Fact sheet on HIV-AIDS

၂ဝ၁၅ အကုန္မွာ လူေပါင္း ၃၆႕၇ သန္းဟာ HIV နဲ႔ေနထိုင္ေနၾကရတယ္။ လူေပါင္း ၁႕၁ သန္း ဒီေရာဂါနဲ႔ ေသဆံုးခဲ့ရျပီး ျဖစ္တယ္။ ၂ဝ၁၆ ႏွစ္လယ္မွာ ၃၅ သန္းေက်ာ္မွာ ပိုးရွိေနတယ္။ လူေပါင္း ၁၈႕၂ သန္းဟာ ART ေဆးေသာက္ေနၾကတယ္။ ၂ဝဝဝ ခုႏွစ္ကေန ၂ဝ၁၅ အတြင္း ၃၅% က်ဆင္းလာတယ္။ လူ ၈ သန္းအသက္ကိုကယ္ဆယ္ႏိုင္ခဲ့တယ္။ ဆာဟာရ ေအာက္ပိုင္းေဒသမွာ ၂၅႕၆ သန္းရွိတယ္။

HIV ကူးစက္ခံရမႈကို rapid diagnostic tests (RDTs) အျမန္စမ္းနည္းနဲ႔စစ္ေဆးတယ္။ (အင္တီေဘာ္ဒီ) ကို စစ္တာ ျဖစ္တယ္။ အခုထိ ေပ်ာက္ကင္းေအာင္ကုသနည္းမရွိေသးပါ။ ART ေဆးေသာက္ေနရင္ ပိုးေတြပြားမွာကို ထိန္းထားႏိုင္တယ္။ သူမ်ားကိုကူးစက္မွာ ထိန္းႏိုင္တယ္။

Human Immunodeficiency Virus ဗိုင္းရပ္စ္ကို HIV ေခၚတယ္။ လူရဲ႕ ခုခံမႈစနစ္ကိုပ်က္စီးေစတယ္။ တျခားကူးစက္ ေရာဂါပိုးနဲ႔ ကင္ဆာျဖစ္လာရင္ သူမ်ားေတြေလာက္ မခံႏိုင္ေတာ့ပါ။ ခုခံႏိုင္စြမ္းကို CD4 cell count နဲ႔ၾကည့္ႏိုင္တယ္။ ေနာက္ေရာဂါေတြ ဝင္လာတာကို Acquired Immunodeficiency Syndrome (AIDS) လို႔ေခၚတယ္။ ၂ ႏွစ္ကေန ၁၅ ႏွစ္အထိၾကာႏိုင္တယ္။

HIV ပိုးကူးစက္ခံရရင္ ခံစားရတာေတြက အဆင့္အရ မတူၾကပါ။ ပိုးရွိေနသူေတြဆီကေန သူမ်ားကို အမ်ားဆံုး ကူးစက္ႏိုင္တာက လူနာကူးစက္ခံထားရျပီး အေစာပိုင္းလေတြမွာသာျဖစ္တာေတြ႔လာရတယ္။ ကူးကာစမွာ တုပ္ေကြးမိသလိုသာခံစားရတယ္။ ဖ်ားမယ္။ ေခါင္းကိုက္မယ္။ အနီစက္ထြက္မယ္။ လည္ေခ်ာင္းနာမယ္။

ေနာက္ပိုင္းမွာ ခုခံအား အားနည္းလာျပီး တက္ေစ့ ေခၚ လင့္ဖ္ႏုတ္ေလးေတြေရာင္မယ္။ ကိုယ္အေလးခ်ိန္က်လာတယ္။ ဖ်ားမယ္။ ဝမ္းပ်က္မယ္။ ေခ်ာင္းဆိုးမယ္။ ေဆးကုမေနရင္ တီဘီကူးစက္ခံရမယ္။ cryptococcal meningitis ဦးေႏွာက္ေမွးေရာင္တာနဲ႔ ကင္ဆာျဖစ္ႏိင္တယ္။ lymphomas နဲ႔ Kaposi's sarcoma ကင္ဆာအျဖစ္မ်ားတယ္။

တေယာက္ေနတေယာက္ကို ကိုယ္ခႏၶာအရည္ကတဆင့္ကူးစက္တယ္။ ေသြး၊ ႏို႔ရည္၊ သုက္ရည္နဲ႔ ဗဂ်ိဳင္းနား အရည္ေတြကေန ကူးစက္တယ္။ နမ္းတာ၊ ေပြ႔ဖက္တာ။ လက္ဆြဲႏႈတ္ဆက္တာ၊ အတူထမင္းစားတာ၊ ျခင္ကိုက္တာေတြကေန မကူးစက္ပါ။

အကာကြယ္မဲ့လိင္ဆက္ဆံတာ၊ တျခားလိင္ကတဆင့္ကူးစက္ေရာဂါ (ဆစ္ဖလစ္၊ လိင္လမ္းေရယံု၊ ကလာမိုင္ဒီးယား၊ ဂႏိုးရီးယား၊ ဗဂ်ိဳင္းနားေရာင္ျခင္း) ရွိေနရင္ ပိုျပီး ကူးစက္ခံရႏိုင္တယ္။ ေဆးထိုးအပ္မွ်သံုးတာကေနလည္း ကူးတယ္။ ေသြးသြင္းတာ၊ ကိုယ္အဂၤါအစိတ္အပိုင္းလဲတာ၊ အလွအပကြင္းတပ္တာ။ အနာဒဏ္ရာရတာေတြကေနလည္း ကူးစက္ႏိုင္တယ္။

Serological tests ေခၚေသြးစစ္နည္းန႔ ေရာဂါေသခ်ာေစရတယ္။ RDTs သို႔ enzyme immunoassays (EIAs) လို႔ေခၚတယ္။ HIV-1/2 အင္တီေဘာ္ဒီ သို႔  HIV p24 အင္တီဂွင္းကို စမ္းတာျဖစ္တယ္။ အမ်ားအားျဖင့္ ကူးစက္ခံရသူေတြမွာ ၂၈ ရက္ဆိုရင္ အင္တီေဘာ္ဒီေတြထြက္လာျပီ။ အဲာကို စမ္းမရေသးတဲ့အခ်ိန္ကာလ (၃ လ) ကို window period လို႔ေခၚတယ္။ စမ္းမရေသးေပမယ့္ ပိုးတကယ္ရွိေနရင္ သူမ်ားကိုေတာ့ ကူးႏိုင္ေနျပီ။

HIV testing services စမ္းေပးရာဌာနေတြမွာ (စီ) ၅ လံုးကိုလိုက္နာရမယ္။
Consent စမ္းဘို႔သေဘာတူညီခ်က္၊ Confidentiality အေျဖကိုတျခားထုတ္မေျပာျခင္း၊ Counselling သိလိုတာေျပာျပေပးျခင္း။ Correct test results အေျဖမွန္ေပျခင္းနဲ႔ Connection ဆက္လုပ္စရာေတြဆီ ဆက္သြယ္ေပးျခင္း။

ကုသျခင္း
ART ေဆးေပးနည္းမွာ ARV ေဆး အနည္းဆံုး (၃) မ်ိဳးပါတယ္။ တသက္လံုး ေဆးေသာက္ေနရမယ္။

ကာကြယ္ေရး
၁။ Male and female condom use က်ား-မ ကြန္ဒြမ္မ်ား အသံုးခ်ျခင္း
ေယာက္်ားသံုး (ေလးတက္စ္ ကြန္ဒြမ္) သံုးရင္ ၈၅% ကာကြယ္ႏိုင္တယ္။

၂။ Testing and counselling for HIV and STIs စမ္းသပ္ျခင္းနဲ႔ ေရာဂါအေၾကာင္းသိေအာင္ေလ့လာျခင္း

၃။ Testing and counselling, linkages to Tuberculosis (TB) care တီဘီ စစ္ေဆးျခင္းနဲ႔ ဆက္သြယ္ေပးျခင္း
HIV ကေနေသဆံုးသူ ၃ ေယာက္မွာ ၁ ေယာက္ဟာ တီဘီနဲ႔ဆက္စပ္ေနတယ္။

၄။ Voluntary medical male circumcision ေယာက္်ား ပန္းအဖ်ားျဖတ္ျခင္း
အာဖရိကတိုက္မွာ ၆ဝ% ကူးစက္ခံရမႈနည္းေစတယ္။

၅။ Antiretroviral (ARV) drug use for prevention ေဆးနဲ႔ကာကြယ္ျခင္း
(က)  ART ေဆးေသာက္ေနရင္ အေဖာ္ကို ၉၆% ကူးစက္မႈေလ်ာ့ပါးႏိုင္တယ္။
(ခ) Pre-exposure prophylaxis (PrEP) ၾကိဳတင္ေဆးေသာက္နည္း
(၈) Post-exposure prophylaxis for HIV (PEP) ေတြ႔ၾကံဳးျပီးေနာက္ ေဆးေသာက္နည္းမွာ သံသယျဖစ္ရာနဲ႔ ေတြ႔ၾကံဳအျပီး ၇၂ နာရီအတြင္းေဆးေသာက္ရတယ္။

၆။ Harm reduction for injecting drug users မူးယစ္ေဆးသံုးစြဲသူမ်ား
ေဆးထိုးအပ္နဲ႔ ေဆးထိုးပိုက္ေထာက္ပံ့ေပးျခင္း၊ ဘိန္းအစားထိုးေဆးနဲ႔ ထိုးေဆးမူးယစ္ေဆးစြဲေနတာကို ေျပာင္းေပးျခင္း၊

၇။ Elimination of mother-to-child transmission of HIV (EMTCT) ပိုးရွိမိခင္ကေန ကေလးဆီကူးစက္မွာကိုကာကြယ္ျခင္း = ကိုယ္ဝန္ေဆာင္စဥ္၊ ကေလးဖြားစဥ္နဲ႔ ကေလးႏို႔တိုက္စဥ္ကာလေတြမွာ သတိထားစရာေတြလိုက္နာရမယ္။ အဲလိုမလုပ္ရင္ ကေလးကို ၁၅-၄၅% ကူးစက္ႏိုင္တယ္။ ၂ဝ၁၅ အကုန္မွာ HIV ပိုးရွိေနတဲ့ ကိုယ္ဝန္ေဆာင္ ၁႕၄ သန္းကို ARV ေဆးေပးႏိုင္ခဲ့တယ္။ အဲတာက ၇၇% သာျဖစ္တယ္။

ေဒါက္တာတင့္ေဆြ
၁-၁၂-၂ဝ၁၆