Respiratory tract infections (1) အသက္ရွဴလမ္း ပိုးဝင္ျခင္း (၁)

Respiratory tract infections (1) အသက္ရွဴလမ္း ပိုးဝင္ျခင္း (၁)

ကြ်န္ေတာ္တို႔လူမ်ိဳးေတြ အလြယ္ေခၚတဲ့ အဆုပ္ပြတယ္ဆိုတာကို ေဆးပညာနဲ႔ဘာလဲ တန္းေျပာဘို႔ မေရရာဘူး။ (ႏူမိုးနီးယား) ကို ေျပာခ်င္သူမ်ားမယ္။ ေဆးပညာအရ ေထြးခဲသြားတာမွ ႏူမိုးနီးယား။ (သပ္သပ္ ေရးထားပါတယ္။) အဆုပ္ပြတာနဲ႔ တူတာေတြက အဆုပ္ထဲေရဝင္တာနဲ႔ အဆုပ္ထဲေလမ်ားတာ။ ဒါ့ေၾကာင့္ အသက္ရွဴလမ္းေရာဂါေတြ ၁-၂-၃-၄ တန္းစီျပီး ေရးပါမယ္။

ႏွာေခါင္းထိပ္ကစျပီး အဆုပ္ထဲက မ်က္စိနဲ႔ မျမင္ႏိုင္ေအာင္ ေသးငယ္လွတဲ့ ေနရာေလးအထိ ရွိတဲ့ အသက္ရွဴလမ္းကို ေလ့လာဘို႔ရာ အထက္ပိုင္းနဲ႔ ေအာက္ပိုင္းလို႔ ျခားထားတယ္။ အသက္ရွဴလမ္း အထက္ပိုင္း ပိုးဝင္ျခင္းကို လည္ေခ်ာင္းေရာင္ျခင္းလို႔လဲ သတ္မွတ္တယ္။ ျဖစ္ရင္ ႏွာေစး၊ ႏွာေခ်၊ ေခ်ာင္းဆိုး၊ အသံနာ၊ အာေခါင္နာ၊ မ်ိဳခ်ရင္နာ၊ ေခါင္းကိုက္၊ ကိုယ္ပူ စတာေတြ ခံစားရမယ္။ ျဖစ္ရင္ တပါတ္-ဆယ္ရက္ ၾကာမယ္။ Group A beta hemolytic streptococcal ေခၚတဲ့ ဗက္တီးရီးယားက တရားခံျဖစ္တာမ်ားတယ္။ နားေရာင္တာလဲ ဒီအုပ္စုထဲမွာ ပါသလို၊ ဗိုင္းရပ္စ္ေၾကာင့္ မ်က္စိနာကလဲ ဆက္စပ္ေနႏိုင္ေသးတယ္။ ရာသီဥတုေၾကာင့္ အလာဂ်ီရတာ၊ တုပ္ေကြးေတြလဲ ဒီအုပ္စုထဲကဘဲ။

ကုသတဲ့အခါ (ဗိုင္းရပ္စ္) ဆိုရင္ အေထာက္အကူေပးတဲ့ ေဆးေတြသာရွိတယ္။ ပိုးေသေဆးေတြ၊ မလိုဘဲ မသံုးတာ ေကာင္းတယ္။ ပဋိဇီဝေဆးကို ေစာင္ၾကည့္ျပီးမွ ေပးတာဟာ ေရာဂါအတြက္နဲ႔ လူနာ စိတ္သက္သာ ေက်နပ္မႈ ႏွစ္မ်ိဳးလံုးကို ၾကည့္ခ်ိန္ဆရတယ္။

• Epiglottitis ဆိုတာလဲ သိပ္မကြာဘူး၊ အသက္ရွဴခက္မယ္။ အသက္ရွဴသံ က်ယ္မယ္။ အသံၾသေနမယ္၊ မ်ိဳခ်ရတာ ခက္မယ္။ ျဖစ္ရင္ အေရးေပၚ ျပြန္ထည့္ဘို႔ လိုႏိုင္တယ္။ ကေလးေတြျဖစ္တာ ပိုသတိထားရမယ္။ ပိုးေသေဆးေပးရမယ္။ Cephalosporins တမ်ိဳးထဲျဖစ္ျဖစ္ Penicillin ဒါမွမဟုတ္ Ampicillin ကို တြဲေပးရမယ္။

• Laryngitis အသံအိုးေရာင္တာနဲ႔ Laryngotracheitis ဆိုတဲ့ Larynx, Trachea, and Subglottic area နီးစပ္တာေတြပါ ေရာင္တာေတြျဖစ္တယ္။ အသံၾသေနမယ္၊ ကေလးဆိုရင္ အဟြတ္-အဟြတ္ ေနမယ္၊ Steroids 20-40 mgs စတီရြိဳက္ ရွဴႏိုင္တယ္။ ေရေႏြးေငြ႔ရွဴတာ ေကာင္းတယ္။ Laryngitis အသံအိုးေရာင္တာက Gastroesophageal reflux အစာေခ်ရည္ အထက္ဆန္လို႔ ျဖစ္ရတာဆိုရင္ Ranitidine (Zantac) နဲ႔ Omeprazole (Prilosec) ေဆးေတြကိုပါ ၄-၆ ပါတ္ၾကာေအာင္ ေပးရမယ္။

• Nasopharyngitis (Rhinopharyngitis or Common cold) အေအးမိတာကို ေခၚတာပါဘဲ။ Nares, Pharynx, Hypopharynx, Uvula, and Tonsils ေဘးနားတဝိႈက္က အရာေတြလဲ ေရာင္ေနႏိုင္တယ္။

• Otitis media နား အလည္ပိုင္းေရာင္တာ၊ Antibiotics နဲ႔ Pain killers ေပးရမယ္။ စိတ္ဘို႔ လိုလာႏိုင္တယ္။ Decongestants နဲ႔ Antihistamines ေဆးေတြကိုလဲ ႏွာေခါင္းထည့္ေဆးျဖစ္ျဖစ္ စားေဆးျဖစ္ျဖစ္ သံုးႏိုင္တယ္။ Oral and topical analgesics နာတာသက္သာေစမဲ့ စားေဆး၊ လိမ္းေဆး၊ Ibuprofen, Paracetamol (Acetaminophen) နဲ႔ Narcotics ျပင္းတဲ့ေဆး ေပးႏိုင္တယ္။ Antipyrine နဲ႔ Benzocaine ear drops ေတြ ခပ္ႏိုင္တယ္။

Otitis Media နားအလည္ပိုင္း ေရာင္ျခင္းအတြက္ ေဆးမ်ား
၁။ ပဌမတန္းစား ပဋိဇီဝေဆးမ်ား
Amoxaccillin 45-60 mg/kg TDS x 10 days တေန႔ ၃ ၾကိမ္၊ ၁ဝ ရက္။
Trimethoprim-Sulfamethoxazole 8-10 mg/kg တေန႔ ၂ ၾကိမ္၊ ၁ဝ ရက္။
Erythromycin/Sulfisoxazole 50 mg/kg တေန႔ ၂ ၾကိမ္၊ ၁ဝ ရက္။

၂။ ဒုတိယတန္းစား ပဋိဇီဝေဆးမ်ား
Amoxacillin 80-100 mg/kg တေန႔ ၂ ၾကိမ္၊ ၁ဝ ရက္။
Amoxicillin-clavulanate 45 mg/kg တေန႔ ၂ ၾကိမ္၊ ၁ဝ ရက္။
Celpodoxime 10 mg/kg တေန႔ ၂ ၾကိမ္၊ ၁ဝ ရက္။
Cefuroxime 20 mg/kg တေန႔ ၂ ၾကိမ္၊ ၁ဝ ရက္။
Azithromycin 10 mg/kg တေန႔ ၁ ၾကိမ္၊ ၄ ရက္။
Ceftriaxone 50 mg/kg x 1-3 doses ၁-၃ ၾကိမ္၊

• လည္ေခ်ာင္းနာနဲ႔ အာသီးေရာင္တာကို ျဖစ္ေစတဲ့ ပိုး (ဗိုင္းရပ္စ္ နဲ႔ ဗက္တီးရီးယား) ေတြထဲက Group A beta-haemolytic Streptococci (GABHS) ဗက္တီးရီးယားဟာ Acute rheumatic fever ရက္တို ရူမက္တစ္ အဖ်ားေရာဂါ နဲ႔ Kidney disease (Post-Streptococcal Glomerulonephritis) ေက်ာက္ကပ္ေရာင္ေရာဂါကို ျဖစ္ေစႏိုင္တယ္။ ဒါ့ေၾကာင့္ Antibiotics ေပးရတယ္။ သုေတသနတခ်ိဳ႕က ဒီလိုေဆးေပးတာ အက်ိဳး နည္းနည္းသာ ရွိတယ္တဲ့။ တာရွည္ေပးဘို႔ လိုသူကို Azithromycin ေပးႏိုင္တယ္။ Tympanostomy tube ျပြန္ထည့္ဘို႔လိုသူကို ထည့္ေပးရမယ္။

• Pharyngitis အာေခါင္ေရာင္တာထဲမွာ Pharynx, Hypopharynx, Uvula, and Tonsils ေတြလဲ ဆက္တြဲ ေနႏိုင္တယ္။ ပါးစပ္ ေနာက္ပိုင္း နဲ႔ လည္ေခ်ာင္း အေပၚပိုင္းေရာင္တာ ျဖစ္တယ္။ Pharyngitis အာေခါင္ ေရာင္တာအတြက္ NSAIDs and acetaminophen အနာသက္သာေဆး၊ Steroids (dexamethasone) စတီရြိဳက္ေဆး၊ Viscous lidocaine ထံုေဆး နဲ႔ Antibiotics ေတြေပးရတယ္။

• Gonococcal Pharygitis ဂႏိုးရီးယားပိုးေၾကာင့္ အာေခါင္ေရာင္ျခင္းကို ကုသရန္ေဆးမ်ား
1. Ceftriaxone 125 mg IM < 45 kg; 250 mg IM > 45 kg
2. Spectinomycin (40 mg.kg IM x 7 days) and Erythromycin (40 mg/kg IM x 7 days) or Doxycycline (100 mg BD x 7 days)

• Non-Gonococcal Pharygitis ဂႏိုးရီးယားပိုးေၾကာင့္ မဟုတ္ေသာ အာေခါင္ေရာင္ျခင္းကို ကုသရန္ေဆးမ်ား
1. Penicillin V 1 Gm တေန႔ ၂ ၾကိမ္၊ ၁ဝ ရက္။
2. Amoxicillin 750 mg တေန႔ ၄ ၾကိမ္၊ ၁ဝ ရက္၊ ကေလး 60 mg/kg TDS တေန႔ ၃ ၾကိမ္၊ ၁ဝ ရက္၊
3. Benzathine PCN 1.2 million Unit အသားေဆးထိုး၊
4. Erythromycin 20-40 mg/kg တေန႔ ၃ ၾကိမ္၊ ၁ဝ ရက္၊
5. Cephalexin 25-50 mg/kg တေန႔ ၂ ၾကိမ္၊ ၁ဝ ရက္၊
6. Ceffadroxil 30 mg/kg တေန႔ ၂ ၾကိမ္၊ ၁ဝ ရက္၊
7. Azithromycin 12 mg/kg တေန႔ ၄ ၾကိမ္၊ ၅ ရက္၊

• Rhinitis ဆိုတာ ႏွာေခါင္း အဖံုးလႊာေတြ ေရာင္တာ၊
• Rhinosinusitis or Sinusitis ဆိုတာ Nares and Paranasal sinuses (Frontal, Ethmoid, Maxillary, Sphenoid) ႏွာေခါင္းေဘး၊ နဖူး၊ ပါးရိုး၊ နာထင္စတဲ့ေနရာေတြက ဆိုင္းနပ္စ္ေတြ ေရာင္တာေတြ ျဖစ္တယ္။

• Tonsillitis အာသီးေရာင္၊ ပါးစပ္ဟခိုင္းရင္ နီရဲ-ေရာင္ေနတဲ့ အာသီး တဖက္ျဖစ္ျဖစ္ ႏွစ္ဖက္လံုးျဖစ္ျဖစ္ျမင္ရမယ္။ မ်ိဳရမဲ့လမ္းကို က်ဥ္းရာကေန ပိတ္လုလုအထိ ၾကီးေနႏိုင္တယ္။ acute tonsillitis ရက္တို ေရာင္ရာကေန ျပည္တည္ႏိုင္တယ္။ Recurrent tonsillitis ခဏခဏျဖစ္ေနသူဟာ allergy ျဖစ္ႏိုင္တယ္။ Acetaminophen/Paracetamol and/or Ibuprofen ေတြကို နာတာ သက္သာေအာင္ ေပးမယ္။ Salt water gargle, Lozenges, Warm liquids ငံုေဆး၊ ပလုပ္က်ဥ္းတာေတြနဲ႔ ေရာင္တာ သက္သာေစမယ္။ Group A streptococus ေၾကာင့္ျဖစ္တာအတြက္ Penicillin နဲ႔ Amoxicillin ေတြက ပဌမတန္းစား Antibiotics ေတြ ျဖစ္တယ္။ ေဆး မတည့္သူကို Erythromycin ေပးႏိုင္တယ္။ မသက္သာသူေတြကို Clindamycin or Amoxicillin-clavulanate ေပးႏိုင္တယ္။ Virus ေၾကာင့္ျဖစ္တာ ၾကာမယ္။ Chronic cases နာတာရွည္ေနသူကို Tonsillectomy စိတ္ရတယ္။

• Common cold အေအးမိတာ
အျဖစ္မ်ားလြန္းတယ္။ ေအးတဲ့အခ်ိန္မွာ ပိုျဖစ္တယ္။ Flu တုပ္ေကြး နဲ႔ Cold အေအးမိတာ အေတာ္ဆင္တယ္။ တြဲျဖစ္တာလဲရွိတယ္။ ဗိုင္းရပ္စ္ကေန ျဖစ္တယ္။ ျဖစ္ေစတဲ့ ဗိုင္းရပ္စ္ အမ်ိဳးေပါင္း ၂ဝဝ ေက်ာ္တယ္။ Rhinoviruses ကေန အမ်ားဆံုး ျဖစ္ေစတယ္။ Antibiotics မလိုဘူး။ Warm drinks ပူတာ တခုခု ေသာက္ပါ၊ Lozenges ငံေဆးငံုပါ၊ Nasal sprays ႏွာေခါင္းထဲပန္းေဆးသံုးပါ။ Paracetamol ေသာက္ပါ။ကေလးေတြကို Aspirin မေပးပါနဲ႔။ Over-the-counter ေဆးဆိုင္ေတြမွာ အလြယ္ ဝယ္လို႔ရတဲ့ အေအးမိေပ်ာက္ေဆး၊ ေခ်ာင္းဆိုးေပ်ာက္ေဆးတိုင္းကို ကေလးငယ္ေတြ မေပးပါနဲ႔။

• Influenza (Flu) တုပ္ေကြး
အလြန္မတန္ ကူးစက္လြယ္တယ္။ Influenza type A or B ဗိုင္းရပ္စ္ေတြ ကေနျဖစ္တယ္။ C လဲ ရွိတယ္။
Good personal hygiene အေနအထိုင္တတ္ဘို႔သာလိုတယ္။ ပိုးေသေဆးမလိုပါ။ စာတပုဒ္ေရးထားပါတယ္။

• Severe Acute Respiratory Syndrome (SARS) (ဆားစ္) ေရာဂါ
ကူးစက္တဲ့ ႏူမိုးနီးယားတမ်ိဳးျဖစ္တယ္။ ၂ဝဝ၂ တရုပ္ ႏိုင္ငံ ေတာင္ပိုင္းမွာ စေတြ႔ခဲတယ္။

• Sinusitis (ဆိုင္ႏူဆိုက္တစ္စ္)
(ဆိုင္းနပ္စ္) လို႔သာ ေခၚတာမ်ားတယ္။ လူ႔မ်က္ႏွာ အရိုးထဲက ေလခိုအိတ္ေလးေတြကို ပိုးဝင္တာ ျဖစ္တယ္။ ကေလး-လူၾကီးျဖစ္တယ္။ sinuses ဆိုင္းနပ္စ္ ေတြက ေနရာ အမ်ိဳးမ်ိဳးမွာ ရွိတယ္။ Maxillary ပါးရိုး၊ Frontal နဖူးရိုး၊ Ethmoidal မ်က္ခံုး-နားထင္ရိုး၊ Sphenoidal နားထင္ရိုး အေအးမိျပီးဆက္ျဖစ္တာ။ ႏွာေခါင္းကေန ခပ္ဝါဝါ၊ ခပ္စိမ္းစိမ္း အရည္ေတြ က်ေနမယ္။ မ်က္ႏွာရိုးေတြ နာ-ကိုက္ေနမယ္။ Pain relief နာတာသက္သာေဆး၊ Antibiotics ပဋိဇီဝေဆး နဲ႔ Surgery လိုအပ္လာရင္ စိတ္ေပးရတယ္။ ႏွာေခါင္းေနာက္နားက တက္ေစ့ေတြေရာင္တာကို Adenoids ေခၚတယ္။ Blocked nose ႏွာေခါင္းပိတ္ေနမယ္၊ Snoring အိပ္ရင္ေဟာက္မယ္၊ Sore throat လည္ေခ်ာင္းနာမယ္၊ ခပ္ဝါဝါ၊ ခပ္စိမ္းစိမ္း အရည္ေတြ ႏွာေခါင္းက က်မယ္။ ကေလးေတြမွာ ျဖစ္ရင္ Middle ear infections နား အလည္ပိုင္း ေရာင္တာ ဆက္ျဖစ္ျပီး Glue ear နားပိတ္ေနမယ္။ Sinusitis လဲ ဆက္ျဖစ္တယ္။ Chronic rhinosinusitis ရက္ရွည္ (ဆိုင္းနပ္စ္) ျဖစ္တာ Antibiotics ဘယ္ပိုးေသေဆးေပးမလဲ။ ၾသစေၾတးလ် သုေတသနတခုအရ Roxithromycin က ပိုေကာင္းတာ ေတြ႔ရတယ္။ ပိုးေသေဆးဟာ လူ ၁ဝဝ ျဖစ္တာမွာ တေယာက္ ႏွစ္ေယာက္ေလာက္အတြက္သာ လိုတယ္။ စာေတြေရးထားပါတယ္။

• Decongestants ေဆး
ႏွာေခါင္းပိတ္ေနတာကို သက္သာေစတယ္။ စားေဆး၊ ထည့္ေဆးရွိတယ္။ Steroid drops or sprays (စတီရြိဳက္) အစက္ခ် နဲ႔ ပန္းေဆး၊ Mucus-clearing drugs (Mucolytics) အခြ်ဲေပ်ာ္ေဆး၊ Antihistamines (အင္တီဟစ္စတမင္း) ေဆး နဲ႔ Antibiotics (Penicillin, Amoxycillin) ပဋိဇီဝေဆးေတြနဲ႔ ကုသတယ္။ Saline nasal spray ႏွာေခါင္းထဲ ဆားရည္ျဖန္းတာလဲ သက္သာေစတယ္။ Sinus puncture and lavage စိတ္တာလဲ လုပ္ရတတ္တယ္။ Functional endoscopic sinus surgery (FESS) နည္းသံုးႏိုင္တယ္။ Endoscopic modified Lothrop procedure (EMLP) နည္းလဲရွိတယ္။

• Croup (ခေရာ့ပ္)
Throat = Voice box (Larynx) လည္ေခ်ာင္း နဲ႔ Windpipe (Trachea) ေလျပြန္မၾကီး ေရာင္တာကို Croup (Viral laryngo-tracheo-bronchitis) လို႔လဲ ေခၚတယ္။ ဗိုင္းရပ္စ္ ကေနျဖစ္တယ္။ Hoarse voice အသံၾသမယ္၊ Noisy breathing အသက္ရွဴသံ ဆူညံေနမယ္၊ Harsh barking cough စူရွျပီး ေဟာင္သလို ေခ်ာင္းဆိုးမယ္။ ၅ ႏွစ္ေအာက္ ကေလးငယ္ေတြမွာ ျဖစ္တာမ်ားတယ္။ အေအးမိရာကေန ဆက္ျဖစ္တတ္တယ္။ သူ႔ဖါသူလဲ ေပ်ာက္တယ္။ Glucocorticoids (စတီရြိဳက္) ေဆးေပးႏိုင္တယ္။ ေရာင္ေနတာေတြ ေလွ်ာ့ေစမယ္။ Nebulized epinephrine (Adrenaline) ေဆးကိုလဲ သံုးႏိုင္တယ္။

• Diphtheria ဆံုဆို႔နာ
Nose ႏွာေခါင္း Throat လည္ေခ်ာင္း နဲ႔ Windpipe (Trachea) ေလျပြန္မၾကီးမွာ Corynebacterium diphtheriae ဗက္တီးရီးယား ဝင္တာ ျဖစ္တယ္။ ကေလးေတြမွာ စိုးရိမ္စရာ ေကာင္းတဲ့ ကူးစက္ေရာဂါ ျဖစ္တယ္။ Runny nose ႏွာရည္ယိုမယ္၊ Severe sore throat လည္ေခ်ာင္းအတင္းနာမယ္၊ Fever ဖ်ားမယ္၊ Swollen lymph nodes လည္ေခ်ာင္းက တက္ေစ့ေတြေရာင္မယ္၊ Furry grey or black coating လည္ေခ်ာင္းအထဲမွာ အျဖဴေရာင္၊ မီးခိုးေရာင္၊ အနက္ေရာင္ အဖံုးလႊာလိုေပၚလာမယ္။ အစာျမိဳတာခက္မယ္၊ အသက္ရွဴရ ခက္မယ္။ suffocation ဆို႔ေနသလိုျဖစ္လာမယ္။ Diphtheria vaccine ကာကြယ္ေဆးရွိတယ္။ DTP ဆိုတာ ဆံုဆို႔-ၾကက္ညွာ-ေမးခိုင္ ေရာဂါ ၃ မ်ိဳးအတြက္ ကာကြယ္ေဆးျဖစ္တယ္။ DTP-HBV-HIB ဆိုတာလဲ Diphtheria ဆံုဆို႔၊ Tetanus ေမးခိုင္၊ Pertussis ၾကက္ညွာ၊ Hepatitis B အသဲေရာင္ ဘီ နဲ႔ Haemophilus influenzae B တုပ္ေကြး ကာကြယ္ေဆးေတြ တြဲထားတာ ျဖစ္တယ္။ ၂ ႏွစ္ေအာက္ ကေလးေတြကို ထိုးေပးတယ္။

• Respiratory tract infections (1) အသက္ရွဴလမ္း ပိုးဝင္ျခင္း (၁) http://dts-medicaleducation.blogspot.com/2011/11/respiratory-tract-infections-1.html
• Respiratory tract infections (2) အသက္ရွဴလမ္း ပိုးဝင္ျခင္း (၂) http://dts-medicaleducation.blogspot.com/2011/11/respiratory-tract-infections-2-pleurisy.html
• Respiratory tract infections (3) အသက္ရွဴလမ္း ပိုးဝင္ျခင္း (၃) http://dts-medicaleducation.blogspot.com/2011/11/respiratory-tract-infections-3.html
• Respiratory tract infections (4) အသက္ရွဴလမ္း ပိုးဝင္ျခင္း (၄) http://dts-medicaleducation.blogspot.com/2011/11/respiratory-tract-infections-4.html

Dr. တင့္ေဆြ