Depression (2) ကံဆိုးမသြားေလရာ

April 7th World Health Day 2017
Depression - Let’s talk

၂ဝ၁၇ ခုႏွစ္ ကမာၻ႔က်န္းမာေရးေန႔ ေဆာင္ပုဒ္က စိတ္က်ေဝဒနာ ေျပာဆို တိုင္ပင္ ေဆြးေႏြးပါ။

ကံဆိုးမသြားရာ မိုးလိုက္လို႔ရြာခ်င္ရြာပါေစ၊
စိတ္က် ေဝဒနာ ေျပာဆို တိုင္ပင္ ေဆြးေႏြးပါ။

ေစာေစာကေလးတင္ သူ႔အကိုမွာ စိတ္က်ေရာဂါျဖစ္ေနလို႔ေမးပါတယ္။ သူ႔ကိုယ္သူ သတ္ေသဘို႔ၾကိဳးစားတဲ့အထိ ဆိုးတယ္တဲ့။ အေျဖပို႔မွ သတိထားမိတယ္။ ေမးတဲ့သူ အိုင္ဒီက ေသျခင္းနဲ႔ဆိုင္တဲ့စကားလံုးတခု ျဖစ္ေနတယ္။ အတိအက်ေတာ့ မေျပာေတာ့ပါ။ အဲလိုအမည္ မယူသင့္လို႔ ထင္ပါတယ္။

စိတ္က်တယ္ဆိုတာ အေတြးေရာ အလုပ္ပါ က်ေနတာျဖစ္တယ္။ ဒါျဖစ္လာရင္ သူ႔အေတြး၊ သူ႔အမူအယာ၊ သူ႔ခံစားခ်က္နဲ႔ သူ႔ကိုယ္ကာယ က်န္းမာေရးေတြမွာ လာထိခိုက္တယ္။ ဝမ္းနည္း၊ ေၾကကြဲ၊ စိုးရိမ္၊ အကူအညီကင္းမဲ့၊ အျပစ္ရွိေနသလိုေန၊ ဂနာမျငိမ္၊ စိတ္မလိုမက်တာေတြ ျဖစ္လာမယ္။ အရင္က သာယာတာေတြ၊ စိတ္ဝင္စားတာေတြ၊ အရသာေတြ႔တာေတြ နည္းပါး၊ ကင္းမဲ့လာမယ္။ အအိပ္ပ်က္မယ္၊ အစားေတာ့ နည္းခ်င္နည္း၊ မ်ားခ်င္မ်ားမယ္။ အားယုတ္၊ နာက်င္ကိုက္ခဲ၊ အစာမေက်တာေတြ ျဖစ္မယ္။ ဆိုးဝါးတဲ့အဆင့္ရွိသူေတြမွာ ၄႕၄% က ကိုယ့္ကိုယ္ကို သတ္ေသၾကတယ္။ ျပန္ျပန္ျဖစ္ေနသူ၊ အကုရခက္သူေတြလဲရွိတယ္။

ဒီေခတ္မွာ လူေတြက ပိုျပီးပြင့္လင္းလာၾကတယ္။ ခ်ဳပ္တီး-သိုဝွက္မထားေတာ့ဘူး၊ ျမံဳမထားေတာ့ဘူး၊ ထိန္းမထားေတာ့ဘူး။ စိတ္ထဲမွာေရာ၊ ေျပာတာဆိုတာ၊ ေရးသား-ဖြဲ႔ဆို-စပ္ဟပ္တာေရာ၊ လုပ္ကိုင္၊ လႈပ္ရွား၊ ကခုန္၊ ဝတ္ဆင္တာေတြပါ အရင္ကလူေတြထက္ ပိုလာ၊ ကဲလာ၊ သဲလာ၊ ရဲလာၾကတယ္။ ေျပာင္းလာကို ေျပာတာပါ။ ေကာင္းလာတာလို႔ ေျပာခ်င္တာေတာ့ မဟုတ္ပါ။ အကုန္မေကာင္းဘူးလို႔လဲ မဆိုခ်င္ပါ။ ေျပာင္းလာတာက ျဖစ္ေနတာမို႔ အရွိတရားတခုပဲ မဟုတ္ပါလား။

ပုထုဇၨေနာ ဥမၼတၱေကာ
သာမန္လူေတြဟာ စိတ္မတည္ဘဲ အစဥ္အျမဲ ေဖာက္လႊဲေဖာက္ျပန္ ျဖစ္တတ္တဲ့သေဘာရွိၾကလို႔ အ႐ူးေတြနဲ႔ အတူတူဘဲလို႔ ဆိုလိုတာပါ။ စိတ္နဲ႔ပတ္သက္ရင္ အဲဒီအဆိုအမိန္႔ကို လူၾကီးေတြ သိၾကသလို ခုေခတ္မွာ ေကာင္ဆယ္လင္း လုပ္ရတယ္။ ပညာရွင္နဲ႔ ခံစားေနရသူေတြ အျပန္အလွန္ ေမးၾက၊ ေျဖၾကရတာမ်ိဳးလုပ္တာကို ေျပာတာပါ။ ေကာင္ဆယ္လာဆိုတာ စိတ္က်န္းမာေရး၊ စိတ္က်ေရာဂါကို ဆရာဝန္ မဟုတ္သူေတြက လုပ္ေပးၾကတာပါ။ ဆက္ဆံေရး၊ အိမ္ေထာင္ေရး၊ လမ္းညႊန္မႈ၊ မိသားစု၊ ဒါေတြမွာ ဆရာဝန္ေတြ မလုပ္တတ္ပါ။ ေကာင္ဆယ္လာေကာင္းဆိုတာ အေကာင္းဆံုး နားေထာင္ေပးႏိုင္သူ ျဖစ္ပါတယ္။ ဘက္မလိုက္ဘဲ ျမင္တတ္သူလဲျဖစ္တယ္။ အင္တာနက္ကေန ေဆာင္ရြက္ေပးတာ ရွိလာလို႔ ပိုအဆင္ေျပလာတယ္။

စိတ္က်ေရာဂါဆိုတာ က်ား-မ မေရြးျဖစ္တယ္။ အမ်ိဳးသမီးေတြမွာ အျဖစ္မ်ားတယ္။ တေယာက္ျဖစ္တာနဲ႔ ေနာက္ တေယာက္ျဖစ္တာ တူခ်င္မွတူမယ္။ စိတ္ပိုင္းဆိုင္ရာနဲ႔ ရုပ္ပိုင္းဆိုင္ရာ ေဝဒနာလကၡဏာေတြလို႔ ခြဲျခားႏိုင္တယ္။ ျဖစ္ေနခ်ိန္မွာ စိတ္ဓာတ္ ညွိဳးငယ္က်ဆင္းေနမယ္။ မနက္ပိုင္းမွာ ပိုသိသာတယ္။ စိတ္ရႊင္လန္းမႈ မရွိဘူး။ သြားလာ လႈပ္ရွားတာ စကားအေျပာအဆိုမွာလည္း နည္းမယ္၊ ေလးလံမယ္၊ ေႏွးေကြးမယ္။ ကိုယ့္အလုပ္၊ မိသားစု၊ ပတ္ဝန္းက်င္ အေပၚမွာလဲ စိတ္ဝင္းစားမႈေတြ နည္းသြားမယ္။ လိင္ကိစၥမွာပါ စိတ္ဝင္စားမႈ ေလ်ာ့နည္းေနမယ္။ တခါတေလ စိတ္တုိ လြယ္တယ္။ စိုးရိမ္စိတ္ေတြ လြန္ကဲေနမယ္။ ဂနာမၿငိမ္ျဖစ္ေနမယ္။ တခါတေလ မ်က္ရည္ျဖိဳင္ျဖိဳင္က်ျပီး ငိုေၾကြးေနမယ္။ ကိုယ့္ကိုယ္ကို အျပစ္ရွိသူလို႔ ထင္ျမင္ ေျပာဆိုေနမယ္။ သူျပဳမႈမိခဲ့တာေတြအေပၚ စားျမံဳ႕ျပန္ေနၿပီး လိုအပ္တာထက္ ပိုျပီး အျပစ္ကို ပံုႀကီးခ်ဲ႕ ေတြးထင္ေျပာဆိုမယ္။ တန္ဖိုးမရိွတဲ့လူ၊ အကူအညီမဲ့တဲ့လူ၊ ေမွ်ာ္လင့္ခ်က္ ကင္းမဲ့ေနသူအျဖစ္လည္း ယူဆေနမယ္။ ကိုယ့္ဘဝအေပၚ အဆိုးျမင္တဲ့ ခံယူခ်က္ေတြလည္း ျဖစ္ေပၚေနမယ္။ လုပ္ခ်င္ ကိုင္ခ်င္စိတ္ေတြလည္း ကုန္ခန္းေနမယ္။ အာရံု စူးစိုက္ႏိုင္စြမ္းလည္း က်ဆင္းေနမယ္။ မမွတ္သားႏိုင္ဘဲ ျဖစ္ေနမယ္။ ဆံုးျဖတ္ခ်က္ခ်ဘို႔ မဝ့ံမရဲ ခက္ခဲေနတတ္ၿပီး အေသးအဖြဲကိစၥေတာင္မွ ခ်ီတံု ခ်တံု ျဖစ္ေနမယ္။ ဘဝရဲ႕ အရသာေတြ၊ သာယာမႈေတြ ေပ်ာက္ဆံုး ေနသလို ခံစားေနရမယ္။

စိတ္ဓါတ္က်ေနတာကို မကုသရင္ ထိန္းမႏိုင္သိမ္းမရျဖစ္တာ၊ စိုးရိမ္စိတ္လြန္ကဲတာ၊ စိတ္ႏွစ္ခြအေျခအေန ဆက္ျဖစ္လာတတ္တယ္။ ထိန္းမရခ်ိန္မ်ိဳး ေရာက္လာရင္ ေဆးရံုတက္ျပီး၊ အထူးကုသမႈ လုပ္ရမယ္။ ကုသနည္း ၃ မ်ိဳး ရွိတယ္။ (၁) Psychotherapy စိတ္ကို စိတ္နဲ႔ကုတာ အေကာင္းဆံုးျဖစ္တယ္။ (၂) Medication ေဆးနဲ႔ ကုနည္းရွိတယ္။ (၃) Electroconvulsive therapy လွ်ပ္စစ္နည္းက ေနာက္ဆံုးနည္းျဖစ္တယ္။

Antidepressants စိတ္က်ေရာဂါေဆးေတြကေတာ့ -
• Tricyclic = Amitriptyline (Elavil), Imipramine (Tofranil), Nortriptyline (Pamelor)
• SSRIs or serotonin boosters = Fluoxetine (Prozac), Paroxetine (Paxil), and Sertraline (Zoloft) နဲ႔
• Monoamine oxidase inhibitors = Phenelzine (Nardil), Tranylcypromine (Parnate) ေတြျဖစ္တယ္။

Psychotherapy နည္းကို ေယာက္ခ်င္းျဖစ္ျဖစ္ အုပ္စုလိုက္ျဖစ္ျဖစ္ လုပ္တယ္။ ဆရာေတြကလဲ အမ်ိဳးမ်ိဳးရွိတယ္။ Psychotherapists စိတ္ကုဆရာဝန္၊ Psychiatrists စိတ္ပညာအထူးကုဆရာဝန္၊ Psychologists စိတ္ပညာရွင္၊ Clinical social workers က်န္းမာေရး-လူမႈေရးရာ ကြ်မ္းက်င္သူ၊ Counselors (ေကာင္ဆယ္လာ) နဲ႔ Psychiatric nurses စိတ္အတူးျပဳ သူနာျပဳေတြကေန လုပ္ေပးတယ္။

စိတ္အေျခအေနေတြဆိုတာ ျဖစ္လာတာေရာ၊ ေက်ာ္လႊားႏိုင္တာပါ ကိုယ္ကိုယ္တိုင္က အစပ်ိဳးတာေတြျဖစ္ပါတယ္။ တခါတေလ အဲလိုလုပ္မရတတ္ၾကဘူး။ ေဝဒနာခံစားေနသူလဲ ေကာင္းေနတံုးက ကိုယ့္ေလာဘ၊ ကိုယ့္ေဒါသကို ထိန္းခ်ဳပ္ ႏိုင္စြမ္း ရွိခဲ့သူပါဘဲ။ ကုသရင္လဲ ျပန္ေကာင္းလာဦးမွာဘဲ။

၁။ ကိုယ့္ကိုယ္ကိုေရာ သူမ်ားကိုပါ စိတ္ထဲကို၌က အျပစ္မတင္မိေအာင္ ၾကိဳးစားပါ။
၂။ ကိုယ့္ေရာဂါအေၾကာင္း ေျပာသင့္သူေတြကို ထုတ္ေဖာ္ေျပာပါ။
၃။ မူးယစ္ေဆးဝါးနဲ႔ အရက္ကို ထြက္ေပါက္လို႔မထင္ပါနဲ႔။ ေလ့က်င့္ခန္းလုပ္ပါ။ ေကာင္းေကာင္း စားပါ။ အိပ္ပါ။
၄။ အလုပ္တာဝန္ မပိပါေစနဲ႔။
၅။ အဲလိုအခ်ိန္မ်ိဳးမွာ အေရးႀကီးတဲ့ဆံုးျဖတ္ခ်က္ေတြကိုမခ်ပါနဲ႔ဦး။
၆။ စနစ္တက် ေဆးကုသမယ္လို႔ေတာ့ ဆံုးျဖတ္လိုက္ပါ။ ငါ ေပ်ာက္ရမယ္လို႔လဲ ယံုၾကည္စိတ္ထားပါေလ။

ရင္းႏွီးသူ အမ်ိဳးသမီးတဦးက စိတ္က်ေရာဂါစာကိုဖတ္ျပီး တူေနတဲ့ သူ႔အျဖစ္အပ်က္ေတြေရးျပတယ္။ စိတ္ရဲ႕သေဘာက အဲလိုပဲ။ တခဏတိုင္းမွာ ျပင္ယူေနၾကရတာ။ ကိုယ္လိုသူလိုလူေတြ မ်ားတာကိုသိပါ။ ျပင္ယူနည္းကေတာ့ မတူၾကပါ။ ပုထုဇၨေနာ ဥမၼတၱေကာ။ အခ်ိန္တိုင္း ေျပာင္းလဲေနတဲ့စိတ္ကို ျပင္ေနရမွာပဲ။ မေတြးေတာ့ရင္ ေတြးမယ့္ဟာ ေပ်ာက္သြားတယ္။

ကံဆိုးမသြားရာ မိုးလိုက္လို႔ရြာခ်င္ရြာပါမယ္။ မိုးဆိုတာ တေနကုန္ရြာတာမ်ိဳးက တႏွစ္မွာ ဘယ္ႏွစ္ရက္သာရွိသလဲ။ ေလာကၾကီးမွာ သာယာေနတာကို ခံစားလိုက္ပါ။ ဘုရားအေလာင္း၊ ရဟႏၲာေလာင္း မဟုတ္သူတိုင္း ေလာကရဲ႕ သာယာဖြယ္ကို ရွာေဖြျပီး၊ က်င္လည္ေနၾကပါတယ္။ အျပစ္လြတ္တဲ့ သာယာမႈေတြ တေလွၾကီးရွိပါတယ္။

Depression (4) စိတ္က်ေရာဂါ ကမာၻမွာ http://doctortintswe.blogspot.com/2014/11/depression-4.html
Depression (3) စိတ္က်ျခင္း http://doctortintswe.blogspot.com/2014/11/depression-3.html
Depression (2) ပုထုဇၨေနာ http://doctortintswe.blogspot.com/2014/11/depression-2.html
Depression (1) စိတ္က်ေရာဂါ http://doctortintswe.blogspot.com/2014/11/depression-1.html

Dr. တင္ေဆြ