Minipill ကိုယ္ဝန္တား အေသးစား ေဆးျပား

ဆရာ နို႔တိုက္မိခင္ေသာက္သင့္တဲ့ေဟာ္မုန္း ၁ မ်ိဳးပါ ေဆးနာမည္ေတြ ေဖာ္ျပေပးပါလားရွင့္။ ေဆးဆိုင္ေတြမွာ အလြယ္တကူဝယ္လို႔ ရပါသလား။

Brands of mini-Pill are available ေဟာ္မုန္းတမ်ိဳးတည္းပါ စားေဆးနာမည္အမ်ိဳးမ်ိဳး
- Aizea (desogestrel)
- Cerazette (desogestrel)
- Cerelle (desogestrel)
- Exluton (Lynestrenol)
- Nacrez (desogestrel)
- Micronor (norethisterone)
- Noriday (norethisterone)
- Norgeston (levonorgestrel)
- Nor-QD (norethindrone)
- Micronor (norethindrone)
- Zelleta (desogestrel).

Implant ေဟာ္မုန္းတမ်ိဳးတည္းပါ အေရျပားေအာက္ထားရတဲ့ေဆးခ်ာင္း
Etonogestrel = Implanon, Nexplanon

Shot/Injection ေဟာ္မုန္းတမ်ိဳးတည္းပါ ၃ လခံထိုးေဆး
Medroxyprogesterone = Depo-Provera

ေဟာ္မုန္းအနည္းအမ်ားပါတဲ့ အမ်ိဳးအစားေတြရွိပါတယ္။
1. Very-low-dose progestogen-only ေဟာ္မုန္း အနည္းဆံုးပါတဲ့ အမ်ိဳးအစားက အေရျပားေအာက္ထားရတဲ့ Norplant Subdermal implants, Jadelle (Levonorgestrel implants)၊ သားအိမ္ထဲထည့္တားရတဲ့ Intrauterine systems (Progestasert, Mirena) ေတြနဲ႔ သေဘာခ်င္းတူတယ္။ မ-မ်ိဳးဥ ထြက္တာကို ၅ဝ% သာ တားႏိုင္တယ္။ သားအိမ္အဝ အခြ်ဲကို ေစးပ်စ္တာကိုသာ ျဖစ္ေစတယ္။

2. Intermediate-dose progestogen-only (Cerazette) ေဟာ္မုန္း အသင့္သာပါတဲ့ အမ်ိဳးအစားက အေရျပား ေအာက္ထားရတဲ့ Nexplanon Subdermal implant နဲ႔ သေဘာခ်င္းတူတယ္။ မ-မ်ိဳးဥထြက္တာကို ၉၇-၉၉% တားႏိုင္တယ္။ သားအိမ္အဝ အခြ်ဲကို ေစးပ်စ္ေစတာလဲ ျဖစ္ေစတယ္။

3. High-dose progestogen-only contraceptives ေဟာ္မုန္းပါတာမ်ားတဲ့ အမ်ိဳးအစားက Depo-Provera, Noristerat တာေးဆး-ထိုးေဆးေတြနဲ႔ သေဘာခ်င္းတူတယ္။ သားအိမ္ဝက ခြ်ဲကို ေစးပ်စ္ေစတယ္။ သားအိမ္ အတြင္းဆံုးအလႊာကို ပါးလ်ေစတာ၊ မ-မ်ိဳးဥထြက္မွာကိုတားတာ အလုပ္ ၃ မ်ိဳးလံုးပါ ျဖစ္ေစတယ္။

ဘယ္လိုေသာက္ရမလဲ -
• ရာသီစဆင္းတဲ့ရက္ကေနစျပီး တေန႔ ၁ ျပားေသာက္ပါ။
• ေန႔တိုင္း ေသာက္ေနက်အခ်ိန္မွာ အခ်ိန္တူေသာက္ပါ။
• ေဆးကပ္တခု ကုန္ရင္ ေနာက္ကပ္သစ္တခု စေသာက္ပါ။ တခ်ိဳ႕မွာ (၃၅) ျပားပါတယ္။ ရာသီက ၂ လမွ တခါသာ လာမယ္။
• ကိုယ္ဝန္ပ်က္-ဖ်က္သူေတြလဲ ေသြးဆင္းတဲ့ ပဌမရက္ေန႔မွာ ေဆးျပားစေသာက္ပါ။

Benefits အက်ိဳးရွိတာေတြ -
• ကေလးႏို႔တိုက္ေနခ်ိန္လဲ ေသာက္ႏိုင္တယ္။
• ေဆးျဖတ္တာနဲ႔ ကေလးျပန္ရဘို႔ လြယ္တယ္။
• ရာသီနဲ႔ဆက္စပ္ေနမဲ့ Sickle cell disease ေရာဂါနဲ႔ Dermatitis ေရာဂါေတြကို ကုသရာမွာ သံုးႏိုင္တယ္။
• ေသြးဆင္နည္းလို႔ ေသြးအားနည္းတာ သက္သာမယ္။
• ေဆးလိပ္ေသာက္သူ၊ အသက္ ၃၅ ႏွစ္ေက်ာ္သူေတြလဲ ေသာက္ႏိုင္တယ္။
• ႏွလံုးေရာဂါရွိသူေတြအတြက္ စိတ္ခ်ႏိုင္တယ္။ ေသြးခဲတာ နည္းတယ္။ PID တင္ပါးဆံုတြင္း အဂၤါေတြေရာင္တဲ့ ေရာဂါကို အျဖစ္နည္းေစ တာေတာ့ ေဟာ္မုန္း ၂ မ်ိဳးတြဲတားေဆးနဲ႔ အတူတူဘဲ။

ေဘးထြက္-ဆိုးက်ိဳးေတြ -
• ေဆးစေသာက္ကာစ အေစာပိုင္းလေတြမွာ ရာသီမမွန္တာ ျဖစ္ႏိုင္တယ္။ တခ်ိဳ႕ စြန္းယံုသာလာတာလဲ ျဖစ္ႏိုင္တယ္။ တခ်ိဳ႕ေတာ့ မ်ားတယ္။
• ရာသီမလာဘဲေနတာလဲ ျဖစ္ႏိုင္တယ္။ တလအထိ ေနာက္က်သြားရင္ ဆရာဝန္ျပပါ။
• အသားဝါျဖစ္လာရင္ ဆရာဝန္ျပပါ။
• ဝက္ျခံထြက္မယ္၊ ပ်ိဳ႕ခ်င္မယ္၊ ေခါင္းကိုက္မယ္၊ ရင္သားတင္း-နာမယ္၊ ဒါေတြကလဲ ေစာေစာပိုင္းလေတြမွာသာ ျဖစ္ေလ့ရွိတယ္။
• လူက ဝလာႏိုင္တယ္။ ေဟာ္မုန္း ၂ မ်ိဳးတြဲေဆးေလာက္ ကိုယ္အေလးခ်ိန္ မတက္ဘူး။ ေနာက္ပိုင္းမွာေတာ့ ဆက္မတိုးေတာ့ဘူး။
• ဆီးခ်ိဳရွိေနသူေတြ သတိထားေပးရမယ္။ ဆီးခ်ိဳကိ္ု အထိန္းရခက္ႏိုင္တယ္။
• ကိုယ္ေရာင္တာ ျဖစ္ေစႏိုင္လို႔ ႏွလံုးေရာဂါ၊ ေက်ာက္ကပ္ေရာဂါ၊ အတက္ေရာဂါ၊ (မိုင္ဂရင္း) ေခါင္းမူး-ေခါင္းကိုက္ေရာဂါ၊ ေသြးတိုး၊ ပန္းနာေရာဂါရွိသူေတြက သတိထားေသာက္ရမယ္။
• ေဆးေသာက္ကာစ ပဌမတႏွစ္မွာ ၃ လတၾကိမ္ ေဆးစစ္သင့္တယ္။ ေနာက္ပိုင္း ၆ လတခါစစ္သင့္တယ္။
• လိင္စိတ္နည္း၊ စိတ္မူေျပာင္း၊ စိတ္ဓါတ္က်၊
• ၁ဝဝ မွာ ၁ ေယာက္ကေန ၁၃ ေယာက္အထိ ပဌမ ၁ ႏွစ္အတြင္းမွာ ကိုယ္ဝန္ရတာေတြ႔ရတယ္။ ေဟာ္မုန္း ၂ မ်ိဳးတြဲထက္ ဒီလိုျဖစ္တာ ပိုမ်ားတယ္။
• တကယ္လို႔ ကိုယ္ဝန္ရလာရင္ သိဘို႔ခက္တတ္တယ္။ ကံမေကာင္းရင္ သားအိမ္ျပင္ပမွာ သေႏၶတည္ႏိုင္တယ္။
• Functional ovarian cysts မ်ိဳးဥအိမ္ အက်ိတ္ ျဖစ္ႏိုင္တယ္။ မခြဲဘဲလဲ ေပ်ာက္ႏိုင္တယ္။
• STDs လိင္ကတဆင့္ ကူးစက္ေရာဂါေတြကို မကာကြယ္ႏိုင္ဘူး။

Efficacy and effectiveness ဘယ္ေလာက္ထိေရာက္သလဲ
• (သီအိုရီ) အရေျပာရရင္ ေဟာ္မုန္း ၂ မ်ိဳးတြဲနဲ႔ အတူတူထိေရာက္တယ္။ နည္းနည္းေလးေတာ့နည္းတယ္။
• အခ်ိန္တူေသာက္ဘို႔၊ ရက္မပ်က္ဘို႔ ပိုလိုတယ္။
• ကေလး ႏို႔တိုက္ေနသူေတြမွာ ၆ လအတြင္းေသာက္ရင္ ၁ဝဝ% ကိုယ္ဝန္မရဘူး။
• ကေလး ႏို႔မတိုက္ေနသူေတြမွာ ၉၉႕၅% ကိုယ္ဝန္မရဘူး။ ေဆး ၂ မ်ိဳးတြဲ ၉၉႕၇-၉၉႕၉% မရေစဘူး။
• ေဆးတရက္ပ်က္လို႔ ကိုယ္ဝန္ရလမ္းက ၂ မ်ိဳးတြဲထက္ပိုမယ္။
• ကေလးေမြးထားျပီး ကေလးကိုလဲ ႏို႔အျပည့္အဝတိုက္ေနမယ္ ရာသီလဲ ျပန္မေပၚေသးရင္ ၆ လအထိ၊ ကေလး ေမြးထားျပီး ကေလးကို ႏို႔မတိုက္ရင္ ၂၁ ရက္အထိ ကိုယ္ဝန္ရလမ္း အလြန္နည္းတယ္။

သတိထားစရာေတြ -
• ရာသီတလ ေသြးစဆင္းတဲ့ရက္ကေန စေသာက္တာ အေကာင္းဆံုးျဖစ္တယ္။
• ေဆးေသာက္အျပီး ၄-၂၂ နာရီအတြင္းမွာ သားအိမ္အဝအခြ်ဲ ေစးပ်စ္တာက အမ်ားဆံုးအခ်ိန္ ျဖစ္လို႔ မနက္ခင္း ေဆးေသာက္ျပီး ညမွာအတူေနတာ အေကာင္းဆံုး အစီအစဥ္ျဖစ္တယ္။
• ရာသီစလာတဲ့ရက္မွာ စေသာက္ေပမဲ့ ရာႏွဳန္းျပည့္ ေသျခာေအာင္ ေဆးစေသာက္ျပီးေနာက္ ၄၈ နာရီအတြင္း အတူေနရင္ (ကြန္ဒြမ္) သံုးပါ။
• ေဆးေသာက္ခ်ိန္ထက္ ၃ နာရီ ေနာက္က်သြားရင္ ၄၈ နာရီအတြင္း အတူမေနပါနဲ႔။ ေနျဖစ္ရင္ အေရးေပၚတားေဆး ေသာက္ပါ။
• တရက္ေနာက္က်သြားရင္ ေနာက္ရက္မွာ ေဆး ၂ လံုးတခါတည္း ေသာက္ပါ။ ၄၈ နာရီ အတူမေနပါနဲ႔။ ဒါမွမဟုတ္ (ကြန္ဒြမ္) သံုးပါ။
• ေဆးတကပ္ကုန္တာနဲ႔ ရာသီ လာလာ-မလာလာ၊ ေနာက္ေဆးတကပ္ ဆက္ေသာက္ပါ။ အတူမေနျဖစ္ေသးလဲ ဆက္ေသာက္ပါ။
• ၁-၇ ရက္အထိ ေဆးေသာက္တာ ေနာက္က်သြားရင္ (ကြန္ဒြမ္) သံုးပါ။
• ေဆးေသာက္ျပီး ၂ နာရီအတြင္း အန္ရင္ ေနာက္ ၁ လံုးေသာက္ပါ။
• ေဟာ္မုန္း ၂ မ်ိးတြဲေဆးကေန ဒီအမ်ိဳးအစားကို ေျပာင္းခ်င္ရင္ (ေဟာ္မုန္းပါ) အရင္ေသာက္ရတဲ့ေဆးျပား ေသာက္ေနတံုးမွာ ခ်က္ခ်င္း ေျပာင္းေသာက္ပါ။
• St. John's Wort တိုင္းရင္းေဆး၊ Rifampin တီဘီေဆး၊ Griseofulvin ေပြး-မိႈေဆး၊ Phenobarbitone, Phenytoin, Primidone, Carbamazepine, Dichloralphenazone အတက္သက္သာေဆး၊ HIV ေဆးတခ်ိဳ႕၊ ပ႗ိဇီဝေဆးတခ်ိဳ႔႕ေတြနဲ႔ တြဲမေသာက္သင့္ပါ။
• ကေလးလိုခ်င္လို႔ ေဆးရပ္ခ်င္ရင္ ေဆးကပ္မကုန္ေသးလဲ ရပ္လိုက္ႏိုင္တယ္။ ၂၄ နာရီအတြင္း ကိုယ္ဝန္ ရႏိုင္တယ္လို႔ ထင္မွတ္ထားရမယ္။
• ရက္လဲမွတ္လို႔ လြယ္ေအာင္ ရာသီမွန္ေစျပီးမွ ကေလးယူသင့္တယ္။ ေဆးရပ္အျပီး ၾကားထဲမွာ (ကြန္ဒြမ္) သံုးပါ။
• ေဆးျဖတ္ျပီး ကိုယ္ဝန္ရခ်င္ရင္ Folic acid ေဖါလစ္-အက္စစ္ေဆးကို တလၾကိဳေသာက္ႏိုင္ရင္ ပိုေကာင္းတယ္။

Excluton ေဆးကို ကိုယ္ဝန္တားတာအျပင္ တျခားေနရာေတြမွာလဲ သံုးႏိုင္တယ္။
1. Polymenorrhoea ရာသီ ခဏခဏဆင္းတာအတြက္ တေန႔ 5 mg ကို ၁၄ ရက္ေျမာက္ နဲ႔ ၂၅ ရက္ေျမာက္ ေန႔ေတြမွာ ေသာက္ပါ။
2. Menorrhagia ရာသီဆင္း မ်ားတာအတြက္ တေန႔ 10 mg နဲ႔ ၁ဝ ရက္၊ ၃ လ ဆက္တိုက္။ ဒါမွမဟုတ္ တေန႔ 5 mg နဲ႔ ၁၄ ရက္ေျမာက္ နဲ႔ ၂၅ ရက္ေျမာက္ေန႔ေတြမွာ ေသာက္ပါ။
3. Endometriosis သားအိမ္ေရာဂါအတြက္ တေန႔ 5-10 mg နဲ႔ ၆ လေသာက္ပါ။
4. Dysmenorrhoea ရာသီလာတံုးနာတာအတြက္ တေန႔ 5 mg နဲ႔ ၁၅ ရက္ေျမာက္ေန႔က စေသာက္ပါ။
5. Postponement of menstruation ရာသီမလာဘဲေနေအာင္ တေန႔ 5 mg နဲ႔ ရာသီမလာခင္ ၂ ပတ္ ၾကိဳတင္ ေသာက္။ ဒိေနာက္မွာ တေန႔ 10-15 mg ေသာက္ပါ။
6. Endometrial hyperplasia သားအိမ္ေရာဂါအတြက္ တေန႔ 2.5-5 mg နဲ႔ ၁၂ နဲ႔ ၁၅ ရက္ေျမာက္ေန႔ေတြမွာ ေသာက္ပါ။

ဒီလို မိန္းကေလး၊ အမ်ိဳးသမီးေတြမွာ မေသာက္သင့္ပါ -
• အပ်ိဳျဖစ္ကာစ ရာသီရက္ မမွန္ေသးသူေတြ မေသာက္သင့္ဘူး။
• Thrombophlebitis, Thromboembolic processes ေသြးျပန္ေၾကာေရာဂါရွိသူ၊
• အသည္းမေကာင္းသူ၊
• ေမြးလမ္းကေန ဘာလို႔မွန္းမသိဘဲ ေသြးဆင္းေနသူ၊
• ရင္သား-ကင္ဆာရွိေနသူ၊ ရွိဘူးသူ။

ျမန္မာျပည္ကေဆးေစ်းကြက္တို ဆရာမသိပါ။

Dr. တင့္ေဆြ