Herpes Simplex ရိုးရိုး ေရယံု

၁။ မဂၤလာပါဆရာ။ ကြ်န္မအမ်ိဳးသား အသက္ ၃၃ ႏွစ္ပါ။ လည္ပင္းမွာ ေရယုံေပါက္ေနလို႔ပါ။ ဘာေဆးလိမ္းရမလည္းရွင့္။ ေနာက္ ေရယံုျဖစ္ရျခင္းအေၾကာင္းအရင္းေလးလည္း သိခ်င္ပါတယ္။ အိမ္မွာ ၆ လသမီးေလးရွိေတာ့ ကေလးကို ကူးမွာ စိုးလို႔ပါ။ ေျဖၾကားေပးပါရွင့္။ ေက်း ဇူး တင္ပါတယ္ဆရာ။

၂။ ဆရာ က်ေနာ္ herpes လို႔ေျပာလိုက္တာ ရံုးကလူေတြေၾကာက္ကုန္ၾကတယ္။ က်ေနာ္လိုက္ရမယ့္ ခရီးစဥ္လည္း ဖ်က္ခိုင္းလိုက္တယ္။ ရံုးကေနလည္း ခြင့္ယူခ်င္ယူလို႔ ေျပာတယ္။ Herpes နဲ႔ Shingles ဘာကြာလဲဆရာ။ သူတို႔က က်ေနာ္ေျပာလိုက္တဲ့ ေဝါဟာရကို သူတို႔ဆီက application နဲ႔ ဘာသာျပန္ၿပီး နားလည္လုိက္ၾကပံုရတယ္။ Herpes က sexual contact ကေန ကူးတာလို႔ သူတို႔ နားလည္ပံုရတယ္။ က်ေနာ္ အဲဒီလိုေတြ မလုပ္ဖူးပါဆရာ။

၃။ အသက္ ၄၁ (မ) ေရယုန္ ျဖစ္ေနတာကေတာ့ ၁ပတ္ေလာက္႐ွိပါၿပီ ဘယ္ေဆးခန္းမွမျပထားပါဘူး ခုေတာ့ နည္းနည္း သက္သာေနပါၿပီ မ်က္ႏွာမွာ အမာရြတ္မက်န္ပဲလံုးဝေပ်ာက္သြားေအာင္ဘာေဆးလိမ္းရမလဲသိခ်င္လို႔ပါ လိုအပ္ရင္ တျခားသူမ်ားကိုလည္း ၫႊန္းေပးလို႔ရေအာင္လို႔ပါ။

၄။ ဆရာ႐ွင့္ သမီးအသက္က ၃၀ပါ။ လည္ပင္းမွာေရယုန္ေပါက္ၿပီး ပါးေစာင္နဲ႔လည္ပင္းလည္းနာေနပါတယ္။ အစာမ်ိဳရခက္ပါတယ္။ လည္ပင္းကအနာေတာ့ လိမ္းေဆးလိမ္းပါတယ္။ ပါးစပ္ကအနာကအရမ္းနာၿပီး မ်ိဳရခက္ေတာ့ ဘယ္လိုလုပ္ရမလဲအၾကံေပးပါ႐ွင္။ ျဖစ္တာႏွစ္ရက္ေက်ာ္ပါၿပီ။

၅။ ဆရာ မဂၤလာပါ႐ွင့္။ ကြၽန္မအသက္ ၂၁ပါ႐ွင့္။ ေရယုန္ ခဏခဏေပါက္ေနလို႔ပါဆရာ။ အရင္က ခါးမွာေပါက္တာ အေဒၚတေယာက္မန္းေပးတာ ေပ်ာက္သြားပါတယ္႐ွင့္။ အခုတခါ ေက်ာမွာေပါက္ေနလို႔ပါ။ ႀကီးေတာ့သိပ္မႀကီးပါဘူး႐ွင့္။ အဲ့ဒါ ေရယုန္မျဖစ္ေအာင္ ဘယ္လို ကာကြယ္ရမလဲဆိုတာေလး သိခ်င္လို႔ပါ႐ွင့္။ ကြၽန္မ ၿမိဳ႕မွာေနတုန္းက မေပါက္ဖူးပါဘူး႐ွင့္။ တာဝန္က်တဲ့ၿမိဳ႕ေရာက္ေတာ့ေပါက္လို႔ပါ။ တခ်ိဳ႕ကေျပာၾကတာ ေရနဲ႔မတည္လို႔တဲ့ဆရာ ႐ွင္းျပေပးပါဦး႐ွင့္။

၆။ ဆရာ႐ွင့္ အရင္တခါေမးခြန္းကို ဆရာေျဖၾကားေပးထားတာ ဗဟုသုတရသလို weight ေလွ်ာ့တာကေန ရာသီေသြး ျပန္မွန္လာပါတယ္ဆရာ။ ခုက ကြၽန္မ အလုပ္နဲ႔ ပုဂံကိုသြားတာ ဝမ္းခ်ဳပ္ပါတယ္။ အဲဒီကေရနဲ႔မတည့္ေတာ့ ေရယုန္လို ေအာက္ႏႈတ္ခမ္းမွာ အဖုလိုေလးေတြေပါက္လာတယ္ဆရာ။ ေရယုန္ကကူးတတ္ပါသလားဆရာ။ Zukovin ဆိုတဲ့ ေဆးထည့္ထားပါတယ္ဆရာ။ နည္းနည္းသက္သာပါတယ္။ ဘာေဆးေသာက္ရပါမလဲ။ ဘာေဆးလိမ္းရင္ အျမန္သက္သာပါမလဲ။

ေရယံုက ဗိုင္းရပ္စ္ကေနျဖစ္တယ္။ အလိုလိုလည္း ေပ်ာက္တယ္။ ျပန္ျဖစ္ရင္ေတာ့ ေဆးေသာက္ရမယ္။ ေရယံုဆိုတာ ဗိုင္းရပ္စ္ ကေနျဖစ္တယ္။ ျပန္ျပန္ျဖစ္တတ္တယ္။ ေနရာအေတာ္မ်ားမ်ားမွာျဖစ္တယ္။ ပါးစပ္၊ ႏႈတ္ခမ္း၊ အေရျပား၊ မ်က္စိ၊ လိင္လမ္းေၾကာင္းေတြမွာျဖစ္တယ္။ Cold sores လို႔လည္းေခၚတယ္။ အနာနဲ႔ျဖစ္ျဖစ္ အနာမဟုတ္တဲ့ေနရာျဖစ္ျဖစ္နဲ႔ တိုက္ရိုက္ထိေတြ႔မႈကေန ကူးစက္တယ္။ အနာက မီးေလာင္ဖုေလးေတြလို ေနမယ္။ ကိုယ္ပူတာ၊ ေနထိုင္မေကာင္းတာေတြပါ ခံစားရတတ္တယ္။ ဗိုင္းရပ္စ္ကေနျဖစ္တာမို႔ ႏိုင္တဲ့ေဆးဆိုတာ မရွိပါ။ သက္သာေစမဲ့ ေဆးေတြသာ ရွိတယ္။

ေရယံုဗိုင္းရပ္စ္ Herpes simplex virus (HSV) အမ်ိဳးအစား ၂ မ်ိဳးရွိတယ္။ HSV-1 နဲ႔ HSV-2 ျဖစ္ၾကတယ္။ HSV-1 ဗိုင္းရပ္စ္ကေန Herpes labialis ပါးစပ္၊ ႏႈတ္ခမ္း၊ Herpes simplex အေရျပားနဲ႔ Herpes keratitis မ်က္ၾကည္လႊာေတြမွာ ျဖစ္ေစတယ္။ HSV-2 အမ်ိဳးအစားဟာ လိင္လမ္းေၾကာင္းမွာ ျဖစ္ေစတယ္။ ဒါေပမဲ့ အဲလို အတိအက်ေတာ့ ကံေသကမၼ ေျပာမရဘူး။ မီးေလာင္ဖုလိုအနာေပ်ာက္ေပမဲ့ ဗိုင္းရပ္စ္က Nerve cells (Ganglia) အာရံုေၾကာထဲမွာ က်န္ေနေသးမယ္။ ဒါ့ေၾကာင့္ ျပန္ျပန္ျဖစ္ေစတယ္။ အေရျပားနဲ႔ အေရျပားႏုလႊာထဲမွာလည္း ပိုးကက်န္ေနႏိုင္တယ္။ အေၾကာင္းတခုခုေၾကာင့္ ကိုယ္ပူခ်ိန္၊ ရာသီလာခ်ိန္၊ စိတ္ဖိအားမ်ားခ်ိန္၊ ကိုယ္ခံအား က်ေနခ်ိန္ေတြမွာ ေရာဂါျပန္ေပၚတတ္တယ္။

ပါးစပ္မွာျဖစ္တာကို ေဆးစာနဲ႔ Herpetic gingivostomatitis ေခၚတယ္။ ပါးစပ္ႏႈတ္ခမ္းမွာေပါက္တာကို Herpes labialis (Cold sores) လို႔ေခၚတယ္။ Genital Infection လိင္လမ္းမွာျဖစ္တာ ပိုဆိုးႏိုင္တယ္။ တခ်ိဳ႕မွာ သိပ္မခံစားရဘူး။ ဗက္တီးရီးယားပါ ထပ္ဆင့္ဝင္ႏိုင္တယ္ အနံ႔ဆိုးတဲ့အရည္ ထြက္မယ္။ ကိုယ္ခံအား နည္းေနသူေတြမွာ ျဖစ္ရင္ အနာက ပိုပိုၾကီးလာမယ္။ ေပ်ာက္ဘို႔ ၾကာတယ္။ ကိုယ္ထဲအထိ ေရာဂါေရာက္ႏိုင္တယ္။ အစာျမိဳျပြန္ နဲ႔ အဆုပ္၊ အူမၾကီးအထိ ေရာက္ႏိုင္တယ္။

HSV-1 ပိုးကေန မ်က္ၾကည္လႊာမွာျဖစ္ရင္ မ်က္စိနာမယ္။ Herpes simplex keratitis ေခၚတယ္။ အျမင္ထိခိုက္ေစမယ္။ အလင္းေရာင္ကိုမၾကည့္ႏိုင္ဘူး။ ေဆးမကုဘဲထားရင္ အျပင္တိမ္ျဖစ္ျပီး မ်က္ၾကည္လႊာလည္းတာ လုပ္ရမယ္။ HSV ပိုးေၾကာင့္ ဦးေႏွာက္မွာျဖစ္ရင္ Herpes encephalitis ေခၚတယ္။ ကိုယ္ပူမယ္၊ စိတ္မၾကည္မလင္ျဖစ္မယ္၊ တက္မယ္၊ ေသႏိုင္တယ္။
ကိုယ္ဝန္ေဆာင္ မိခင္ေလာင္းကေန သူ႔ကေလးကို ကူးေစႏိုင္တယ္။ ေမြးလမ္းေၾကာင္းအနားမွာ ေရယံုျဖစ္ေနရင္ ေမြးဖြါးေနစဥ္မွာ ကူးေစတာျဖစ္တယ္။ မေမြးခင္ကေလးဆီကူးတယ္ဆိုတာ အလြန္ရွားတယ္။

ေရာဂါကို ဘယ္လိုသက္သာေအာင္လုပ္မလဲ
- Antiviral Drugs ဗိုင္းရပ္စ္ေသေဆးဆိုတာမရွိေသးပါ။ ျပန္ျဖစ္ေနသူေတြကိုေတာ့ Acyclovir, Valacyclovir, Famciclovir စားေဆးေတြက သက္သာရာရေစႏိုင္တယ္။ ေစာေစာေဆးေပးတာ ပိုသက္သာေစတယ္။
- Penciclovir cream လိမ္းေဆးကို ေန႔ခင္းမွာ ၂ နာရီတခါ လိမ္းသင့္တယ္။
- Docosanol ေဆးပါတဲ့လိမ္းေဆးကို တေန႔ ၅ ခါလိမ္းတာလည္း သက္သာေစမယ္။
ဆိုးဝါးတဲ့ Herpes encephalitis ဦးေႏွာက္ နဲ႔ ေမြးစကေလးေတြအတြက္ Acyclovir ေဆးကို IV ေသြးျပန္ေၾကာထဲ ထိုးေပးရမယ္။
- Herpes simplex keratitis မ်က္စိျဖစ္တာဆိုရင္ Trifluridine eye drops မ်က္စဥ္းခပ္ရမယ္။ ေဆးေတြအျပင္ အနာေနရာကို သန္႔ရွင္းေစတာ လုပ္ရမယ္။ နာတာအတြက္ ေရခဲတင္ႏိုင္တယ္။
- Topical anesthetics (Tetracaine cream or Benzocaine ointment) နာတာသက္သာေစတဲ ထံုေဆးလည္း သံုးႏိုင္တယ္။ ပါးစပ္မွာ ျဖစ္တဲ့အနာ နာရင္ Lidocaine သံုးႏိုင္တယ္။ မ်ိဳမခ်ရဘူး။
- Pain relievers နာတာသက္သာေစတဲ့ စားေဆးေတြလည္း သံုးႏိုင္တယ္။

ေနာက္ထပ္ မျဖစ္ေအာင္ ေရယံုျဖစ္ေစတယ္လို႔ ထင္တဲ့ အေလ့အထ နဲ႔ အစားအေသာက္ ေရွာင္သင့္တယ္။ ႏႈတ္ခမ္း အနာရွိသူနဲ႔ ပါးစပ္သံုး နမ္းတာ မလုပ္ရ၊ လိင္လမ္းျဖစ္သူနဲ႔ လိင္ဆက္ဆံတာ ေရွာင္ပါ။ လက္ပြန္းတတည္း မေနပါနဲ႔။

Acyclovir အက္စီကလိုဗာေဆး
ဗိုင္းရပ္စ္ကို မေသေစပါ။ ဒါေပမဲ့ တိုးပြါးလာမွာကိုတားေပးပါမယ္။ ေရာဂါလကၡဏာကိုလည္း သက္သာေစမယ္။ Genital herpes လိင္လမ္းေရယံု၊ Cold sores နႈတ္ခမ္းေရယံု၊ Shingles ရွင္ဂဲလ္ နဲ႔ Chicken pox ေရေက်ာက္ေရာဂါေတြကို ေပးတယ္။
ဗိုင္းရပ္စ္ေၾကာင့္ျဖစ္တဲ့ အေအးမိတာနဲ႔ တုပ္ေကြးကိုေတာ့ မေပးပါ။ ေရာဂါလကၡဏာေတြျဖစ္တဲ့ နာတာ၊ ပူေလာင္တာ၊ က်င္တာနဲ႔ အပူဖူးေပါက္တာေတြ စျဖစ္ကတည္းက ေဆးစေသာက္ရမယ္။ ေဆးေသာက္ေနခ်ိန္မွာလည္း သူမ်ားကို ကူးစက္ႏိုင္တာသတိထားပါ။ အနာေနရာကို မထိေစပါနဲ႔။ မ်က္စိနဲ႔မထိပါေစနဲ႔။ လက္ကိုမၾကာခဏေဆးေၾကာပါ။

ဒီေဆးကို ကိုယ္ဝန္အတြက္ FDA pregnancy category B လို႔သတ္မွတ္ထားလို႔ အက်ိဳးကပိုတာဆိုရင္ ေပးႏိုင္တယ္။
ေဆးကို အစာနဲ႔နီးရင္ပိုသင့္တယ္။ အစာမရွိလည္း ေသာက္ႏိုင္ပါတယ္။ အနာေနရာကို ေျခာက္ေသြ႔ေနေစပါ။ အဝတ္အစား တင္းက်ပ္မေနေစပါနဲ႔။ လိင္လမ္းေရယံုျဖစ္ေနခ်ိန္မွာ အတူမေနပါနဲ႔။ (ကြန္ဒြမ္) သံုးလို႔ေတာ့ရပါတယ္။ ဆီးနည္းလာရင္ သတိထားပါ။ ေရေသာက္မနည္းေစပါနဲ႔။ ေဆးေသာက္ေနခ်ိန္မွာ ေသြးထြက္လြယ္တတ္တယ္။ အားယုတ္တာ ခံစားရႏိုင္တယ္။ တခ်ိဳ႕မွာ ပ်ိဳ႕-အန္တတ္တယ္။ ဝမ္းေလ်ာႏိုင္တယ္။ အစားပ်က္၊ ဗိုက္ေအာင့္တတ္တယ္။ ေခါင္းကိုက္၊ ေျခလက္ေရာင္ႏိုင္တယ္။

ေဆးဘယ္လိုေပးမလဲ
• Herpes Simplex ရိုးရိုးေရယံု = Acyclovir 200 mg တေန႔ ၅ ၾကိမ္၊ ၅-၁ဝ ရက္။ ျပန္ျဖစ္ရင္ 400mg တေန႔ ၃ ၾကိမ္၊ ၇-၁ဝ ရက္။ ပိုးကိုႏွိမ္ထားဘို႔အတြက္ Acyclovir 200 mg တေန႔ ၁-၂ ၾကိမ္၊ ရက္အၾကာၾကီးေသာက္ပါ။
• Shingles (Herpes Zoster) အပူေလာင္သလိုအဖုေတြအမ်ားၾကီး ကိုယ္ခႏၶာမွာျဖစ္တာ = Acyclovir 800mg တေန႔ ၅ ၾကိမ္၊ ၇-၁ဝ ရက္။
• Chickenpox (Varicella Zoster) ေရေက်ာက္ = Acyclovir 800 mg  တေန႔ ၄ ၾကိမ္၊ ၅ ရက္။

ေဒါက္တာတင့္ေဆြ