Iron supplement and Liver diseases သံဓါတ္နဲ႔ အသည္းေရာဂါ

ကၽြန္ေတာ့္ အမ်ိဳးသမီးက အသက္ ၃၇၊ ကိုယ္ဝန္ ၉ ပတ္ထဲမွာပါ။ အမ်ိဳးသမီးက Hepatitis B carrier patient ပါ။ ဒါ့ေၾကာင့္ ဆရာဝန္က သံဓာတ္နဲ႔ မတည့္ဘူးလို႔ ေျပာခဲ့ဖူးပါတယ္။ သံဓာတ္ပါေသာ Obimin ေဆး ေသာက္သင့္/မသင့္ သိခ်င္ပါတယ္။ ဆရာဝန္ကေတာ့ Folic Acid ပဲေပးလိုက္ပါတယ္။ ကၽြန္ေတာ္တို႔က အျပင္ေဆးဆိုင္က Obmin- AZ ဆိုတာ ဝယ္လာခဲ့မိပါတယ္။ သူ႔မွာပါတဲ့ ေဆးအမယ္ေတြကေတာ့ ဗီတာမင္ေတြအျပင္ Ferrous Fumarate – 200 mg ပါတာ ဖတ္ရပါတယ္။

ဆရာ့စာထဲမွာ သေႏၶသားဟာ သံဓာတ္လိုတယ္လို႔ ေရးထားတာ ဖတ္ဖူးပါတယ္။ သံဓာတ္ဟာ ကေလးအတြက္ မျဖစ္မေန ေသာက္သင့္တယ္ဆိုရင္ အမ်ိဳးသမီးကေတာ့ သူ ထိခိုက္ေပမယ့္လည္း ေသာက္ခ်င္တယ္ လို႔ေျပာပါတယ္။ ဒါေၾကာင့္မို႔ Obimin ကို ဆက္ေသာက္သင့္၊ မသင့္ ညႊန္ၾကားေပးပါဦး။ ဒါမွမဟုတ္ မိခင္ေရာ ကေလးပါ အဆင္ေျပမယ့္ နည္းလမ္းရွိရင္လည္း ညႊန္ၾကားေပးပါဦး ဆရာ။

နာတာရွည္ အသည္းေရာဂါ Chronic liver disease ဟာ ေသဆံုးေစတဲ့ေရာဂါေတြထဲမွာ နံပါတ္ ၁ဝ ခ်ိတ္တယ္။ Hepatitis C virus infection စီပိုးကေန ၇၅-၈ဝ% နာတာရွည္-အသည္းေရာဂါ ျဖစ္ေစတယ္။ အသည္းအစားထိုးရကလဲ သူ႔ေၾကာင့္မ်ားတယ္။ ဒါ့ေၾကာင့္ ၾကိဳတင္ကာကြယ္ေရးဟာ အလြန္႔အလြန္ အေရးပါတယ္။ အရက္ေရွာင္တာကေန စရမယ္။ စီပိုး ရွိေနသူမွာ Hepatitis A ေအ ေရာ Hepatitis B ဘီပါ ထပ္ဝင္လာတတ္လို႔ ကာကြယ္ေဆးေတြ ထိုးရပါမယ္။ Weight reduction ကိုယ္အေလးခ်ိန္ ခ်ပါ။ Exercise ကိုယ္လက္-ေလ့က်င့္ခန္း လုပ္ပါ။ မတည့္တဲ့ေဆးေတြေရွာင္ပါ။

Potentially hepatotoxic medications အသည္းကို ဒုကၡေပးႏိုင္တဲ့ ေဆးေတြကေတာ့ -
• Nonsteroidal anti-inflammatory drugs (NSAID) အမ်ားသံုး (စတီရြိဳက္) မပါတဲ့ အနာသက္သာေဆးေတြ။ Paracetamol ပါရာစီတေမာလို႔ လူသိမ်ားျပီး အေမရိကားမွာ Acetaminophen (အစီတာမိုင္ႏိုင္ဖင္) ေခၚတာကို တေန႔မွာ 2 g per day ထက္မပိုရင္ေတာ့ ကိစၥမရွိပါ။
• Antidepressants စိတ္မက်ေဆးေတြ၊
• Muscle relaxants ၾကြက္သားေပ်ာ့ေဆးေတြ၊
• Bupropion (Wellbutrin), Chlorpromazine (Thorazine), Tricyclic antidepressants စိတ္ေရာဂါေဆးေတြ၊
• Phenytoin (Dilantin), Valproic acid (Depakene) အတက္က်ေဆးေတြ၊
• Statins, Nicotinic acid (Niacin; Nicolar) အဆီေလွ်ာ့ေဆးေတြ၊
• Estrogens (အီစထိုဂ်င္) ေဆး၊ Anabolic steroids ကိုယ္ခႏၶာ သန္စြမ္းေစဘို႔သံုးတဲ့ စတီရြိဳက္ေဆးေတြ၊
• Acarbose (Precose), Pioglitazone (Actos), Sulfonylureas ဆီးခ်ိဳေဆးေတြ၊
• Antibiotics ပဋိဇီဝေဆးစာရင္းထဲမွာ Amoxicillin–clavulanate potassium (Augmentin), Erythromycin, Isoniazid (INH), Nitrofurantoin (Furadantin), Tetracycline ေဆးေတြပါတယ္။
• Antifungal agents မိႈေဆးေတြထဲမွာ Fluconazole (Diflucan), Itraconazole (Sporanox), Ketoconazole (Nizoral) ေတြပါတယ္။
• တျခားေဆးေတြကေတာ့ Etretinate (Tegison), Tamoxifen (Nolvadex), Testosterone, Halothane (Fluothane), Methotrexate (Rheumatrex), Selected Potentially Hepatotoxic Supplements, Amanita species, Asafetida, “Bush” herbal teas, Chaparral, Comfrey, Echinacea, Gentian, Germander, Jin bu huan, Kalms tablets, Mistletoe, Nicotinic acid, Pennyroyal oil, Valerian, Senna fruit extracts ေတြ ျဖစ္ၾကတယ္။ Herbal remedies အသီး-အရြက္ စတာေတြကေနထုတ္တဲ့ (ဟာဗယ္) ေခၚတာေတြလဲ စိတ္မခ်ရတာေတြ ရွိတယ္။ Milk thistle ဆိုတာေတာ့ သံုးႏိုင္တယ္။

ထူးျခားတာကေတာ့ အသည္းနာတာရွည္ျဖစ္ေနသူေတြနဲ႔ မတည့္တာေတြထဲမွာ Iron သံဓါတ္၊ Vitamin A ဗီတာမင္ ေအ၊ တျခားဗီတာမင္ေတြ ပါေနတာျဖစ္တယ္။ သံဓါတ္ေတြ ပိုမ်ားလာေစတာမို႔ ဆင္ျခင္ရတာျဖစ္တယ္။ နဂိုကတည္းက ၃ဝ% မွာ ေသြးထဲမယ္ သံဓါတ္ေတြ မ်ားေနျပီျဖစ္တယ္။ HBV carriers ဘီပိုး သယ္ေပးေနသူမွာ Down's syndrome ဦးေႏွာက္-ေရာဂါပါ ရွိေနရင္ Hemoglobin (ဟီမိုဂလိုဘင္) မ်ားမယ္၊ Hematocrit (ဟီမတိုခရစ္) လဲမ်ားေနတယ္၊ Serum iron levels ေသြးထဲ သံဓါတ္ပါ မ်ားေနတယ္။

• Iron overload သံဓါတ္ေတြ မ်ားေနရင္ Hepatitis C စီပိုးကိုေဆးကုရာမွာ Ribavirin နဲ႔ Interferon (IFN) ေဆးေတြကို ခံႏိုင္ရည္ျဖစ္ေစႏိုင္တယ္။
• Hepatitis B infection ဘီပိုးရွိေနသူမွာ ေသြးထဲက သံဓါတ္ဟာ > 300 ng/mL ထက္မ်ားေနရင္ ၉၃% မယ္ IFN ေဆးမတိုးတာကို ေတြ႔ရွိရတယ္။
• Hepatitis C virus ေၾကာင့္ အသည္းထိခိုက္တာျဖစ္လာရင္ Iron storage သံဓါတ္ေတြ မ်ားေနတယ္။ အေကာင္ေတြမွာ စမ္းတဲ့အခါ သံဓါတ္ေဆးေပးရင္ ေရာဂါပိုဆိုးေစတာ ေတြ႔ရေပမဲ့ လူေတြမွာ အဲလိုျဖစ္တယ္လို႔ အတိအက် မေျပာႏိုင္ဘူး။
• Hemodialysis ေသြးလဲေပးရတဲ့လူနာေတြကို သံဓါတ္ေပးတာ မထူးျခားဘူး။ Active hepatitis အသည္းေရာင္ေရာဂါ ထေနခ်ိန္ဆိုရင္ေတာ့ မေကာင္းဘူး။ သံဓါတ္ကို ေသြးေၾကာထဲ ထိုးေပးရင္ အသည္းကို မေကာင္းျဖစ္လာေစဘို႔ အခြင့္အလမ္း နဲနဲေလးပိုရွိတယ္။ ဘာဘဲျဖစ္ျဖစ္ ေဆးကုေနသူေတြကို ေသြးထဲက သံဓါတ္အေျခအေနကို စစ္ေနသင့္တယ္။
• Carriers of the hepatitis B virus ဘီပိုးသယ္ေဆာင္ေပးေနသူေတြမွာ တျခားသူေတြထက္ သံဓါတ္ကဲေနတာ ေတြ႔ရတယ္။ လူတိုင္းလဲ မဟုတ္ျပန္ဘူး။ ကင္ဆာ-အက်ိတ္ ၾကီးေစဘို႔ သံဓါတ္ လိုတယ္လို႔ ယူဆတယ္။
• နာတာရွည္ အသည္းေဝဒနာသယ္ေတြမွာ အသည္းထဲမွာေရာ ေသြးထဲမွာပါ သံဓါတ္ ကဲေနတယ္။ ဒါေပမဲ့ Hepatitis B virus (HBV) infection ဘီပိုးသယ္ေပးေနသူေတြ ျဖစ္တာေတာ့ ရွားပါးတယ္။
• Hepatitis B and C အသည္းေရာင္ ဘီပိုး နဲ႔ စီပိုး ရွိသူေတြမွာ ေသြးအားနည္းေရာဂါ ရလာတတ္တယ္။ ဒါမ်ိဳးကို Autoimmune hemolytic anemia လို႔ေခၚတယ္။ Aplastic anemia/pancytopenia ဆိုတာကေတာ့ ျဖစ္ခဲတယ္။

စားတဲ့ အစားအေသာက္ထဲမွာပါတဲ့ သံဓါတ္ေၾကာင့္ ေရာဂါဆိုးတယ္ဆိုတဲ့ အေထာက္အထားေတာ့ မေတြ႔ေသးပါ။ ေမးတဲ့သူကို သံဓါတ္ေဆးတိုက္ဘို႔ မသင့္ပါ။ စိတ္ခ်ရေအာင္ အစားအစာကိုသာ ဂရုစိုက္စားရင္ ကေလးအတြက္ နည္းမွာလဲ မပူရပါ။ အမွန္က ကေလးအတြက္ကို သိပ္မပူရပါ။ ကေလးကိုလိုတာေတြ ေပးရလို႔ မိခင္မွာ နည္းသြားတတ္တာသာ ရွိပါတယ္။ ကိုယ္တိုင္ ေနေကာင္းေအာင္လုပ္ပါမွ ကေလးအတြက္ပါ ေကာင္းေစတယ္လို႔ သေဘာထားသင့္ပါတယ္။

Dr. တင့္ေဆြ