Colorectal cancer အူမၾကီး ကင္ဆာ

ဆရာေက်းဇူးျပဳ၍ COLON CANCER အႀကာင္းရွင္းျပေပးပါ။ က်ြန္ေတာ့္အေဖမွာ ခြဲစိတ္ျပီး colon cancer stage 2 ျဖတ္ထုတ္ျပီး အလံုးရ႔ဲ ႏုတ္ခမ္းပတ္လည္မွာ cancer cell လြတ္ေၾကာင္းသိရပါတယ္။

Bowel cancer အူကင္ဆာလို႔ ေခၚတာဟာ Colorectal cancers ျဖစ္တယ္။ Colon cancer အူမၾကီး-ကင္ဆာ နဲ႔ Rectal cancer အစာေဟာင္းအိမ္-ကင္ဆာကို ေပါင္းေခၚထားတာ ျဖစ္တယ္။ အမ်ိဳးသားေတြမွာ တတိယေျမာက္ နဲ႔ အမ်ိဳးသမီးေတြမွာ စတုတၳေျမာက္ အျဖစ္အမ်ားဆံုး ကင္ဆာျဖစ္တယ္။ ဖြံ႔ျဖိဳးတိုးတက္ႏိုင္ငံေတြမွာ ပိုျဖစ္တယ္။ ၆ဝ% ရွိတယ္။ ၂ဝဝ၈ ေလ့လာမႈအရ တကမာၻလံုးမွာ လူနာသစ္ေပါင္း ၁႕၂၃ သန္းရွိျပီး၊ ၆ သိန္းေက်ာ္ ေသဆံုးရတယ္။ အူသိမ္မွာ ကင္ဆာျဖစ္တာ ရွားတယ္။

Colon cancer အူမၾကီး-ကင္ဆာ အမ်ားစုက ကင္ဆာမဟုတ္တဲ့ Polyps အသားပိုကေနစတယ္။ ျဖစ္ကာစမွာ အူမၾကီးရဲ႕ အတြင္းဆံုးလႊာကေနျဖစ္ျပီး ေစာေစာမသိလို႔ ေဆးမကုရင္ အူမၾကီးရဲ႕ ၾကြက္သားလႊာအထိ ေရာက္လာမယ္။ ေနာက္ ဆက္ျပန္႔မယ္။ အူနံရံမွာသာ ျဖစ္ေနေသးရင္ ကုရတာလြယ္တယ္။ ေရာဂါေဗဒအရေျပာရရင္ ၉၅% က Adenocarcinoma အမ်ိဳးအစားျဖစ္ျပီး က်န္တာက Lymphoma နဲ႔ Squamous cell carcinoma အမ်ိဳးအစားျဖစ္တယ္။

Cause ဘာလို႔ျဖစ္သလဲ
• အသက္ၾကီးမွ ျဖစ္တာမ်ားတယ္။
• ေယာက္်ားေတြမွာ ပိုျဖစ္တယ္။
• အမ်ိဳးထဲမွာ တေယာက္မက ျဖစ္တတ္တယ္။ ဒါေပမဲ့ ၇၅-၉၅% ဟာ မ်ိဳးဗီဇနဲ႔ မပတ္သက္တာ ေတြ႔ရတယ္။
• လူေနမႈပံုစံ (အစားအေသာက္၊ အရက္ေသာက္၊ ေဆးလိပ္ေသာက္) ေၾကာင့္လဲ ျဖစ္ႏိုင္တယ္။
• Inflammatory bowel disease (Ulcerative colitis and Crohn's disease) ရွိေနသူေတြမွာ ပိုျဖစ္တယ္။
- Crohn's disease ရွိသူထဲက ၁ဝ ႏွစ္အတြင္း ၂%၊ ၂ဝ ႏွစ္အတြင္း ၈% နဲ႔ ၃ဝ ႏွစ္အတြင္း ၁၈% အူမၾကီး-ကင္ဆာ လာျဖစ္တယ္။
- Ulcerative colitis ရွိေနသူထဲက ၂ဝ% ဟာ ၁ဝ ႏွစ္ေနရင္ အူမၾကီး-ကင္ဆာျဖစ္လာတယ္။

Diagnosis ေရာဂါေသျခာေအာင္ Sigmoidoscopy or Colonoscopy စမ္းရင္းနဲ႔ Tumor biopsy အသားစ ျဖတ္ယူ စစ္ေဆးတာ လုပ္ရတယ္။ Barium enema စအိုကေန ေဆးသြင္းျပီး ဓါတ္မွန္ရိုက္တာလဲ လုပ္တယ္။ ေရာဂါ ဘယ္အထိ ျပန္႔ေနသလဲ သိေအာင္ CT scan လုပ္ရတယ္။ Virtual Colonoscopy ေနာက္ေပၚနည္းျဖစ္တယ္။ အူမၾကီးကို 3-D model CT scan images ပံုေတြ ျမင္ရေအာင္ လုပ္တယ္။ အူထဲကို ကင္မရာထည့္ေနစရာမလိုဘူး။ တခုရွိတာက Polyps ေတြ႔ရင္ တခါတည္းခြဲထုတ္လို႔ မရတာမို႔ Colonoscopy လုပ္ျပီး ထုတ္ရလိမ့္မယ္။

အူမၾကီးဆိုတာ ညာဘက္အထက္တန္းေနတာ၊ ကန္႔လန္႔တန္းေနတာ နဲ႔ ဘယ္ဘက္ေအာက္တန္းေနတာဆိုျပီး ရွိတယ္။ ညာဘက္ျဖစ္တာမ်ိဳးက အူလမ္းပိတ္တာ ျဖစ္ခဲတယ္။ ေသြးယိုရာကေန ေသြးအားနည္းေနတာ မ်ားတယ္။ ဘယ္ဘက္က ျဖစ္တာ ဆိုရင္ အူလမ္းပိတ္တတ္တယ္။

• အထဲမွာ ေရာဂါစေနေပမဲ့ ဘာမွမခံစားရဘူး။ ဒါေၾကာင့္ သိရင္ ေနာက္က်ေနတတ္တယ္။
• သိသာတဲ့ ေရာဂါလကၡဏာေတြက
- စအိုကေန ေသြးယိုမယ္၊ ဝမ္းသြားရင္း ေသြးပါမယ္။
- ၾကာေတာ့ ေသြးအားနည္းလာမယ္။
- လူက ပိန္လာမယ္။ အားယုတ္မယ္။
- ဝမ္းသြားရတာ အရင္လိုမဟုတ္တာျဖစ္မယ္။ ဝမ္းခ်ဳပ္တာ၊ ဝမ္းေလွ်ာတာေတြ ျဖစ္မယ္။ ဝမ္းခ်ဳပ္တာ မ်ားတယ္။ ဝမ္းသြားျပီးေပမဲ့ မကုန္ေသးသလို ခံစားရႏိုင္တယ္။
- အစားအေသာက္ ပ်က္မယ္။
- ကိုယ္ပူမယ္။
- ပ်ိဳ႕-အန္ခ်င္တာ ျဖစ္မယ္။ ဗိုက္ေအာင့္၊ ေလထိုး အေနရဆိုးတယ္။

Risk factors ဘယ္လိုလူမ်ိဳးေတြမွာ သတိထားရမလဲ
• Older age ကင္ဆာ ၉ဝ% ဟာ အသက္ ၅ဝ ေက်ာ္ေတြျဖစ္တယ္။
• Colorectal polyps ကင္ဆာမဟုတ္တဲ့ အသားပိုရွိေနသူ။
• Ulcerative colitis and Crohn's disease ေရာဂါရွိေနသူ၊
• Inherited syndromes မ်ိဳးရိုးရွိသူ။
• Low-fiber, high-fat diet အဆီမ်ားမ်ားစားျပီး အသီးအႏွံစားနည္းသူ။
• A sedentary lifestyle ကိုယ္လက္လႈတ္ရွားမႈ နည္းသူ။
• Diabetes ဆီးခ်ိဳရွိသူ။ Obesity ကိုယ္ခႏၶာဝသူ။
• Smoking ေဆးလိပ္ေသာက္သူ။ Alcohol အရက္ေသာက္သူ။
• Radiation therapy for cancer ကင္ဆာတခုခုအတြက္ ဓါတ္ကင္ရသူ။

Stages of colon cancer အဆင့္ခြဲျခားျခင္း
အဆင့္ (ဝ) = အူအတြင္းဆံုးအလႊာမွာသာရွိေနေသးတယ္။
အဆင့္ (၁) = အူနံရံမွာသာရွိေနေသးတယ္။
အဆင့္ (၂) = အူ ၾကြက္သားမွာသာရွိေနေသးတယ္။
အဆင့္ (၃) = အူအနားက တက္ေစ့ကိုေရာက္ေနယံုသာရွိေသးတယ္။
အဆင့္ (၄) = တျခားေနရာေတြအထိေရာက္ေနျပီ။

Treatments and drugs ဘယ္လိုကုသမလဲ
• Surgery for early-stage colon cancer ေစာေသးတာအတြက္ ခြဲစိတ္ကုသနည္း။
အသားပိုအဆင့္သာ ရွိေသးမယ္၊ ကင္ဆာကေသးမယ္၊ ေနရာတခုေလးမွာသာ ကြက္ျဖစ္မယ္ဆိုရင္ ခြဲစိတ္ထုတ္ျပစ္မယ္။ Colonoscopy ကရိယာနဲ႔ စစ္ေဆးရင္း လုပ္မယ္။ Colorectal Cancer Surgery ခြဲစိတ္ထုတ္ျပစ္တာဟာ အေတာ္ ေအာင္ျမင္တယ္။ တျခားေနရာေတြအထိ ေရာက္ေနရင္ေတာ့ ခက္တယ္။ ဒါေပမဲ့ ျပန္႔ေနတဲ့ေနရာကလဲ ခြဲထုတ္ရတာဆိုရင္ အက်ိဳးရွိတယ္။
• ေရာဂါအဆင့္ ေနာက္ေရာက္ေနေပမဲ့လဲ ကုသလို႔ ထိေရာက္တာေတြ ရွိတယ္။ Surgery ခြဲစိတ္ကုသတာ၊ Radiation ဓါတ္ကင္တာ နဲ႔ Chemotherapy ေဆးေပးကုတာေတြကို တြဲျပီး ကုသေပးမယ္။ သက္သာေနျပီးသာ ထပ္ျဖစ္တာကိုကုရတာ အေတာ္ခက္တယ္။ ဒါကိုလဲ Radiation နဲ႔ Chemotherapy တြဲလုပ္ေပးရင္ အသက္ပိုရွည္ေစမယ္။
• အရြယ္အစားပိုၾကီးတာဆိုရင္ Laparoscopic surgery ကရိယာသံုးျပီး ခြဲထုတ္မယ္။
• Surgery for invasive colon cancer ေနာက္က်တဲ့ ကင္ဆာကို ခြဲစိတ္နည္း။ Partial colectomy ျဖစ္ေနတဲ့ေနရာက္ို ျဖတ္ထုတ္မယ္။ ေဘးက ေကာင္းေနေသးတဲ့ ေနရာကိုပါ ထုတ္မယ္။ တက္ေစ့လဲ ထုတ္မယ္။ ထိပ္စႏွစ္ဘက္ကို ဆက္ေပးလို႔ရရင္ ဆက္ေပးမယ္။
• ဒါမွမဟုတ္ ဝမ္းသြားလမ္းကို ဗိုက္ကေနအသစ္လုပ္ေပးမယ္။ တခါတေလ Temporary colostomy ယာယီ အဲလိုလုပ္ရျပီး။ တခါတေလ Permanent colostomy ရာသက္ပန္ လုပ္ေပးရတယ္။
• ေနာက္က်ေနတဲ့ အူလမ္းပိတ္ေနတဲ့ ကင္ဆာဆိုရင္ အူလမ္းပြင့္ေအာင္ ခြဲစိတ္တာလုပ္မယ္။ ေရာဂါကို တိုက္ရိုက္ ကုတဲ့သေဘာေတာ့ မဟုတ္ဘူး။
• တကယ္လို႔ အသဲအထိ ေရာက္ေနတာ ေတြ႔ရေပမဲ့ လူက ခံႏိုင္ရည္ေကာင္းေနရင္ ကူးစက္ေနတဲ့ေနရာက ကင္ဆာ အက်ိတ္ကို ထုတ္ေပးမယ္။
• Chemotherapy ေဆးေပးကုသနည္းကို ခြဲစိတ္တာ မလုပ္ခင္ျဖစ္ျဖစ္ လုပ္ျပီးမွျဖစ္ျဖစ္ တြဲလုပ္တာလဲရွိတယ္။ ကင္ဆာ (ဆဲလ္) ေတြကို ေသေစဘို႔ျဖစ္တယ္။ Radiation therapy ဓါတ္ကင္တာနဲ႔ တြဲေပးရတာလဲ ရွိတယ္။ 5-flourauracil ေဆးကိုသံုးတာ မ်ားတယ္။ ေဆးေပးကုသရတာ ေဘးထြက္-ဆိုးက်ိဳးေတြေတာ့ ခံရမယ္။ ေနာက္ေပၚေဆးေတြက ပိုေကာင္းလာပါတယ္။
• Radiation therapy ဓါတ္ကင္တယ္ဆိုတာ X-rays ဓါတ္မွန္ေရာင္ျခည္နဲ႔ ကင္ဆာ (ဆဲလ္) ေတြကို ေသေစတာျဖစ္တယ္။ ခြဲစိတ္ထုတ္ေပမဲ့ က်န္ေနႏိုင္တာကို ေသေစမယ္။ အရြယ္အစားကိုလဲ ေသးေစလို႔ ပိတ္ေနတာ၊ ဖိေနတာရွိရင္ သက္သာေစမယ္။ ေရာဂါ ေစာေစာပိုင္းအဆင့္အတြက္ မသံုးဘူး။ ခြဲစိတ္တာ၊ ေဆးေပးတာ နဲ႔ ဓါတ္ကင္တာ တြဲလုပ္ရတာေတြလဲရွိတယ္။
• Targeted drug therapy ေဆးေပးနည္းတမ်ိဳးလဲရွိတယ္။ ေရာဂါ ေနာက္ပိုင္းေရာက္ေနသူေတြအတြက္ Bevacizumab (Avastin), Cetuximab (Erbitux) and Panitumumab (Vectibix) ေဆးေတြကိုသံုးတယ္။
• Radiofrequency Ablation (RFA) နည္းဆိုတာ CT scan သံုးျပီး အပူလိႈင္းသံုးျပီး ကင္ဆာအက်ိတ္ကို ဖ်က္ဆီးေပးတယ္။ ခြဲစိတ္မရတာမ်ိဳးကို လုပ္ေပးတယ္။ အသဲကိုေရာက္ေနသူဆိုရင္ (RFA) နည္းနဲ႔ Chemotherapy နည္းတြဲလုပ္မယ္။

ဘယ္ေလာက္ၾကာၾကာ ေနႏိုင္မလဲ
• ေရာဂါ ဘယ္ေလာက္ေစေစာသိသလဲ။ ဘယ္အတိုင္းအတာအထိ ကုသမႈခံယူသလဲအေပၚမူတည္တယ္။
• အူမၾကီးနံရံမွာသာျဖစ္ေနသူက ခြဲစိတ္ကုသမႈခံယူလိုက္ရင္ အသက္ၾကာၾကာရွင္ဘို႔ ၈ဝ% ရွိမယ္။
• ေနာက္က်မွသိရ-ကုရသူဆိုရင္ ၅ ႏွစ္သက္တမ္းေနႏိုင္မႈ ၁ဝ% ရွိမယ္။
• ကင္ဆာက တက္ေစ့ေတြအထိ ေရာက္ေနသူေတြမွာ ၅ ႏွစ္သက္တမ္းႏွဳန္း ၆၅% ရွိတယ္။
• တျခားအဂၤါေတြအထိ ေရာက္ေနသူေတြမွာ ၈% ရွိတယ္။
• ေနာက္ ေလ့လာမႈတခုအရ အဆင့္ (၁) = ၅ ႏွစ္သက္တမ္းရွည္ႏွဳန္း ၇၄%၊ အဆင့္ (၄) = ၆%၊

အူမၾကီးကင္ဆာ ဘယ္လိုကာကြယ္မလဲ
• ဖဲၾကိဳးျပာဟာ ဒီေရာဂါအတြက္ သတိေပးခ်က္ျဖစ္တယ္။
• အူမၾကီးကင္ဆာက Warning Signs သတိမေပးတတ္ပါ။ ေစာေစာသိေအာင္လုပ္ပါ။
• Digital rectal examination စအိုလမ္းကို စမ္းသပ္ျခင္း နဲ႔ Stool occult blood test ဝမ္းထဲမွာ မ်က္စိနဲ႔ မျမင္ရတဲ့ေသြး ပါေန-မေန စစ္ေဆးတာ လုပ္ရမယ္။ ဝမ္းထဲမွာ အဲလိုစစ္မွ ေသြးေတြ႔သူေတြထဲက ၃ဝ-၄၅% ဟာ Colon polyp အသားပိုအဆင့္ နဲ႔ ၃-၅% ဟာ Colon cancer ကင္ဆာ ရွိေနတာ ေတြ႔ရတယ္။
• Stool occult blood အေပါင္းျပသူေတြကို Barium enema x-rays, Colonoscopies ေတြဆက္လုပ္ရမယ္။
• ဝမ္းထဲေသြး ပါ-မပါစစ္လို႔ အႏုတ္ျပတိုင္းလဲ ကင္ဆာ မရွိဘူးလို႔ အေသအျခာ မေျပာႏိုင္ေသးဘူး။ ၂ဝ% ေလာက္မွာ အဲလိုျဖစ္တယ္။
• ဝမ္းေသြးစစ္တာ ေအာင္ေပမဲ့ ျဖစ္ႏိုင္ေျခစာရင္းထဲပါေနသူေတြကို Flexible sigmoidoscopies or Colonoscopies ေတြပါ လုပ္သင့္တယ္။
• အသက္ ၅ဝ ေက်ာ္ရင္ ၃-၅ ႏွစ္တခါလုပ္ဘို႔ လမ္းညႊန္တယ္။
• Genetic counseling and testing မ်ိဳးဗီဇစစ္ေဆးနည္းေတြ အသစ္ေပၚလာျပီ။ ေသြးစစ္တာပါ။ FAP, AFAP, MYH, and HNPCC ေတြရွိသူေတြကို Hereditary colon cancer syndromes လို႔ေခၚတယ္။
• Diet and colon cancer အူမၾကီးကင္ဆာနဲ႔ အစားအစာ
- အဆီေလွ်ာ့ပါ။ အသား၊ ဥ၊ ႏို႔ထြက္အစားအစာေတြ၊ စားသံုးဆီေတြကေန ရတာေတြကို ေလွ်ာ့ပါ။
- Fiber (ဖိုက္ဘာ) ဆိုတာ ဟင္းသီးဟင္းရြက္၊ အသီးအႏွံေတြ၊ အျဖဴဆြတ္ေနေအာင္ လုပ္မထားတဲ့ ဆန္-ဂ်ံဳမံႈ႔ေတြနဲ႔ လုပ္တဲ့ အစာေတြက ရတယ္။ (ဖိုက္ဘာ) က ေက်ခ်က္-ေပ်ာ္ဝင္မသြားႏိုင္ဘူး။ ဝမ္းထဲမွာ အတိုင္းသားလို ပါေနမယ္။ အစာထဲက Potential carcinogens ကင္ဆာျဖစ္ေစႏိုင္တာေတြကို ဖယ္ထုတ္ေပးမယ္။ ဝမ္းသြားလြယ္ေစလို႔ အဲလိုဓါတ္ေတြ အထဲမွာ ၾကာၾကာမေနေစႏိုင္ဘူး။
- အစားအစာ ဆင္ျခင္တာေၾကာင့္ အူမၾကီးကင္ဆာျဖစ္မွာကို ၄၅% သက္သာေစမယ္။
- Exercise ကိုယ္လက္လႈတ္ရွားေနသူေတြက အူမၾကီးကင္ဆာျဖစ္မွာကို ၂၄% သက္သာေစမယ္။

Dr. တင့္ေဆြ