Intestinal Tuberculosis အူ (တီဘီ)

အခုရတဲ့ေမးခြန္း = ဗဟုသုတအေနနဲ႔ေမးခ်င္လို႔ပါရွင့္။ ၿပီးခဲ့တဲ့ ၂လေလာက္က မိတ္ေဆြတေယာက္ရဲ႕သမီးေလး အသက္ ၂၈ ႏွစ္ က အူတီဘီနဲ႔ဆံုးသြားပါတယ္။ တႏိုင္ငံဆီမို႔ ျဖစ္ပ်က္ပံု အေသးစိတ္မသိလိုက္ရပါဘူး။ ၿပီးခဲ့တဲ့ ၅ ႏွစ္ေလာက္ကလဲ သူငယ္ခ်င္းသားေလး အူတီဘီနဲ႔ဘဲ ဆံုးသြားပါတယ္။ သူတံုးက ေတာ့ ရင္းႏွီးလို႔ အူလမ္းေၾကာင္းအထူးကုနဲ႔ ကုေနတာ သိခဲ့ပါတယ္။ ေတာ္ေတာ္ပိန္ခ်ံုးသြားလို႔ ဘာေရာဂါလဲလို႔ေတာင္ အထင္လြဲမိပါတယ္။ တီဘီေရာဂါက အူမွာျဖစ္ရင္ ကုမရတာပါလားရွင့္။ သူတို႔မိဘေတြကလဲ့ ေငြေၾကးတတ္ႏိုင္ၿပီး ပညာတတ္မ်ားမို႔ စိတ္မေကာင္းဘဲ ျဖစ္ရပါတယ္။ တီဘီေရာဂါဟာ ကုသေပ်ာက္ကင္းႏိုင္တယ္လို႔ဘဲသိထားတာပါ။ သမီးတေယာက္ကလဲ အစာအိမ္ခဏခဏ ေအာင့္တတ္လို႔ စိတ္ပူလို႔ပါရွင့္။ ေက်းဇူးတင္ပါသည္ဆရာရွင့္။

အရင္ကလည္း ေမးၾကတယ္။
၁။ က်မက အသက္ ၃၉ နွစ္ရိွၿပီး အိမ္ေထာင္က်တာ ၃ နွစ္ေက်ာ္ပါၿပီ။ ႕႕႕႕႕ မွာေနတာ ၆ နွစ္ေက်ာ္ပါၿပီ။ ဓမၼတာလည္း ပံုမွန္လာပါတယ္။ သားသမီးမရိွေသးပါ။ ၿပီးခဲ့တဲ့သံုးပတ္ေက်ာ္က ဝမ္းသြားရာ သြားမရ၊တခါသြားလ်င္ နာရီဝက္ေက်ာ္ ထိုင္ၿပီး ႀကိဳးစားရပါတယ္။ၿပီးလ်င္ ဝမ္းက်န္သလိုခံစားရၿပီး ဗိုက္မွာလည္း မအီမလည္ဆိုး႐ြားစြာခံစားရပါတယ္။ အူတြင္း မွန္ေျပာင္းၾကည့္ရပါတယ္ရွင္။ အူမႀကီးမွာ ၁ စင္တီမီတာနဲ႔ ၅ မီလီမီတာ အနာ၂ ခု ေတြ႔ရပါတယ္။ အခုအသားစ အေျဖရေတာ့ အူတီဘီလို႔ေျပာပါတယ္ရွင္။ က်မရဲ႕ ေဆးရီပို႔စ္ေတြ ဆရာ့ဆီကို တြဲေပးလိုက္ပါတယ္။ အူတီဘီက ဘာေၾကာင့္ျဖစ္တာပါလဲဆရာ။ က်မ ဘယ္မွခရီးမထြက္တာ တနွစ္ေလာက္ရိွပါၿပီဆရာ။ ေဆးရံုကေတာ့ မနက္ျဖန္ စေနေန႔မွ တီဘီဆရာဝန္နဲ႔ေတြ႔ဖို႔ ရိွပါတယ္ဆရာ။ အဲ့ဒါ အူတီဘီက တျခားသူေတြကို ကူးတတ္ပါသလားရွင္။ အစားအစာ က်မခ်က္ျပဳတ္ျပင္ဆင္ေပးလို႔ ရမရလည္းသိခ်င္ပါတယ္ရွင္။ ေရွာင္ရန္ေဆာင္ရန္ေတြလည္း သိခ်င္ပါတယ္ရွင္။ အိမ္ေထာင္သည္ျဖစ္တဲ့အတြက္ ေရွာင္စရာေတြရိွရင္လည္း ေျပာျပေပးပါရွင္။ က်မက ေခ်ာင္းမဆိုးပါ။ ကိုယ္အေလးခ်ိန္လည္းမက်ပါ။ ၅ဝ kg ရိွပါတယ္။

၂။ လြန္ခဲ့တဲ့ ၂ ပတ္ေလာက္က၊ ေခ်ာင္းဟန္႔လုိက္တာေသြးစေလးေတြပါလာတယ္။ ဆရာဝန္ျပေတာ့ ဓာတ္မွန္ ရုိက္ရတယ္။ အဆုတ္မွာေတာ့ ဘာမွမျဖစ္ဘူးတဲ့၊ သလိပ္စစ္ရေအာင္လဲ၊ သလိပ္ကမထြက္ေတာ့ဘူး။ ကိုယ္အေလးခ်ိန္ေတာ့ က်တယ္ဆရာ။ အူတီဘီဆိုတာ ဘယ္လိုသိႏုိင္လဲဆရာ။ က်ေနာ္က ဝမ္းခဏခဏ ပ်က္တတ္တာနဲ႔ ဆုိင္ပါသလား။ နည္းနည္းေလာက္အစာမွားတာနဲ႔ ပ်က္တတ္တာ၊ ေက်းဇူးျပဳၿပီးေျဖေပးပါဆရာ။

၃။ ကၽြန္ေတာ္ အေမက အသက္ ၆၂ ရွိပါၿပီ။ ညာဖက္မွာ ဗိုက္မွာနာနာေနလို႔ ေဆးစစ္တာ ဗိုက္ထဲမွာ အက်ိတ္ေတြ႔တယ္ ေျပာပါတယ္။ ကင္ဆာေတာ့ မဟုတ္ဘူးတဲ့။ ေဆးေတာ့ေပးလာတာ ေသာက္ၿပီးပါၿပီ။ ေတာင္ႀကီးေရာက္မွ ေဆးစစ္ခ်က္ကို ေမးလ္ပို႔ ေပးလာတယ္။ အူတီဘီရွိတယ္လို႔ ေျပာပါတယ္။ အဲဒါ တီဘီေဆး ေျခာက္လေသာက္ၿပီးပါၿပီ။ တီဘီ ဆရာဝန္ႀကီးက ေနာက္ထပ္ သံုးလေဆးဆက္ေသာက္ခိုင္းပါတယ္။ ဗိုက္နာတာေတာ့ ေကာင္းေကာင္း မေပ်ာက္ေသးပါဘူးဗ်။ အဲဒါ အူတီဘီအေၾကာင္း သိခ်င္လို႔ပါခင္ဗ်ာ။

အူ (တီဘီ) ကိုလည္း အဆုပ္မွာျဖစ္ေစတဲ့ Mycobacterium tuberculosis ဗက္တီးရီယားကေနျဖစ္ေစတယ္။ အဆုပ္နဲ႔မတူတာက ဒီမွာျဖစ္ရင္ မသိမသာေလးပဲျဖစ္လာတယ္။ (တီဘီ) ဟာဦးေႏွာက္၊ ႏွလံုး၊ ေက်ာက္ကပ္ နဲ႔ အရိုးေတြမွာလဲ (တီဘီ) ျဖစ္ႏိုင္တယ္။

အူသိမ္၊ အစာအိမ္၊ ေဘလံုး၊ ဝမ္းတြင္းဖံုးအလႊာ၊ ဝမ္းတြင္းတက္ေစ့၊ သရက္ရြက္ေတြမွာလည္း ျဖစ္ႏိုင္တယ္။ HIV အျဖစ္မ်ားရာကေတ တီဘီေရာဂါလည္း ေခါင္းေထာင္လာတယ္။

တျခားအစာလမ္းေရာဂါေတြနဲ႔ မွားတတ္တယ္။ ေရာဂါဟုတ္-မဟုတ္ လုပ္ရတာ ပိုခက္တယ္။ အမ်ားအားျဖင့္ အာဖရိကနဲ႔ အာရွမွာ ျဖစ္တယ္။ ခုေနာက္ပိုင္းမွာ HIV/AIDS ေတြေၾကာင့္ ခ်မ္းသာတိုးတက္တဲ့ ႏိုင္ငံေတြမွာလဲ ပိုတိုးလာေနတယ္။ အဆုပ္မွာ ျဖစ္ေနရာကေန ေသြးနဲ႔ (လင့္ဖ္) ကတဆင့္ အူကိုေရာက္လာတာလည္းရွိတယ္။ အူမွာတိုက္ရိုက္လာျဖစ္တာက Bovine strain of mycobacterium tuberculosis ေခၚတဲ့ပိုးေၾကာင့္ျဖစ္လာတယ္။ တီဘီပိုးပါေနတာကို စားမိရာကေနလည္း ကူးစက္လာႏိုင္တယ္။ ႏြားနို႔ကို မက်ိဳခ်က္ဘဲ ေသာက္ရာကေန ျဖစ္တာအမ်ားဆံုးဘဲ။ ေသြးကလည္း ကူးလာႏိုင္တယ္။

အူတီဘီ ေရာဂါလကၡဏာေတြကို တခ်ိဳ႕ ဘာမွမခံစားရဘူး၊ တခ်ိဳ႕က ကိုယ္ပူ၊ ဝမ္းမမွန္၊ ဗိုက္ေအာင့္၊ ညေခြ်းထြက္၊ အစားအေသာက္ပ်က္၊ အားယုတ္၊ ပ်ိဳ႕ခ်င္၊ ေလထ-ေလတက္၊ အစာတခ်ိဳ႕ကို လက္သင့္မခံႏိုင္၊ စားျပီးရင္ ဗိုက္တင္း၊ ကိုယ္အေလးခ်ိန္က်ဆင္း။ ဒီေရာဂါလကၡဏာမ်ိဳးေတြက အူကင္ဆာနဲ႔ Malabsorption syndromes အစာကို မစုပ္ယူႏိုင္တဲ့ ေရာဂါေတြမွာလည္းရွိတယ္။

ဝမ္းသြားတာ အရင္လိုမဟုတ္တာကေန စသိႏိုင္တယ္။ ဝမ္းပ်က္တာ။ ဝမ္းခ်ဳပ္တာျဖစ္လို႔ေပးရမဲ့ ရိုးရိုးေဆးေတြနဲ႔ မသက္သာရင္ ဒါကိုသံသယရွိရတယ္။ နာတာရွည္ျဖစ္တယ္။ ျပန္ျဖစ္တာလဲရွိႏိုင္တယ္။ ဗိုက္ေအာင့္သလို နာေနမယ္။ ျဖစ္တဲ့ေနရာအေပၚမူတည္ျပီး ဗိုက္ေနရာအမ်ိဳးမ်ိဳးမွာနာမယ္။ စားျပီးရင္ အစာမေက်သလိုေနမယ္။ စားရက္နဲ႔ ဝမလာဘူး။
ညေခြ်းထြက္တာ၊ ညေနခင္း ကိုယ္နဲနဲပူတာေတြ အူ (တီဘီ) မွာမေတြ႔ရတတ္ဘူး။ အားယုတ္ျပီး အာဟာရခ်ိဳ႕တဲ့လို႔ ေဆးလာကုမွ သိရတာလဲရွိတယ္။

Biopsy အသားစျဖတ္ယူစစ္ေဆးတာလုပ္မွသာေရာဂါမွန္းသိတယ္။ အႏုၾကည့္မွန္ဘီလူးနဲ႔ ၾကည့္တာသာမက ပိုးေမြးျမဴနည္းနဲ႔လဲ စမ္းႏိုင္တယ္။ အဆုပ္ (တီဘီ) လိုမ်ိဳး ပိုးကို တိုက္ရိုက္ၾကည့္တာနဲ႔ မတြ႔တတ္လို႔ လုပ္ရတာ ျဖစ္တယ္။ Complete blood count, ESR, X-ray, Tuberculosis antibody, Sputum for AFB, Ultrasound, Barium meal, MRI စစ္ေဆးနည္းေတြလဲ လုပ္ႏိုင္တယ္။

ေရာဂါေဗဒအရ (၃) စားခြဲထားတယ္။
၁။ Ulcerative form အူမွာအနာျဖစ္ေနသူ ၆ဝ% ရွိတယ္။ အနာအလ်ားကအူရဲ႕ အလ်ားကိုေဒါင့္မွန္က်ေနတဲ့ အနာဟာ Epithelial surface မွာျဖစ္ေနတယ္။
၂။ Hypertrophic form ထူထဲေနတဲ့အနာမ်ိဳးကို ၁ဝ% မွာေတြ႔ရတယ္။ အူနံရံထူေနမယ္။ အမာရြတ္လိုျဖစ္ေနမယ္။ မာေနမယ္။ ကင္ဆာနဲ႔ မွားတတ္တယ္။
၃။ Ulcerohypertrophic form အမ်ိဳးအစား (၁) နဲ႔ (၂) တြဲျဖစ္ေနတာမ်ိဳးကို ၃ဝ% မွာေတြ႔ရတယ္။

အမ်ားဆံုးသံုးတဲ့ေဆးေတြကေတာ့ Isoniazid, Rifampin, Ethambutol နဲ႔ Pyrazinamide ေတြျဖစ္တယ္။ ေဆးေပးတာကို ၆ လအထိေပးတတ္တယ္။ ေပ်ာက္တယ္။ တခ်ိဳ႕ကိုေတာ့ ၁၂-၁၈ လအထိေပးရတယ္။

ေဆးေတြရဲ႕ ေဘးထြက္ဆိုးက်ိဳးေတြလဲ ခံစားလာရႏိုင္တယ္။ ဥပမာေျခေထာက္ေတြ ပူေလာင္သလိုခံစားရရင္ Isoniazid ေၾကာင့္ျဖစ္လာတာမို႔ ဗီတာမင္ ဘီ-၆ လိုေနျပီ။ မစားခ်င္မေသာက္ခ်င္ျဖစ္တာ၊ အသားဝါတာ၊ မ်က္စိၾကည့္မေကာင္းတာ ျဖစ္ႏိုင္တယ္။ ဒါေပမဲ့ ေဆးကို မျဖတ္လိုက္ပါနဲ႔။ ေဆးဝါးေတြကိုသာမက အစာအာဟာရ မွ်တလံုေလာက္ေအာင္ စားဘို႔လဲ လိုတယ္။ ကိုယ္လက္ေလ့က်င့္ခန္း လုပ္ေပးပါ။ ေဆးလိပ္ျဖတ္ပါ။ သူမ်ားကို လြယ္လြယ္နဲ႔မကူးစက္ပါ။ တကိုယ္ေရ သန္႔ရွင္းေရးလုပ္ရင္ မိသားစုအတြင္း မကူးစက္ႏိုင္ပါ။ ေခ်ာင္းဆိုးလို႔လည္း သူမ်ားကိုမကူးစက္ပါ။

ေနာက္ဆက္တြဲျဖစ္ႏိုင္တာေတြက ေသြးယိုမယ္။ အူေပါက္သြားမယ္။ ေရဖ်င္းစြဲလာႏိုင္တယ္။ အစာလမ္းပိတ္တာ ျဖစ္လာႏိုင္တယ္။ အန္တာမ်ားရင္ ဓါတ္ဆားအခ်ိဳးအဆ မမွ်တာျဖစ္လာမယ္။ အူေပါက္တာ၊ အစာလမ္းပိတ္တာ ျဖစ္ရင္ေတာ့ ခြဲစိတ္ေပးရတယ္။

ကုသတဲ့အခါ အေထြေထြ အားနည္းတာ လိုအပ္တာျဖည့္ေပးဘို႔လည္းလုပ္ရမယ္။ ေဆးေပးတာေသခ်ာလုပ္ရမယ္။ လိုအပ္ရင္ခြဲစိတ္ရတယ္။ ေနရာေဒသအလိုက္ ေဆးအတြဲနဲ႔ အခ်ိန္ကာလာ မတူတာရွိတယ္။ ေတး အနည္းဆံုး ၂ မ်ိဳး တြဲမယ္။ တခ်ိဳ႕ထိုးေဆးပါတြဲမယ္။ စုစုေပါင္း ၆ လ၊ တႏွစ္။ တႏွစ္ခြဲ။ streptomycin (15 - 20 mg/kg) ထိုးေဆး ၂ လထိုး၊ ethambutol (25 mg/kg) ၂ ပါတ္ေပး၊ ethambutol 15 mg/kg ၁၂-၁၈ လဆက္ေပး isoniazid (7 - 10 mg/kg) ကိုပါ ၁၂-၁၈ လေပးနည္းရွိတယ္။

အူလမ္းပိတ္ေနတာနဲ႔ ေပါက္ထြက္တာအတြက္ ခြဲစိတ္ေပးရတယ္။ အထဲမွာ သေြးယိုလို႔လည္း ခြဲေပးရတတ္တယ္။ တခ်ိဳ႕မွာ (ဖစ္စက်ဴလာ) ေခၚ ျပြန္လမ္းျဖစ္လို႔ ခြဲရတာရွိမယ္။

အူတီဘီ ေဆးစနစ္တက်ကုသရင္ အလားအလာ ေကာင္းပါတယ္။

ေဒါက္တာတင့္ေဆြ
၂၆-၁၂-၂ဝ၁၆