Malaria ငွက္ဖ်ားေရာဂါ

ငွက္ဖ်ားဟာ Protozoan (ပါရာဆိုက္) ျဖစ္ၿပီး၊ Anopheles (အေနာဖလီစ္) ျခင္မကတဆင့္ကူးစက္တယ္။ (၄) မ်ဳိးရွိတယ္။ P Falciparum, P Vivax, P Ovale, P Malariae ေတြျဖစ္ၾကတယ္။

ေရာဂါလကၡဏာမ်ား = ငွက္ဖ်ားျခင္ အကိုက္ခံရၿပီး ၁-၃ ပါတ္ၾကာမွ ေရာဂါလကၡဏာမ်ား ေပၚမည္။ အခ်ိန္မွန္ အဖ်ား တက္-က်၊ ခ်မ္း၊ အဆစ္နာ၊ ပ်ဳိ႕အန္၊ ဝမ္းပ်က္၊ ေသြးအားနည္း၊ ဆီးထဲေသြးပါ၊ ေခါင္းကိုက္-ကိုယ္လက္ကိုက္ခဲ၊ ေက်ာက္ကပ္အလုပ္မလုပ္ျခင္း၊ ေဘလံုးႀကီး၊ တက္၊ သတိေမ့၊ ေသဆံုး။

ငွက္ဖ်ားပိုးရွိသူတေယာက္ကို ျခင္ကိုက္ရင္ ငွက္ဖ်ားပိုးေတြျခင္ထဲေရာက္လာမယ္။ ျခင္အစာအိမ္ထဲကတဆင့္ တံေတြးအိပ္ထဲေရာက္လာမယ္။ အဲဒီျခင္အကိုက္ခံရသူကိုယ္ထဲ ငွက္ဖ်ားပိုးဝင္လာမယ္။ အသည္းထဲေရာက္လာမယ္။ ပြားမ်ားလာမယ္။ အသည္းဆဲလ္ေတြ ေပါက္ကြဲထြက္ရာက ေသြးထဲျပန္ဝင္လာမယ္။ ေသြးနီဥေတြကို ကူးစက္လာမယ္။ လက္စြပ္ပံုသဏၭာန္ျဖစ္ေနမယ္။ trophozoites, schizonts, merozoites again အဆင့္ဆင့္ေျပာင္းလာမယ္။ ေသြးနီဥေတြထဲက ကြဲထြက္လာျပီး ေသြးထဲျပန္ဝင္လာမယ္။ ေစာေစာေရာဂါရွာျပီး ထိေရာက္ေအာင္ကုသရမယ္။ P. vivax, P. ovale or P. malariae ကိုအျပင္လူနာအျဖစ္ ကုသေပးႏိုင္သည္။ P. falciparum ကို အေရးေပၚေဆး႐ုံတင္ ကုသေပးရမယ္။

Chloroquine Phosphate ငွက္ဖ်ားကုသေဆး၊
• ခ်က္ခ်င္း ၄ ျပား၊ ၆ နာရီျခားျပီး ၄ ျပား၊ ေနာက္ေန ့ ၂ ျပား၊ စုစုေပါင္း ၁ဝ ျပား၊ (သို႔မဟုတ္)
• ခ်က္ခ်င္း ၄ ျပား၊ ၆ နာရီျခားျပီး ၂ ျပား၊ ေနာက္ေန ့ ၂ ျပား၊ ေနာက္ေန ့ ၂ ျပား၊ စုစုေပါင္း ၁ဝ ျပား၊
• ကေလး = 10 mg base/kg (600 mg ထက္မမ်ားရ) စတိုက္၊ ထို႔ေနာက္ 5 mg base/kg (300 mg ထက္မမ်ားရ) ကို ေနာက္ ၆-၂၄-၄၈ နာရီမွာဆက္တိုက္။
• ကာကြယ္လို႔ ငွက္ဖ်ားေဒသသို႔မသြားခင္ Chloroquine ကို တပါတ္လ်င္ ၂ ျပားေသာက္ရမယ္။ Chloroquine ၏ ေဘးထြက္သက္ေရာက္မႈမွား = ေခါင္းကိုက္၊ ယား၊ အေရျပားအနီျပင္ထြက္၊ ဆံပင္ၾကြတ္၊ အျမင္အားနည္း၊ အစားပ်က္။

Chloroquine မႏိုင္တဲ့ (ဖယ္စီပယ္ရမ္) ပိုးကုသရန္အတြက္
(၁) Artemether-lumefantrine (Artemether 20 Mg + Lumefantrine 120 Mg)
• နည္း (၁) ၄ ျပားကို ဝ-၈-၂၄-၄၈ နာရီ။ သို႔မဟုတ္
• နည္း (၂) ၂ ျပားကို ဝ-၈-၂၄-၄၈ နာရီ။ သို႔မဟုတ္
• နည္း (၃) ၄ ျပားကို ဝ-၈-၂၄ နာရီ။

(၂) Artesunate 50 Mg
• လူၾကီး 100 Mg တေန႔ ၂ ၾကိမ္စတိုက္၊ ထို႔ေနာက္ 50 Mg တေန႔ ၂ ၾကိမ္၊ ၄ ရက္။ ကေလး 1.2 Mg/Kg ၅ ရက္။
• Artesunate 600 Mg (စုစုေပါင္း) + Clindamycin 300 Mg တေန႔ ၂ ၾကိမ္၊ ၇ ရက္။
• Artesunate 600 Mg (စုစုေပါင္း) + Mefloquine 750 Mg တၾကိမ္တည္း။
• Artemether ၏ ေဘးထြက္သက္ေရာက္မႈမ်ား၊ ပ်ိဳ ့-အန္၊ ဗိုက္နာ၊ အစားပ်က္၊ ႏွလံုးခုန္ေႏွး၊

(၃) Artesunate 50 mg + Sulfadoxine 500 mg of + Pyrimethamine 25 mg
• ၅-၁၁ လ = Artesunate (50 Mg) ½ ျပား + Sulfadoxine-Pyrimethamine (500/25) ½ ျပား၊ x (၃)ရက္ဆက္တိုက္၊
• ၁-၆ ႏွစ္ = Artesunate (50 Mg) ၁ ျပား + Sulfadoxine-Pyrimethamine (500/25) ၁ ျပား၊ x (၃) ရက္ဆက္တိုက္၊
• ၇-၁၃ ႏွစ္ = Artesunate (50 Mg) ၂ ျပား + Sulfadoxine-Pyrimethamine (500/25) ၂ ျပား၊ x (၃) ရက္ဆက္တိုက္၊
• ၁၃ ႏွစ္ = Artesunate (50 Mg) ၄ ျပား + Sulfadoxine-Pyrimethamine (500/25) ၃ ျပား၊ x (၃) ရက္ဆက္တိုက္၊

(၄) Artesunate 50 mg + Mefloquine 250 mg
• ၅-၁၁ လ = Artesunate (50 Mg) ½ ျပား + Mefloquine (250 Mg) ½ ျပား၊ (၃) ရက္ဆက္တိုက္၊
• ၁-၆ ႏွစ္ = Artesunate (50 Mg) ၁ ျပား + Mefloquine (250 Mg) ၁ ျပား၊ (၃) ရက္ဆက္တိုက္၊
• ၇-၁၃ ႏွစ္ = Artesunate (50 Mg) ၂ ျပား + Mefloquine (250 Mg) ၂ ျပား၊ (၃) ရက္ဆက္တိုက္၊
• ၁၃ ႏွစ္ = Artesunate (50 Mg) ၄ ျပား + Mefloquine (250 Mg) ၄ ျပား၊ (၃) ရက္ဆက္တိုက္၊

(ဗိုင္းဗက္စ္) ငွက္ဖ်ားကုသရန္ Primaquine 7.5 mg တေန႔ ၂ ၾကိမ္၊ ၁၄ ရက္။ ကေလး 0.25 mg/kg ၁၄ ရက္။ ကာကြယ္ရန္ Primaquine လူၾကီး 30 mg တေန႔ ၄ ၾကိမ္၊ ၁၄ ရက္။ ကေလး 0.5 mg base/kg တေန႔ ၄ ၾကိမ္၊ ၁၄ ရက္။ (သို႔) Doxycycline 100 mg လူၾကီး တေန႔ ၂ ၾကိမ္၊ ၇ ရက္။ ကေလး (ရွစ္ႏွစ္ေအာက္ကေလးမေပးရ) 4 mg/kg/day တေန႔ ၂ ၾကိမ္၊ ၇ ရက္။

ငွက္ဖ်ားအျပင္စားကုသရန္ Quinine (ကြီနင္း) ေဆး
• Quinine Sulfate လူၾကီး 542 mg base (650 mg salt) တေန႔ ၃ ၾကိမ္၊ ၃-၇ ရက္။ ကေလး 8.3 mg base/kg (10 mg salt/kg) တေန႔ ၃ ၾကိမ္၊ ၃-၇ ရက္။ (သို႔) Qinarsol လူၾကီး 600 mg (2 tablets) တေန႔ ၃ ၾကိမ္၊ ၃-၇ ရက္။ ကေလး 10 mg/kg တေန႔ ၃ ၾကိမ္၊ ၃-၇ ရက္။ (သို႔) Qinarsol ထိုးေဆး 20 mg/kg (1.4 Gm ထက္ မမ်ားေစရ) ကို 5% D/W ထဲထည့္၍ ၄ နာရီၾကာေအာင္သြင္း ေပးရမည္၊ တလံုးႏွင့္တလံုး (၈) နာရီျခားသြင္းပါ၊ အေၾကာထဲသြင္းမရပါက 20 mg/kg အသားထဲထိုးပါ၊ သက္သာသည္ႏွင့္ 10 mg/kg တေန႔ ၃ ၾကိမ္၊ စားေဆးေျပာင္းပါ၊
• Quinine salt ကို 20 mg salt/kg BW ျဖင့္ေသြးထဲဦးစြာထည့္ရမည္၊ အျမန္ႏုန္းထိန္းသည့္ သြင္းနည္းသည္ အေကာင္းဆံုးနည္းျဖစ္သည္။ သြင္းမရမွသာ အသားထဲထိုးရမည္။
• Quinine Dihydrochloride 5 mg salt/kg per hour ႏုန္းျဖင့္အစက္ခ်သြင္းပါ၊ ပဌမအၾကိမ္ကို 10 mg/kg ေပါင္တဖက္စီခဲြထိုးေပးႏိုင္သည္။
• Quinine Dihydrochloride 300 mg/ml အသားေဆးသည္နာလြန္းသျဖင့္ မိုးေရ/ဆားေရျဖင့္ေရာကာ 60–100 mg/ml ေျပာ့ေစျပီးမွထိုးသင့္သည္။ သြင္းေဆး-ထိုးေဆးကု္ လူနာခံႏိုင္-ေသာက္ႏိုင္လာသည္ႏွင့္ ပါးစပ္က တိုက္နည္းသို႔ေျပာင္းပါ။ စုစုေပါင္း (၇) ရက္ၾကာမည္၊
• Quinine IV infusion အား Artemether အသားထဲထိုးနည္းျဖင့္ အစားထိုးႏိုင္သည္။ လူနာေရာက္လ်င္ ေရာက္ခ်င္း Artesunate 2.4 mg/kg BW IV or IM ထိုးပါ၊ ၁၂ နာရီျခား၊ ၂၄ နာရီျခား၊ ေနာက္ထပ္ ၂၄ နာရီျခား တလံုးစီထိုးပါ။ စုစုေပါင္း ၆ လံုးျဖစ္သည္။

ကေလးမ်ားႏွင့္ ငွက္ဖ်ားအျပင္းစား၊
• Artesunate 2.4 mg/kg IV or IM ခ်က္ခ်င္း + ၁၂ နာရီ + ၂၄ နာရီ။
• Artemether 3.2 mg/kg IM ခ်က္ခ်င္း + 1.6 mg/kg ေနာက္ေန႔။
• Quinine 20 mg salt/kg (IV or divided IM injection) ခ်က္ခ်င္း + 10 mg/kg ၈ နာရီျခား။

ကိုယ္ဝန္ေဆာင္မိခင္ေတြမွာ အႏၱရာယ္မ်ားတယ္။ မီးဖြားစဥ္ေသဆံုးရမႈမ်ားရဲ႕ ၁ဝ% ဟာ ငွက္ဖ်ားေၾကာင့္ျဖစ္တယ္။ ႏွစ္စဥ္ မိခင္ ၁ ေသာင္း၊ တႏွစ္ေအာက္ ကေလး ၂ သိန္း ငွက္ဖ်ားေၾကာင့္ေသေနရတယ္။ ကိုယ္ဝန္ေဆာင္ေနခ်ိန္မွာ ငွက္ဖ်ားျဖစ္ရင္ ဆရာဝန္ျပပါ။ ကြီနင္းမသံုးရပါ။
• Artesunate 4 mg/kg + Amodiaquine 10 mg/kg ၃ ရက္။
• Artesunate 4 mg/kg + Mefloquine 25 mg/kg ပဌမေန႔၊ 15 mg/kg ဒုတိယေန႔၊ 10 mg/kg တတိယေန႔။

P. falciparum ပိိုးအတြက္ chloroquine and sulfadoxine-pyrimethamine ေဆးေတြကိုယဥ္ေနၾကျပီ။ P. falciparum malaria ငွက္ဖ်ားကို artemisinin-based combination therapy ေဆးေပးနည္းက အေကာင္းဆံုးျဖစ္တယ္။ ျခင္ႏွိမ္နင္းေရး၊ (ITNs) ပိုးေသေဆး၊ အိမ္တြင္းျခင္ေဆးျဖန္းျခင္း၊ ၾကိဳတင္ကာကြယ္ေဆးေသာက္ျပီး ကာကြယ္ႏိုင္တယ္။ ျခင္ျဖန္းေဆးေတြကို ခံႏိုင္ရည္ရွိလာေနတယ္။ ငွက္ဖ်ားကာကြယ္ေဆး မေပၚလာေသးပါ။

ဧၿပီလ ၂၅ ရက္ကို ကမာၻ႔ငွက္ဖ်ားေရာဂါေန႔လို႔သတ္မွတ္ထားတယ္။ ငွက္ဖ်ားပိုးကို ၁၈၈ဝ ေရာက္မွာေတြ႔ျပီး၊ ပိုးအမ်ဳိးအစားေတြကို ၁၈၈၆ ေရာက္မွခြဲျခားသိလာတယ္။ (ပနားမား) တူးေျမာင္း (၁၉ဝ၅-၁၉၁ဝ) ကို (ရဲလိိုးဖီဗာ) နဲ႔ ငွက္ဖ်ားႏွိမ္နင္းေရးေဆာင္ရြက္မွသာ အၿပီးသတ္ႏိုင္ခဲ့တယ္။ (ကလို႐ိုကြင္း) ေဆးကို ၁၉၃၄-၄၆ မွာေတြ႔လာတယ္။ DDT ျခင္ဖ်န္းေဆးကို ၁၉၃၈ ေရာက္မွေတြ႔တယ္။ ငွက္ဖ်ားကို ကူးစက္ေစတဲ့ (အေနာဖလီးစစ္) ျခင္ အမ်ားအစားေပါင္း (၄ဝဝဝ) ရွိတယ္။ အမ်ိဳး ၃ဝ ကအေရးပါတယ္။ ျခင္မေတြဟာ မိုးရာသီအပူပိုင္းေဒသ ေရသန္႔အိုင္ေတြ၊ ေရစုေဝးေနရာေတြမွာ ဥအုတယ္။ ၂ဝဝဝ ခုႏွစ္ကေန ၂ဝ၁၅ အတြင္းမွာ ျဖစ္ႏွဳန္း ၃၇% က်ဆင္းခဲ့တယ္။ ငွက္ဖ်ားေၾကာင့္ ေသရႏွဳန္း ၆ဝ% က်ဆင္းခဲ့တယ္။ ၅ ႏွစ္ေအာက္ကေလး ငွက္ဖ်ားနဲ႔ ေသရတာလည္း ၆၅% က်ဆင္းခဲ့တယ္။ HIV-AIDS ေတြနဲ႔လည္း တြဲျဖစ္တတ္တယ္။

ျမန္မာ့ငွက္ဖ်ား
၂ဝ၁၃ တြင္ ငွက္ဖ်ားလူနာေပါင္း ၃၃၃၈၇၁ ေယာက္ရွိခဲ့ျပီး၊ လူဦးေရ့ရဲ ၆ဝ% က ငွက္ဖ်ားျဖစ္ပြါးရာေဒသေတြမွာေနၾကရတယ္။ ေဆးရံုေဆးခန္းနဲ႔ လက္လွမ္းမမီသူေတြကမ်ားတယ္။

ေဒါက္တာတင့္ေဆြ