Natural disasters everywhere သဘာဝေဘးအႏၲရာယ္မ်ား (၁)

(၁) ႏိုင္ငံတကာ သဘာဝေဘးမ်ား
(၂) ျမန္မာႏိုင္ငံနဲ႔ သဘာဝေဘးမ်ား
(၃) List of epidemics ကူးစက္ကပ္ေရာဂါမ်ား

(၁) ႏိုင္ငံတကာ သဘာဝေဘးမ်ား
ကမာၻမွာ ၂ဝ၁၂ အတြင္း သဘာဝေဘးအႏၲရာယ္ေတြ ၉ဝ၅ ခုျဖစ္ခဲ့တယ္။ အသင့္အတင့္သာဆိုးတဲ့ႏွစ္ျဖစ္တယ္။ ၉၃% က ရာသီဥတုနဲ႔ဆိုင္တယ္။ ၄၅% က မိုးေလဝသနဲ႔ဆိုင္တယ္။ ၃၆% က ေရၾကီးတာနဲ႔ဆိုင္တယ္။ ၁၂% က အပူလိႈင္း၊ အေအးလိႈင္း၊ မိုးေခါင္၊ ေတာမီးေလာင္တာေတြနဲ႔ ဆိုင္တယ္။ ၇% က ငလ်င္၊ မီးေတာင္ေပါက္တာေတြနဲ႔ဆိုင္တယ္။

• Volcanic eruptions မီးေတာင္ေပါက္ကြဲျခင္း၊ ေအဒီ ၇၉ ခုႏွစ္တံုးက Mount Vesuvius ေဗဆူးဗီးယပ္စ္မီးေတာင္ၾကီး ေပါက္ကြဲတဲ့သမိုင္းကို ကေန႔အထိမေမံႏိုင္ၾကပါ။ ဓါတ္ေငြ႔ေတြ၊ ေက်ာက္တံုးေက်ာက္ခဲေတြ ျပာေတြ ေခ်ာ္ရည္ေတြဟာ ၃၃ ကီလိုမီတာ (၂၁ မိုင္) အျမင့္အဖိတက္ခဲ့တယ္။ ႏွဳန္းက ၁ စကၠန္႔မွာ ၁႕၅ သန္းတန္ရွိတယ္။ ဟီရိုရွီးမားအႏုျမဴဗံုးထက္ ေထာင္ေပါင္းမ်ားစြာၾကီးမားတယ္။ လူေနေဒသေတြ အမ်ားၾကီးဖံုးလႊမ္းခံရလို႔ အျပီးအပိုင္ေပ်ာက္ကြယ္သြားေစတယ္။ Pompeii (ပြန္ေပ) ျမိဳ႕ၾကီးနဲ႔ Herculaneum (စာက်ူေလနမ္) တို႔ကအထင္ရွားဆံုးေတြျဖစ္ၾကတယ္။ ဘယ္ေလာက္ ေသဆံုးခဲ့သလည္း ခန္႔မွန္းခ်က္သာ လုပ္လို႔ရတယ္။ အဲဒီျမိဳ႕ေတြက လူေသအစအန ၁၅ဝဝ သာရတယ္။
• Avalanches and mudslides ေျမျပိဳ ရြံ႕ျပိဳလို႔ ဥေရာပတိုက္ အဲလ္ပ္စ္ေတာင္တန္းမွာ ပဌမကမာၻစစ္ ကာလတံုးက ျဖစ္ခဲ့လို႔ စစ္သားေပါင္း ၄ ေသာင္းကေန ၈ ေသာင္းအထိ ေသဆံုးခဲ့ရတယ္။
• Earthquakes ေျမငလ်င္လႈပ္ျခင္း၊ ၂၃-၁-၁၅၅၆ တရုပ္ျပည္ငလ်င္ေၾကာင့္ လူေပါင္း ၈ သိန္းေက်ာ္ေသဆံုးခဲ့တယ္။ ၂၈-၇-၁၉၇၆ တရုပ္ျပည္မွာပဲ ၂ သိန္းကေန ၆ သန္းေက်ာ္ေသဆံုးခဲ့တယ္။ ၂၇-၉-၁၂၉ဝတရုပ္ျပည္မွာပဲ လူေပါင္း ၁ သိန္း ေသဆံုးခဲ့တယ္။ ၈-၁ဝ-၂ဝဝ၅ ကက္ရွမီးေဒသမွာ လူေပါင္း ၈ ေသာင္း ၆ ေထာင္ေသခဲ့တယ္။
• Sinkholes ေျမၾကီးတြင္းျဖစ္ျခင္းဆိုတာ မိုင္းတူရာကေနျဖစ္တယ္။ ၂ဝ၁ဝ ဂြာတီမာလာျမိဳ႕ေတာ္မွာ လူ ၁၅ ေယာက္ ေျမျမိဳခံရတယ္။ မုန္တိုင္းနဲ႔မိုးသည္းလို႔ဆက္ျဖစ္တယ္။
• Floods ေရၾကီးျခင္း၊ ၂ဝ၁ဝ တရုပ္ျပည္မွာ ေရၾကီးလို႔ လူေပါင္း ၂၃ဝ သန္းကိုထိခိုက္ေစခဲ့တယ္။ ၂ဝ၁ဝ ႏိုဝဘၤာတံုးက ကိုလမ္ဘီယာမွာ ေရၾကီးလို႔ လူေပါင္း ၁႕၃ သန္းေနစရာမဲ့ျဖစ္ရတယ္။  မေလးရွားနဲ႔ထိုင္းမွာလည္းျဖစ္ခဲ့တယ္။ ၂ဝ၁၁ တရုပ္ျပည္မွာ လူေပါင္း ၄႕၈ သန္းကိုထိခိုက္ေစျပီး ၅၄ ေယာက္ေသတယ္။
• Limnic eruptions ဓါတ္ေငြေပါက္ထြက္လာျခင္းဆိုတာ ကာဗြန္ဒိုင္ေအာက္ဆိုက္ဓါတ္ေငြ႔ေတြရုတ္တရက္ ေရေတြလို ေပါက္ထြက္လာတာျဖစ္တယ္။
• Tsunami ဆူနာမီကို ၂ဝ၁၁ ခုႏွစ္ မတ္လ ၁၁ ရက္ေန႔က အေရွ႕- အေရွ႕ေတာင္နဲ႔ ေတာင္အာရွမွာျဖစ္ခဲ့တယ္။
• Blizzards မ်ားလြန္းတဲ့ႏွင္းနဲ႔ ေလျပင္းတိုက္ခတ္ျခင္းကို ၁၉၈၈ တံုးက အေမရိကမွာနဲ႔ ၂ဝဝ၈ တံုးက အာရွမွာ ျဖစ္ခဲ့တယ္။
• Cyclonic storms ဆိုက္ကလုန္း၊ အပူပိုင္းဆိုက္ကလုန္း၊ တိုက္ဖြန္း၊ ဟာရီကိန္း စတာေတြျဖစ္တယ္။
• Extratropical cyclones အပူပိုင္းေဒသမဟုတ္တဲ့ ဆိုက္ကလုန္းေတြလည္းရွိတယ္။ ၁၉၅၃ ေျမာက္ပင္လယ္မွာျဖစ္ခဲ့လို႔ ၂၂၅၁ ေယာက္ေသဆံုးခဲ့တယ္။
• Droughts မိုးေခါင္ျခင္းကို ၁၉၉၇ နဲ႔ ၂ဝဝ၉ ၾကား ၾသစေတးလ်မွာခံခဲ့ရတယ္။ ၂ဝ၁၁ တံုးက တက္ဆပ္စ္မွာခံရတယ္။
• Hailstorms ေရခဲမိုးကို ၁၉၈၄ ဂ်ာမဏီမွာခံရတယ္။
• Heat waves အပူလိႈင္းရိုက္ျခင္းကို ၂ဝဝ၃ ဥေရာပမွာခံရတယ္။ ၂ဝဝ၉ တံုးက ၾသစေတးလ်မွာ။
• Tornadoes တိုေနးဒိုး ေလဆင္ႏွာေမာင္းဆိုတာ အမ်ားအားျဖင့္ ေလတိုက္ႏွဳန္း ၁၁ဝ မိုင္ရွိတယ္။ ၂၅ဝ ေပျမင့္တယ္။ တနာရီ မိုင္ ၃ဝဝ အထိလည္းရွိတယ္။
• Wildfires ေတာမီးေလာင္တာကို ၁၈၇၁ တံုးက အေမရိကမွာ လူေပါင္း ၁၇ဝဝ ေက်ာ္ေသဆံုးခဲ့တယ္။ ၂ဝဝ၉ တံုးက ၾသစေတးလ်။
• Health disasters အပူဒဏ္သဘာဝေဘးမ်ား၊ Epidemics ကပ္ေရာဂါက်ေရာက္ျခင္း၊ Space disasters (Asteroids) ဥကၠာခဲတြထိမွန္ျခင္းနဲ႔ Solar flare ေနမီးေလာင္ျခင္းေတြလည္းရွိပါေသးတယ္။

Disaster management အေရးေပၚစီမံခန္႔ခြဲျခင္း
ဘယ္ႏိုင္ငံမွ အဲလိုေဘးလြတ္တယ္ရယ္မရွိပါ။ အဓိက (၄) မ်ိဳးရွိတယ္။
၁။ Natural disasters သဘာဝေဘးေတြထဲမွာ ေရၾကီး၊ ဟာရိကိန္းမုန္တိုင္း၊ ေျမငလ်င္လႈပ္ျခင္း၊ မီးေတာင္ေပါက္ကြဲျခင္း၊
၂။ Environmental emergencies ပတ္ဝန္းက်င္ အေရးေပၚအေျခအေနမ်ားထဲမွာ စက္ရံုေတြ၊ ခရီးသြားလာမႈေတြကေန ျဖစ္ေစတာေတြပါတယ္။
၃။ Complex emergencies ရႈတ္ေထြးတဲ့အေရးေပၚအမ်ိဳးအစားေတြဆိုတာ မင္းမဲ့အေျခအေနျဖစ္တာနဲ႔ အေရးပါ ဗ်ဴဟာက်တဲ့ေနရာေတြကို တိုက္ခိုက္ခံရတာေတြပါတယ္။
၄။ Pandemic emergencies ဆိုတာေနရာေဒသတခုမွာ ကြက္ျပီးကူစက္ေရာဂါက်ေရာက္တာေတြပါတယ္။

ဘယ္လိုေဘးကေနမဆို စီးပြားေရး၊ သြားေရးလာေရး၊ ေရရရွိမႈ၊ အညစ္အေၾကးစြန္းျခင္း၊ ဆက္သြယ္ေရး၊ က်န္းမာေရးနဲ႔ လူမႈေရးစတာေတြကိုထိခိုက္ပ်က္စီးဆံုးရွံဳးေစတယ္။ ေရတို ေရရွည္သက္ေရာက္မႈေတြခံၾကရတယ္။ အဲတာေၾကာင့္ ေဒသအလိုက္၊ ႏိုင္ငံအလိုက္နဲ႔ ႏိုင္ငံတကာအဖြဲ႔အစည္းေတြလုပ္ထားျပီး နည္းလမ္းေတြ၊ ကယ္တယ္ေရးေတြ၊ ေထာက္ပံ့ေရးေတြ ၾကိဳတင္စီစဥ္ထားျပီး ၂၄ နာရီမျပတ္အဆင္သင့္ရွိေနစေစရတယ္။

Disaster preparedness အဆင္သင့္ရွိေစေရး၊ Disaster relief အကူအညီေပးေရး၊ Disaster recovery ျပန္လည္ ထူေထာင္ေရးေတြ လိုအပ္ပါတယ္။ Disaster management စီမံခန္႔ခြဲမႈဆိုတာ ဖြံျဖိဳးမႈနဲ႔ ဆက္စပ္ေနတယ္။ သက္ၾကီး ရြယ္အိုေတြနဲ႔ ကေလးသူငယ္ေတြ အမ်ိဳးသမီးေတြက ဒဏ္အခံရဆံုးျဖစ္ၾကတယ္။

Disaster prevention ၾကိဳတင္ကာကြယ္ေရး အလြန္အေရးၾကီးတယ္။ ၂ဝဝ၅ ခုႏွစ္မွာ ႏိုင္ငံေပါင္း ၁၆၈ ႏိုင္ငံကေန သေဘာတူညီခ်က္တခုခ်မွတ္ခဲ့တယ္။ ၁ဝ ႏွစ္စီမံကိန္းျဖစ္တယ္။ Hyogo Framework (ယိုဂို) အေျခခံလို႔ ေခၚတယ္။ ကုလသမဂၢအစီအစဥ္နဲ႔ ၁၉၉၉ တံုးက International Decade for Natural Disaster Reduction (IDNDR) စာအုပ္ ထုတ္ထားတယ္။

ေဒါက္တာတင့္ေဆြ
၂၂-၁-၂ဝ၁၆