AIDS ေမးခြန္း

ဆရာ တခုေလာက္ေမးခြင့္ျပဳပါ aids ေရာဂါက စျဖစ္ျပီဆို ဘယ္လိုပံုစံေတြ စျဖစ္တာလဲသိခ်င္ပါတယ္ ဆရာ မျဖစ္ေသးရင္ေရာ ကာကြယ္ဖို႔ ေဆးေတြရွိလားသိခ်င္ပါတယ္ဆရာ

HIV/AIDS ဟာ ကပ္ေရာဂါ

HIV ပိုးကို ၁၉၈၁ ခုႏွစ္က စေတြ႔ခဲ့ျပီး၊ HIV/AIDS ဟာ တကမာၻလံုးကို ျခိမ္းေျခာက္ အႏၲရာယ္ ျပဳေနဆဲ ကပ္ေရာဂါ Pandemic diseases ေတြထဲက တမ်ဳိး ျဖစ္တယ္။ HIV ဗိုင္းရပ္စ္ဟာ Retroviridae အုပ္စုဝင္ ျဖစ္ျပီး HIV-1 နဲ႔ HIV-2 ဆိုျပီး ႏွစ္မ်ဳိး႐ွိတယ္။ HIV-1 ဟာ ပိုမို ျပင္းထန္တယ္၊ ကူးစက္လြယ္တယ္။ ကူးစက္ခံရရင္ လူ႔ခႏၶာကိုယ္တြင္းက ခုခံမႈစနစ္ Immune System မွာ႐ွိတဲ့ CD4 Cell (Helper T Cells) ကို အဓိက ကူးစက္ ဖ်က္ဆီးတယ္။ ကူးစက္ခံရတဲ့ CD4 Cell ေတြကို CD8 Cell ေတြက ရန္သူပိုးမႊားလို႔ ထင္မွတ္ျပီး မွားယြင္း တိုက္ခိုက္လို႔ CD4 Cell ေတြ ေလ်ာ့နည္းေစတယ္။ က်န္းမာတဲ့လူမွာ CD4 Cell အေရအတြက္ 1200 cells/μl ႐ွိတယ္။

HIV ဆိုတာ ဘာလဲ

HIV (Human Immunodeficiency Virus) ဆိုတာ လူ႔ရဲ႕ ကိုယ္ခံစြမ္းအားကို က်ဆင္းေစတဲ့ Virus ပိုး ျဖစ္တယ္။

AIDS ဆိုတာ ဘာလဲ

AIDS (Acquired Immune Deficiency Syndrome) ခုခံအား က်ဆင္းမႈေရာဂါ ဆိုတာ HIV ပိုး ကူးစက္ခံရလို႔ ရလာရတဲ့ ေရာဂါလကၡဏာ အစုအေပါင္းျဖစ္တယ္။ လကၡဏာ သတ္သတ္မွတ္မွတ္ မရွိဘူး။ Opportunistic infections အခြင့္သာလို႔ ဝင္လာတဲ့ ကူးစက္ေရာဂါေတြေၾကာင့္ အသက္ အႏၱရာယ္ကို စိုးရိမ္ရတဲ့အထိ ျဖစ္ေစတယ္။

HIV ကူးစက္ႏိုင္တဲ့ နည္းလမ္းမ်ား

၁။ ပိုး႐ွိသူ ႏွင့္ လိင္တူ-လိင္ကဲြ ဆက္ဆံျခင္း၊ လူနာ ၉ဝ% က လိင္ဆက္ဆံရာက ကူးတယ္။ ၆ဝ-၇ဝ% က လိင္တူဆက္ဆံလို႔ ကူးတယ္။

၂။ ပိုးပါတဲ့ ေသြးသြင္းျခင္း (၉ဝ% ေက်ာ္ ကူးႏိုင္စြမ္းရွိတယ္)၊ ပိုး႐ွိသူနဲ႔ ေဆးထိုးအပ္ ေဆးထိုးျပြန္ မွ်ေဝသံုးစြဲျခင္း၊ တကတူး ေဆးမင္ေၾကာင္ ထိုးျခင္း၊ ဓါတ္အပ္ စိုက္ျခင္း၊ ကြင္းေတြတပ္ဆင္ အလွျပင္ျခင္း၊

၃။ ကိုယ္ဝန္ေဆာင္ မိခင္က ကေလးကို ကူးစက္ျခင္း (၁၅-၃ဝ%) တို႔ ျဖစ္တယ္။

ဘယ္ေတာ့ AIDS ျဖစ္လာသလဲ

HIV ပိုးဝင္ျပီးေနာက္ ေဆးမကုသူေတြမွာ ၈-၁ဝ ႏွစ္ၾကာမွ AIDS ျဖစ္လာတယ္။

အဆင့္မ်ား

(၁) ဘာ ေရာဂါလကၡဏာမွ မရွိေသးတာ။

(၂) သာမန္အေရျပား၊ အေရျပားႏု၊ အသက္ရွဴလမ္း အေပၚပိုင္းေတြမွာ ေရာဂါလကၡဏာေတြ ရွိလာတာ။

(၃) ဝမ္းခဏခဏ၊ အၾကာၾကီး (၁ လ) ေလွ်ာတာ၊ ဆိုးဝါးတဲ့ ဗက္တီးရီးယားပိုးဝင္တာ၊ ႏူမိုးနီးယား၊ အဆုပ္တီဘီ ျဖစ္လာတာ။

(၄) ဦးေႏွာက္မွာ Toxoplasmosis ေရာဂါ၊ အစာျမိဳျပြန္-ေလျပြန္-အဆုပ္မွာ Candidiasis မိႈေရာဂါ၊ Kaposi's Sarcoma ေရာဂါ ဝင္လာတာ။ ဒီလိုေရာဂါေတြက လူေကာင္းေတြဆိုရင္ ကုသရတာလြယ္တယ္။ CD4 positive T cell count အေရအတြက္က 200 per mm3 of blood ထက္နည္းမယ္။ WHO ကေန Antiretroviral (ARV) therapy ေဆးကုဘို႔ ညႊန္းတယ္။

ေဆးကုသျခင္း

• HIV ကို လံုးဝ ေပ်ာက္ကင္း ေစႏိုင္တဲ့ ေဆးဝါး ယခုအခ်ိန္ထိ မေပၚေသးပါ။

• ဗိုင္းရပ္စ္ ေပါက္ပြားတာကို ထိန္းခ်ဳပ္ေပးျပီး၊ CD4 Cell အေရအတြက္ ဆက္မေလ်ာ့ က်ေစလို႔ ေရာဂါ ေ႐ွ႕ဆက္ တိုးမွာကို ဟန္႔တားေပးတဲ့ ေဆးေတြသာ ႐ွိတယ္။

• HIV ပိုးေၾကာင့္ ခံစားရတဲ့ ေဝဒနာေတြကို သက္သာေစဘို႔၊

• ေရာဂါပိုး အေရအတြက္ကို ေလွ်ာ့ခ်ေပးဘို႔၊

• လူနာရဲ႕ သက္တမ္းကို ဆြဲဆန္႔ေပးဘို႔၊

• လူနာရဲ႕ က်န္းမာေရး ေကာင္းမြန္ေစျပီး အလုပ္ ျပန္လုပ္ႏိုင္ေစဘို႔သာ ျဖစ္တယ္။

HIV ကူးစက္မႈ ႐ွိ-မ႐ွိ၊ အေကာင္း-အဆိုး စစ္ေဆးျခင္း

HIV antibody ကို အလွ်င္အျမန္ စစ္ေဆးေပးတဲ့ ကိရိယာ (Rapid HIV test) ကို အလြယ္တကူ ရႏိုင္တယ္။ အျခား စစ္ေဆးႏိုင္တဲ့ စမ္းသပ္နည္းေတြကေတာ့ ELISA, Western Blot နည္းေတြ ျဖစ္တယ္။ ပိုးဝင္ ျပီးခ်ိန္က HIV antibody စစ္ေဆး ေတြ႔႐ွိခ်ိန္ထိ ကာလကို Window period လို႔ ေခၚတယ္။ ဒီကာလမွာ HIV ကူးစက္ခံရမွန္း မသိႏိုင္တဲ့အခ်ိန္ ျဖစ္ျပီး အျခားသူေတြကိုေတာ့ ကူးစက္ႏိုင္စြမ္း ႐ွိတယ္။ ၉၉% ေသာ HIV ကူးစက္ ခံရသူမ်ားဟာ ၃ လ အၾကာမွာ HIV antibody စစ္ေဆး ေတြ႔႐ွိႏိုင္တယ္။

ေရာဂါပိုး ဝင္ခါစမွာ ေသြးစစ္ရင္ ခ်က္ခ်င္း မေပၚဘူး။ HIV antibody test ကို စစ္ရင္ လြန္ခဲ႔တဲ့ (၃) လ မတိုင္ခင္က အေျခအေနကိုပဲ ျပတယ္။ အမ်ိဳးသား နဲ႔ အမ်ိဳးသမီး အိမ္ေထာင္ မျပဳမီမွာလဲပဲ ႏွစ္ေယာက္လံုးက ေသြးစစ္ သင့္ၾကတယ္။

HIV/AIDS ေရာဂါ အေကာင္း-အဆိုး သိခ်င္ရင္ စမ္းသပ္တဲ့ နည္းတခုကို CD4 (Cluster of differentiation 4) လို႔ ေခၚတယ္။ အလြယ္ေခၚ T4 count; T-helper cells; T-suppressor cells; Cytotoxic T-cells နဲ႔ တရားဝင္ အေခၚက CD4 lymphocyte count; CD8 lymphocyte count; CD4/CD8 ratio; CD4 percent ျဖစ္တယ္။

CD4 Count

လူတိုင္းမွာ ခုခံႏိုင္စြမ္း ရွိေအာင္ လုပ္ေပးေနတဲ့ (ဆဲလ္) ေတြ အမ်ိဳးမ်ိဳးရွိတဲ့ထဲမွာ Lymphocyte ေခၚတဲ့ ေသြးျဖဴဥတမ်ိဳး ပါတယ္။ HIV ပိုးဝင္လာရင္ T-cells ကို တိုက္ခိုက္တယ္။ CD4 က T cells ထဲကို HIV-1 ဝင္လာေစဘို႔ “ဧည့္ၾကိဳ” တာဝန္ ယူသလို ျဖစ္တယ္။ အဲဒီ (ဆဲလ္) ေတြကို အသံုးခ်ျပီး၊ ပံုတူပြါးတာမို႔ ခုခံအားစနစ္ကို ဖ်က္ဆီးရာ ေရာက္ေစတယ္။ ဒါ့ေၾကာင့္ ဒီ (ဆဲလ္) ေတြ နည္းေနတာဟာ ခုခံစြမ္းအားေတြ က်ဆင္းတယ္လို႔ သြယ္ဝိႈက္ျပီး ေျပာတယ္။

ေရာဂါ ျဖစ္စပိုင္းမွာေတာ့ လူဟာ ပ်က္စီး-ေျပာင္းသြားတဲ့ CD4 cells ကို အစားထိုး ေပးႏိုင္ေသးတယ္။ ေနာက္ပိုင္းၾက ဒီလို မလုပ္ႏိုင္ေတာ့ဘူး။ CD4 cells ေတြ နည္းလာေလေလ ခုခံအားက်ေလဘဲ။ ေနာက္ဆံုး ဘာဆိုဘာမွ မခုခံႏိုင္ေတာ့ပါ။

CD4 Count ကို တခါတည္း စမ္းရတာ မဟုတ္ပါ။ ေနာက္စမ္းရင္ အေျဖ မတူတာေတြ ထြက္မယ္။ ယွဥ္ၾကည့္ရတယ္။ တေယာက္ထဲမွာေတာင္ မနက္ခင္းမွာ ညေနထက္ နည္းတတ္တယ္။ HIV မဟုတ္ဘဲ ႏူမိုးနီးယား၊ ေရယံု၊ တုပ္ေကြးတို႔လို ေရာဂါ တခုခု ရေနရင္လည္း CD4 count ခဏတျဖဳတ္ နည္းတယ္။ ကင္ဆာေဆး ေသာက္ေနရရင္လည္း နည္းတယ္။

ပံုမွန္ CD4 counts 500-1500/mm3 အတြင္းရွိတယ္။ ဓါတ္ခြဲခမ္း တခုႏွင့္တခု မတူပါ။ 500-1200 x 106/L လို႔ သတ္မွတ္တာလဲ ရွိတယ္။ CD4 Count 200 cells/mm3 ရွိတာေတြ႔ရင္ AIDS ေရာဂါသည္လို႔ ေျပာတယ္။ ARV ေဆးကို တခ်ိဳ႕ ေဆးရံုေတြက 350 cells/mm3 ရွိကတည္းက ေရာဂါလကၡဏာ ရွိရွိ-မရွိရွိ ေဆးေပးတယ္။ CD4 နည္းေပမဲ့ က်န္းမာေနသူလဲ ရွိတယ္။ မနည္းေပမဲ့ ေနမေကာင္း ျဖစ္ေနသူလဲ ရွိျပန္ေသးတယ္။

HIV viral load test ေခၚတဲ့ ေသြးထဲမွာ ဒီဗိုင္းရပ္စ္ေတြ ဘယ္ေလာက္ရွိေနသလဲ သိတဲ့ စမ္းသပ္မႈနဲ႔ပါ တြဲမွ ေရာဂါ ဆိုးလာတာ၊ ေဆးထိေရာက္တာ ဆိုတာ ပိုေသျခာတယ္။ CD4 ဟာ HIV ပိုးက ဘယ္ေလာက္ ဖ်က္ဆီးထားျပီလဲ ဆိုတာကို သိေစႏိုင္ျပီး၊ Viral load ကေတာ့ ေသြးထဲမွာ HIV ပိုး ဘယ္ေလာက္ မ်ားမ်ား ရွိေနသလဲကို သိေစတယ္။ Viral load မ်ားေနတာ မေကာင္းဘူး။ 100,000 ေက်ာ္ရင္ ေဆးကုပါ။

HIV ရွိရင္ CD4 အေရအတြက္ က်ဆင္းတယ္။ ARV ေဆးေပးျပီးေနာက္ နလံထမွာ တခါ ျပန္တက္လာတယ္။ CD4 နဲ႔ Viral load (VL) ဆက္စပ္ေနတာ ရွိသလို တခါတေလ အဲလို မဟုတ္တာလဲ ေတြ႔ေနရတယ္။ ၁ဝ% ေလာက္မွာ VL က်ေနေပမဲ့ CD4 မတက္ဘူး။ ဒါ့ေၾကာင့္ CD4 တံု႔ျပန္မႈ မရွိတာနဲ႔ ေဆးကုတာ မထိေရာက္ဘူးလို႔ မေျပာႏိုင္ပါ။ Viral load (VL) က CD4 ေလာက္ေတာ့ မတိက်ပါ။ အေျခခံ အက်ဆံုးအခ်က္ကို ေျပာရရင္ ေဆးစစ္နည္းေတြဆိုတာ လူေတြလိုဘဲ Perfect မျဖစ္ၾကပါ။ ေဆာရီး။

သံမဏိ စည္းမ်ဥ္း ၅ ခ်က္

၁။ အေျခအေနမွန္ကို ရွင္းရွင္း သိေနၾကေအာင္ ပြင့္ပြင့္လင္းလင္း ေျပာပါ။ စိုးရိမ္တာ ရွိသမွ် ထုတ္ေျပာပါ။ တေယာက္ အေပၚ တေယာက္ ရိုးသားပါ။ ကုိယ္ထင္တာကို တရားသူၾကီးလုပ္ျပီး ဆံုးျဖတ္ခ်က္ မခ်ပါနဲ႔။

၂။ အေၾကာက္ မလြန္ပါနဲ႔။ မီးဖိုနဲ႔ အိမ္သာ အတူသံုးရတာနဲ႔ ပိုးက ကိုယ့္ဆီ ကူးမလာႏိုင္ပါ။ အတူေနေလ့ရွိၾကတဲ့ ညီအကိုလို၊ ေမာင္ႏွမလို၊ သားအမိ-သားအဖလို၊ အခန္းကို (ရွယ္) လုပ္ေနေလ့ရွိတဲ့ သူငယ္ခ်င္းလို ေနၾကတာက စိုးရိမ္စရာ နတၳိပါ။

၃။ HIV အေၾကာင္း က်န္းမာေရး-လူမႈေရး သုတေတာ့ ေလ့လာထားၾကပါ။ တိတိပပ ေျပာပါ့မယ္၊ “ေသြး၊ မိခင္ႏို႔၊ က်ား-သုတ္ရည္၊ မ-ဗဂ်ိဳင္းနားက အရည္၊ ” ဤေလးမည္ကေနသာ ကူးပါတယ္။ လက္ျခင္းထိ၊ ပါးျခင္းအပ္၊ ေက်ာျခင္း ကပ္ယံုနဲ႔ လံုးဝမကူးပါ။ သြားထိလို႔ ဓါတ္လိုက္မွာလား ေၾကာက္စရာ မထားပါနဲ႔။ စာအတူ ဖတ္ပါ၊ တီဗြီအတူ ထိုင္ၾကည့္ပါ။ ထမင္း တစားပြဲထဲ ထိုင္စားပါ။ ေညာင္းလို႔ ႏွိပ္နင္းေပးလဲ ေရာဂါ မရပါ၊ ကုသိုလ္သာ ရပါမယ္။

၄။ သူ႔ အတြင္းေရး-လံုျခံဳမႈကို ေလးစားပါ။ တစိမ္းတရံေတြကို “သူကေရာဂါသည္” လို႔ မလိုအပ္ဘဲနဲ႔၊ ႏွိမ္ခ်င္တဲ့ သေဘာနဲ႔ မေျပာပါနဲ႔။

၅။ စည္းကမ္း-ကလနား သတ္မွတ္ထားပါ။ ကုိယ့္ပစၥည္း လာသံုးတာကို အျပတ္ျငင္းပါ၊ အားမနာပါနဲ႔။ ေဆာရီး ေလာက္နဲ႔ မရပါ။ ပိုးရွိသူကေန ခ်တဲ့ စည္းကမ္းကိုလည္း တျခားလူေတြက လိုက္နာၾကပါ။

ဒီလိုေရာဂါအတြက္ အင္မတန္ စိတ္ထားျမင့္တဲ့ ဆိုရွယ္-ဝပ္ကားေတြ ျဖစ္ႏိုင္ၾကပါတယ္။ ဆရာဝန္ေတြမွ မဟုတ္ပါ၊ ႏိုင္ငံလွည့္ျပီး၊ ကမာၻလွည့္ျပီး၊ ေရာဂါကာကြယ္ေရး အသိေပးသူေတြ မနည္းပါ။

HIV/AIDS လင့္ေတြ အမ်ားၾကီးရွိတယ္။ ဘေလာ့မွာ ဖတ္ပါရန္။

Dr. တင့္ေဆြ