How to live with HIV-positive person အတူေနမယ္ မကူးေစရ

၁။ ဆရာခင္ဗ်ာ ကြၽန္ေတာ္တို႔စက္႐ုံမွာ HIV + ေဝဒနာသည္တဦး႐ွိပါတယ္။ သူ႔ရဲ႕အေျခအေနကုိလည္း ဝန္ထမ္းအားလုံး သိပါတယ္။ သူ႔ကုိကြၽန္ေတာ္တုိ႔တေတြ တတ္ႏုိင္သေလာက္ကယ္ခဲ့ပါတယ္။ ကြၽန္ေတာ္တို႔ရဲ႕အလုပ္႐ွင္ကလည္း သူ႔ကုိ ဦးေဆာင္ၿပီး ကယ္ခဲ့တာေပါ့။ သူကုိကြၽန္ေတာ့္တုိ႔တေတြ သာမန္လူလုိပဲဆက္ဆံၾကပါတယ္။ သတိေလးနဲ႔ေပါ့။ ကြၽန္ေတာ္တို႔ရဲ႕အေျခအေနမ်ိဳးမွာ ေဆာင္ရန္ေ႐ွာင္ရန္ေလးေတြပါ။ ေက်းဇူးျပဳ၍ လမ္းၫႊန္ေပးပါလားဆရာ။

၂။ ဆရာရွင့္ HIV/AIDS ေရာဂါ ဘယ္နွနစ္ႀကာမွ ေရာဂါပိုး ရိွမရိိွသိနိုင္ပါလဲဆရာ။ ကြ်န္မက ရိုးရိုးသားသား ေနထိုင္သူပါ။ ကြ်န္မခ်စ္သူက အေပ်ာ္အပါးလိုက္စားသူပါ။ ခ်စ္သူနဲ႔ လြန္ခဲ့တဲ့ ၂ နွစ္ေလာက္က တႀကိမ္အတူတူေနမိပါတယ္။ ခုခ်ိန္ သူ႔မွာ AIDS ျဖစ္ေနပီဆရာ။ ကြ်န္မလည္း သူ႔ေရာဂါ ကူးစက္ခံရမွာ စိတ္ပူမိပါတယ္။ လြန္ခဲ့တဲ့ ၂နွစ္တုန္းက အတူေနမိပီး ခုခ်ိန္မွာ စိတ္ခ်ရပါ့မလားဆရာ။ ကြ်န္မ ဘာဆက္လုပ္ရမလဲဆရာ။ ၂ ႏွစ္ဆိုတဲ့အခ်ိန္အတြင္း ေရာဂါကူးစက္ခံရနိုင္ျခင္း ရိွမရိွေျဖေပးပါေနာ္ဆရာ။ ၿပီးေတာ့ ေရာဂါရိွသူနဲ႔ အတူေနစဥ္မွာ ကြန္ဒံုးနဲ႔ အတူေနရင္ ကူးစက္ခံရနိုင္ပါသလားဆရာ။

၃။ ဆရာခင္ဗ်ာ HIV ပိုးရွိတဲ႔သူနဲ႔ တစ္အိမ္ထဲအတူေနနိုင္ပါသလား။ ေရအတူတူေသာက္တာ ထမင္းပန္းကန္ အတူတူ စားတာေတြကေန ေရာဂါကူးနိုင္ပါသလား။ မကူးနိုင္ဘူးဆိုရင္လဲ။ ဘယ္ေလာက္အထိ စိတ္ခ်ရပါသလဲ။ ဘယ္လို အေျခအေနေတြကေန ေရာဂါကူးစက္နိုင္ပါသလဲ သိခ်င္ပါတယ္ ဆရာခင္ဗ်ာ။

၄။ ကြၽန္ေတာ္က HIV ပိုး႐ွိတဲ့သူတေယာက္ပါဆရာ။ အသက္က ၂၄ ႏွစ္႐ွိပါၿပီ။ လက္႐ွိ ART ေဆးေသာက္ေနတာ ၂ ႏွစ္႐ွိေတာ့မွာပါဆရာ။ အိမ္ေထာင္မျပဳရေသးပါဘူးဆရာ။ လူ႔သဘာ၀အရ အိမ္ေထာင္ျပဳၿပီး မ်ိဳးဆက္သစ္ေတြ႐ွိခ်င္ပါတယ္။ ကြၽန္ေတာ့အေနနဲ႔ အိမ္ေထာင္ျပဳၿပီး အိမ္ေထာင္ဖက္ႏွင့္တကြ ေမႊးဖြားလာတဲ့ကေလးမွာပါ ေရာဂါပိုးမကူးဆက္ပဲ အိမ္ေထာင္ျပဳၿပီး ကေလးယူမယ္ဆိုရင္ ရႏိုင္ပါသလားဆိုတာ သိလိုပါသျဖင့္ ဆရာ့ဆီေဆြးေႏြးအၾကံေတာင္း၊ အကူအညီေတာင္းလိုက္ရတာပါဆရာ။

၅။ ဆရာရွင့္ AIDS နဲ ့ပတ္သက္ျပီးသိခ်င္လို ့ပါရွင္။ သမီးတို ့အမတေယာက္ သူ ့အမ်ိဴးသားစီက အဲဒီေရာဂါကူးခဲ့ပါတယ္။ သူ႔အမ်ိဴးသားကေတာ့ အဲဒီေရာဂါနဲ ့ဆံုးသြားပါျပီ။ အမကို သမီးတို႔နဲ႔အတူ ျပန္ေခၚထားခဲ့တဲ့အတြက္ အတူေနမိသားစု အေနနဲ႔ ေရာဂါမကူးေအာင္ ဘယ္လိုေရွာင္ရန္ေဆာင္ရန္ေလးေတြ ရွင္းျပေပးေစခ်င္ပါတယ္။ ေရာဂါသယ္လည္း သက္တမ္းရွည္ေအာင္ ဘယ္လိုေနရမလည္း ဘယ္လိုကုေပးရမလည္းဆိုတာေလးေတြကို ေက်းဇူးျပဳ၍ ေျပာျပေပးေစခ်င္ပါတယ္ရွင့္။

HIV ပိုးရွိတဲ့သူနဲ႔ တအိမ္ထဲ ေနရတာဟာ ပိုးမရွိသူနဲ႔ေနရတာနဲ႔က ဘာမွသိပ္မထူးလွပါ။ ဒီအခ်က္ကို သုေတသနက ေျပာတာ ျဖစ္ပါတယ္။ ပံုမွန္-သာမန္ ထိေတြ႔မႈေတြေၾကာင့္ေတာ့ ဒီေရာဂါပိုး ကူးတယ္ဆိုတာမရွိဘူး ေျပာရေလာက္ေအာင္ စိုးရိမ္စရာ ကင္းပါတယ္။ ဒါေပမဲ့ အရမ္းကာေရာေတာ့ မဟုတ္ဘူး။ တကယ္မကူးေအာင္ အခ်င္းခ်င္းဆက္သြယ္မႈနဲ႔ အသိပညာေတြက ေသာ့ခ်က္ေတြ ျဖစ္ပါတယ္။ သံမဏိစည္းကမ္း ၁ ကေန ၅ အထိ ေျပာပါမယ္။

၁။ အေျခအေနမွန္ကို ရွင္းရွင္း သိေနၾကေအာင္ ပြင့္ပြင့္လင္းလင္း ေျပာပါ။ စိုးရိမ္တာ ရွိသမွ် ထုတ္ေျပာပါ။ တေယာက္ အေပၚ တေယာက္ ရိုးသားပါ။ ကုိယ္ထင္တာကို တရားသူၾကီးလုပ္ ဆံုးျဖတ္ခ်က္ မခ်ပါနဲ႔။

၂။ အေၾကာက္ မလြန္ပါနဲ႔။ မီးဖိုနဲ႔ အိမ္သာ အတူသံုးရတာနဲ႔ ပိုးက ကိုယ့္ဆီ ကူးမလာႏိုင္ပါ။ အတူေနေလ့ရွိၾကတဲ့ ညီအကိုလို၊ ေမာင္ႏွမလို၊ သားအမိ-သားအဖလို၊ အခန္းကို (ရွယ္) လုပ္ေနေလ့ရွိတဲ့ သူငယ္ခ်င္းလို ေနၾကတာက စိုးရိမ္စရာ နတၳိပါ။

၃။ HIV အေၾကာင္း က်န္းမာေရး-လူမႈေရးသုတေတာ့ ေလ့လာထားပါ။ တိတိပပေျပာပါ့မယ္။ ေသြး၊ မိခင္ႏို႔၊ က်ား-သုတ္ရည္၊ မ-ဗဂ်ိဳင္းနားကအရည္၊  ဤေလးမည္ကေနသာ ကူးပါတယ္။ လက္ျခင္းထိ၊ ပါးျခင္းအပ္၊ ေက်ာျခင္းကပ္ယံုနဲ႔ လံုးဝမကူးပါ။ သြားထိလို႔ ဓါတ္လိုက္မွာလား ေၾကာက္စရာမထားပါနဲ႔။ စာအတူဖတ္ပါ၊ တီဗြီအတူထိုင္ၾကည့္ပါ။ ထမင္း တစားပြဲထဲ ထိုင္စားပါ။ ေညာင္းလို႔ ႏွိပ္နင္းေပးလဲ ေရာဂါမရပါ၊ ကုသိုလ္သာရပါမယ္။

၄။ စည္းကမ္းကလနား သတ္မွတ္ထားပါ။ ကုိယ့္ပစၥည္း လာသံုးတာကို အျပတ္ျငင္းပါ၊ အားမနာပါနဲ႔။ ေဆာရီး ေလာက္နဲ႔ မရပါ။ ပိုးရွိသူကေန ခ်တဲ့ စည္းကမ္းကိုလည္း တျခားလူေတြက လိုက္နာၾကပါ။

၅။ သူ႔အတြင္းေရးလံုျခံဳမႈကို ေလးစားပါ။ တစိမ္းတရံေတြကို သူကေရာဂါသည္လို႔ မလိုအပ္ဘဲနဲ႔၊ ႏွိမ္ခ်င္တဲ့သေဘာနဲ႔ မေျပာပါနဲ႔။

HIV ပိုးရွိေနတဲ့ကိုယ္ဝန္ေဆာင္ကေန ေမြးလာမဲ့ကေလးကို ကူးစက္ႏိုင္တဲ့ အခြင့္အလမ္း ၂ဝ-၄၅% ရွိတယ္။ ကူးႏိုင္တဲ့ နည္းေတြက (၁) ကိုယ္ဝန္ေဆာင္ေနတံုး၊ (၂) ေမြးဖြါးျဖစ္စဥ္ ျဖစ္ေနတံုး နဲ႔ (၃) ႏို႔တိုက္ေနတံုး၊ သံုးခုလံုးကေန ျဖစ္ႏိုင္တယ္။ ႏိုင္ေျပာတာပါ။ သက္သာေအာင္လုပ္နည္း ရွိပါေသးတယ္။ ကိုယ္ဝန္ေဆာင္ေနတံုး အခ်င္းကေန သေႏၶသားဆီ မ်ားေသာအားျဖင့္မေရာက္ပါ။ မိခင္က က်န္းမာေရး ေကာင္းေနရင္ အခ်င္းကအကာကြယ္ေပးရာက်တယ္။ ဒါ့ေၾကာင့္ (၁) မိခင္ေလာင္းက အစာအာဟာရ ေကာင္းဘို႔လိုတယ္။ (၂) တျခားေရာဂါ (ငွက္ဖ်ား၊ တီဘီ၊ ဆီးေအာင့္၊) မဝင္ေအာင္ ဂရုစိုက္ရမယ္။ (၃) မိခင္က HIV ေဆးကုေနရင္ ကေလးကို ကူးစရာအခြင့္အလမ္း ၂% ဘဲ ရွိလို႔ ေဆးကုေနပါ။

အေမရိကားမွာ Zidovudine (ZDV, AZT, Retrovir) ေဆးကို စသံုးခဲ့တယ္။ အခု တျခားေဆးနဲ႔ တြဲေပးေနတယ္။ ZDV ေဆးကို ကိုယ္ဝန္ ၃ လေနာက္ပိုင္းမွာ ေပးရတယ္။ ေမြးျပီးတဲ့အထိပါ။ ဘာ အကာအကြယ္မွ လုပ္မထားရင္ ကေလး ဖြါးေနတံုးမွာ မိခင္ကေန ကေလးကူးဘို႔ ၁ဝ-၂ဝ% ရွိတယ္။ ေသြးနဲ႔ ေရျမႊာရည္နဲ႔ ထိရင္ ကူးတယ္။ ဒါ့ေၾကာင့္ ဆရာဝန္-ဆရာမကေန ေရျမႊာအိတ္ကို ေစာျပီးေဖါက္ ေမြးမေပးရဘူး။ ေမြးလမ္းခ်ဲ႕ ေမြးတာလည္း ေရွာင္ရမယ္။ LSCS ခြဲေမြးနည္းက ကူးစရာလမ္း နည္းေစတယ္။ အရင္က ေဆးေပးမထားရေသးရင္ ေမြးေတာ့မဲ့ အခ်ိန္မွာ ZDV နဲ႔ 3TC or Nevirapine ေဆး ေပးရတယ္။

ေမြးျပီးတာနဲ႔ ကေလးကိုလည္း ZDV ေဆး ၁ လခြဲအထိ ေပးရမယ္။ ပိုးရွိမိခင္က ႏို႔တိုက္လို႔ ကေလးကူးရတာ ၁၅% ရွိတယ္။ ႏို႔ေစာေစာ ျဖတ္သင့္တယ္။ ႏို႔မတိုက္ေလ ကူးဘို႔အခြင့္ နည္းေလ။ မၾကာေသးခင္ကဘဲ HIV ပိုးရွိသူ မိခင္ေတြက ႏို႔တိုက္တာကို WHO က တားျမစ္ လိုက္ပါတယ္။ မေအကို ေဆးကုသမႈခံဘို႔နဲ႔ ကေလးမွာ ေရာဂါပိုး ရွိ-မရွိ ေစာႏိုင္သမွ် ေစာျပီး (၆ ပတ္အတြင္း) ေဆးစစ္ဘို႔ပါ အၾကံျပဳတယ္။ ကေလးက ေရာဂါပိုးရွိလို႔ ေစာေစာ ေဆးမကုရင္ ၂ ႏွစ္ထက္ အသက္ မရွည္ဘူးလဲ ဆိုပါတယ္။

တအိမ္သားလံုး ပိုးရွိ-မရွိ စစ္ပါ။ ပိုးရွိေနသူရဲ႕ ႏွာရည္၊ သြားရည္၊ ဝမ္း၊ ဆီး၊ တံေတြး၊ ေခြ်း၊ အန္ဖတ္ေတြမွာ ေသြးမပါရင္ မကူးေစပါ။ တအိမ္လံုး လက္အိတ္ သံုးပါ။ ပိုးရွိသူမွာ အနာအဆာ၊ ဒဏ္ရာရရင္ အျမဲ ပလာစတာ-ပတ္တီးစည္းထားပါ။ လူတိုင္းက လက္ေဆးတဲ့ အက်င့္ လုပ္ၾကပါ။ ပိုးမရွိတဲ့သူ ဒဏ္ရာရရင္ အထူးဂရုစိုက္ပါ။ ပိုးမရွိတဲ့သူ ေနထိုင္မေကာင္း ျဖစ္ရင္ ရွိသူနဲ႔ အေနေဝးပါေစ။ သြားတိုက္တံ၊ သြားၾကားထိုးတံ၊ မုတ္ဆိတ္ရိတ္ဒါး၊ လက္သည္းညွပ္၊ နားကပ္၊ စတာေတြ လံုးဝ လဲတာ၊ ငွားသံုးတာ၊ အတူသံုးတာ မလုပ္ရပါ။ ေသြးထြက္ႏိုင္တဲ့ ေဆာ့ကစားတာမ်ိဳး ေရွာင္ပါ။ ကြန္ျပဴတာ-ဂိမ္း ကစားလို႔ေတာ့ ရပါတယ္။ မိခင္နဲ႔ ကေလး လက္ပြန္းတတီး ေနယံုနဲ႔ေတာ့ ေရာဂါမရပါ။ ကေလးခ်စ္လို႔ ေမႊးေမႊး မ်ားမ်ား ေပးႏိုင္ပါတယ္။

ပိုးရွိထား သူေတြ ႏိုင္ငံလွည့္ျပီး၊ ကမာၻလွည့္ျပီး၊ ေရာဂါကာကြယ္ေရး အသိေပးသူေတြ မနည္းေတာ့ပါ။ ဒီလိုအစာမ်ိဳး ေရာဂါက ဆရာဝန္မွ မဟုတ္ပါ၊ အလြန္ေတာ္တဲ့၊ အင္မတန္ စိတ္ထားျမင့္တဲ့ “ဆိုရွယ္-ဝပ္ကား” ေတြ ျဖစ္ႏိုင္ၾကပါတယ္။

HIV ကာကြယ္ေရး
HIV ကိုသုေတသနေတြ အမ်ားၾကီးလုပ္ေနပါတယ္။ အခုေနာက္ဆံုး သတင္းကေတာ့ ဥေရာပမွာ စမ္းသပ္ေနတဲ့ ကာကြယ္ေဆးေသာက္နည္းျဖစ္ပါတယ္။ Pre-exposure prophylaxis (PrEP) ပိုးနဲ႔ မေတြ႔ခင္ ေဆးၾကိဳတင္ေသာက္နည္း ျဖစ္တယ္။ လူတေယာက္ဟာ HIV ကူးစက္ႏိုင္တဲ့လိင္အျပဳအမူရွိမယ္လို႔ထင္တာတဲ့ ေဆးေသာက္လိုက္တာပါ။
သံသယရွိတဲ့ လိင္မႈျပဳမယ္ဆိုသူတိုင္း Truvada (tenofovir + emtricitabine) ေဆး ၂ ျပားကို ၂၄ နာရီ ၾကိဳတင္ ေသာက္ထားလိုက္ပါ။ တကယ္ပဲအဲလိုအမႈျပဳျပီးရင္ တရက္ ၁ လံုး၊ ၂ ရက္ဆက္ ေသာက္လိုက္ပါ။ အခုေလ့လာမႈကို IPERGAY trial လို႔ေခၚပါတယ္။ ျပင္သစ္ႏိုင္ငံမွာ ၆ ေနရာနဲ႔ ကေနဒါမွာ ၁ ေနရာ စမ္းသပ္ခဲ့ပါတယ္။ သိသိသာသာ ထိေရာက္တယ္လို႔ ေကာက္ခ်က္ခ်ပါတယ္။ ပိုးရွိထားသူေတြ ႏိုင္ငံလွည့္ျပီး၊ ကမာၻလွည့္ျပီး၊ ေရာဂါကာကြယ္ေရး အသိေပးသူေတြ မနည္းေတာ့ပါ။ ဒီလိုအမ်ိဳးအစားေရာဂါက ဆရာဝန္မွမဟုတ္ပါ၊ အလြန္ေတာ္တဲ့၊ အင္မတန္ စိတ္ထားျမင့္တဲ့ ဆိုရွယ္ဝပ္ကားေတြပါ ျဖစ္ႏိုင္ၾကပါတယ္။

HIV Prevention ကာကြယ္ေဆး http://doctortintswe.blogspot.com/2014/10/hiv-prevention.html

ေဒါက္တာတင့္ေဆြ
၆-၉-၂ဝ၁ဝ