျဖစ္တယ္။ Filariasis ေရာဂါဟာ သူ႔ဟာသူ တန္႔ႏိုင္တဲ့ေရာဂါျဖစ္တယ္။ အဲဒီပိုး ထပ္ဝင္ရင္ေတာ့ ထပ္ျဖစ္ႏိုင္တယ္။ 

ပိုးရွိေနသူကို ivermectin, albendazole နဲ႔ diethylcarbamazine (DEC) ေဆးေတြကိုသံုးတယ္။ ေရာဂါျဖစ္ေစတဲ့ အရြယ္ရသန္ေကာင္ေတြကို မ်ိဳးမပြါးေစေအာင္လုပ္ေပးတယ္။ ေလာေလာလတ္လတ္ ကူးစက္ခံထားရသူအတြက္ ယူအက္စ္ေအမွာ DEC ေဆးက အေကာင္းဆံုးျဖစ္တယ္။ microfilaria ေတြကိုလည္း ေသေစမယ္။ အရြယ္ရ သန္ေကာင္ေတြကိုတခ်ိဳ႕ပါ ေသေစမယ္။ ဒီေဆးကို သံုးေနတာ ႏွစ္ ၅ဝ ေလာက္ၾကာျပီ။ ivermectin ေဆးက microfilariae ကိုသာေသေစတယ္။ 

Albendazole ေဆးနဲ႔ ivermectin ေဆးကို အမ်ားဆံုးသံုးတယ္။ Albendazole 400 mg တေန႔ ၂ ၾကိမ္၊ ၁ဝ ရက္။ ivermectin 0.2 mg/kg တႏွစ္တၾကိမ္။ diethylcarbamazine 6 mg/kg တႏွစ္ ၁ ၾကိမ္၊ ၄-၆ ႏွစ္။ 

အာဖရိကမွာ Bancroftian filariasis အတြက္ ivermectin 0.4 mg/kg တႏွစ္တၾကိမ္။ diethylcarbamazine 6 mg/kg တႏွစ္ ၁ ၾကိမ္၊ ၄-၆ ႏွစ္။ 

ပိုးလည္းရွိျပီး ခံစားေနရတာေတြပါရွိရင္ ခံစားေနရတာေတြကိုပါ ကုသေပးရတယ္။ 

Lymphedema ေခၚ ေသြးျပန္ရည္ေၾကာေတြေရာင္ေနတာနဲ႔ elephantiasis ဆင္ေျခေထာက္ျဖစ္ေနတိုင္းေတာ့ DEC ေဆးမလိုပါ။ သူတို႔မွာ လတ္တေလာပိုးကူးစက္ေနရတာမဟုတ္လို႔ျဖစ္ပါတယ္။ သူတို႔ကို တကိုယ္ေရသန္႔ရွင္းေရးနဲ႔ ေလ့က်င့္ခန္းလုပ္ေစတယ္။ အနာရွိရင္ အနာေဆးထည့္နည္းလိုတယ္။ 

ပိုးသန္႔ေဆးေၾကာစရာအတြက္ Bleach ေခၚ ခြ်တ္ေဆးမံႈ႕သံုးႏိုင္တယ္။ ဆပ္ျပာ + ေရထဲေရာထည့္ႏိုင္တယ္။ 

အနာမွာ ဗက္တီးရီးယားဝင္တာပါရွိေနရင္ Doxycycline ပိုးေသေဆးေပးတယ္။ ၄ ပတ္ကေန ၆ ပတ္အထိ ေပးရတာရွိတယ္။ ငယ္သူေတြနဲ႔ ကိုယ္ဝန္ေဆာင္ေတြ မသင့္ပါ။ 

ပိုးေၾကာင့္ျဖစ္တဲ့မုတ္ ေခၚ Hydrocele ဟိုက္ဒရိုဆီးလ္ရွိေနသူကို ပိုးရွိေနရင္ ေဆးေပးမယ္။ ခြဲစိတ္ကုသမႈလိုမယ္။

Elephantiasis ဆင္ေျခေထာက္ျဖစ္ေနသူကို ေျခေထာက္ျမွင့္ထားဖို႔နဲ႔ elastic stockings တင္းအားပါပလာစတာ စည္းထားေစရတယ္။

Dr. တင့္ေဆြ
၂-၂-၂ဝ၁၈

Comments

Popular posts from this blog

က်န္းမာျခင္းသည္ လာဘ္တပါး

Furamin BC သံဓါတ္အားေဆး