Iron supplement and Liver diseases သံဓါတ္နဲ႔ အသည္းေရာဂါ

ကြ်န္မက အိမ္ေထာင္က်တာ ၃ နွစ္ျပည့္ေတာ့မွာပါ။ ၇ လေလာက္ေနေတာ့ ကိုယ္ဝန္ရွိလို႔ ဆီးေသြးစစ္ေတာ့ B ပိုးရွိတာ ေတြ႔ရတယ္ရွင့္။ ေဆးစစ္ခ်က္ကဒီလိုျပပါတယ္။ ဆရာဝန္တေယာက္ကေတာ့ မ်ိဳးရိုးလိုက္တယ္လို႔ ေျပာတယ္ရွင့္။ ကြ်န္မရဲ႕အမကေတာ့ ေသြးစစ္တာဘာမွမေတြ႔ဘူးရွင့္။ ကြ်န္မတို႔က ညီအမနွစ္ေယာက္ပဲရွိပါတယ္ရွင့္။ ကြ်န္မ သိခ်င္တာက မ်ိဳးရိုးလိုက္တယ္ဆိုတာ ဟုတ္ပါသလား။ ကြ်န္မအခုထိေတာ့ ဘာေဆးမွမသံုးစြဲပါဘူးရွင့္။

အသည္းေရာင္ (ဘီ) ကမ်ိဳးရိုးမလိုက္ပါ။ အတူေနသူေတြ အမ်ိဳးမေတာ္လည္း ကူးစက္ႏိုင္ပါတယ္။
ဆရာေရးထားတဲ့စာေတြ အမ်ားၾကီးရွိတယ္။ အတူေနသူတိုင္း ကာကြယ္ေဆးထိုးရတယ္။ ကုသနည္းေတြလည္းပါတယ္။ အတူေနတေယာက္မွာ ပိုးရွင္ရင္ မကူးေအာင္ ဘယ္လိုေနရမလည္းပါတယ္။ ဘေလာ့ခ္မွာဖတ္ႏိုင္ပါတယ္။

ဆရာမဂၤလာပါရွင့္။ စာဖတ္ျပီးပါျပီ။ သိခ်င္တာသိခြင့္ရတဲ့အတြက္ ေက်းဇူးတင္ပါတယ္ရွင့္။ အစားေသာက္ေတြက သံဓါတ္ေရွာင္ခိုင္းတယ္ဆရာ။

ဟုတ္တယ္ အသည္းမေကာင္းသူေတြ သံဓါတ္မ်ားတာ မေကာင္းပါ။

နာတာရွည္ အသည္းေရာဂါ Chronic liver disease ဟာ ေသဆံုးေစတဲ့ေရာဂါေတြထဲမွာ နံပါတ္ ၁ဝ ခ်ိတ္တယ္။ Hepatitis C virus infection စီပိုးကေန ၇၅-၈ဝ% နာတာရွည္-အသည္းေရာဂါ ျဖစ္ေစတယ္။ အသည္းအစားထိုးရကလဲ သူ႔ေၾကာင့္မ်ားတယ္။ ဒါ့ေၾကာင့္ ၾကိဳတင္ကာကြယ္ေရးဟာ အလြန္႔အလြန္ အေရးပါတယ္။ အရက္ေရွာင္တာကေန စရမယ္။ စီပိုး ရွိေနသူမွာ Hepatitis A ေအ ေရာ Hepatitis B ဘီပါ ထပ္ဝင္လာတတ္လို႔ ကာကြယ္ေဆးေတြ ထိုးရပါမယ္။ Weight reduction ကိုယ္အေလးခ်ိန္ ခ်ပါ။ Exercise ကိုယ္လက္-ေလ့က်င့္ခန္း လုပ္ပါ။ မတည့္တဲ့ေဆးေတြေရွာင္ပါ။

Potentially hepatotoxic medications အသည္းကို ဒုကၡေပးႏိုင္တဲ့ ေဆးေတြကေတာ့ -
• Nonsteroidal anti-inflammatory drugs (NSAID) အမ်ားသံုး (စတီရြိဳက္) မပါတဲ့ အနာသက္သာေဆးေတြ။ Paracetamol ပါရာစီတေမာလို႔ လူသိမ်ားျပီး အေမရိကားမွာ Acetaminophen (အစီတာမိုင္ႏိုင္ဖင္) ေခၚတာကို တေန႔မွာ 2 g per day ထက္မပိုရင္ေတာ့ ကိစၥမရွိပါ။
• Antidepressants စိတ္မက်ေဆးေတြ၊
• Muscle relaxants ၾကြက္သားေပ်ာ့ေဆးေတြ၊
• Bupropion (Wellbutrin), Chlorpromazine (Thorazine), Tricyclic antidepressants စိတ္ေရာဂါေဆးေတြ၊
• Phenytoin (Dilantin), Valproic acid (Depakene) အတက္က်ေဆးေတြ၊
• Statins, Nicotinic acid (Niacin; Nicolar) အဆီေလွ်ာ့ေဆးေတြ၊
• Estrogens (အီစထိုဂ်င္) ေဆး၊ Anabolic steroids ကိုယ္ခႏၶာ သန္စြမ္းေစဘို႔သံုးတဲ့ စတီရြိဳက္ေဆးေတြ၊
• Acarbose (Precose), Pioglitazone (Actos), Sulfonylureas ဆီးခ်ိဳေဆးေတြ၊
• Antibiotics ပဋိဇီဝေဆးစာရင္းထဲမွာ Amoxicillin–clavulanate potassium (Augmentin), Erythromycin, Isoniazid (INH), Nitrofurantoin (Furadantin), Tetracycline ေဆးေတြပါတယ္။
• Antifungal agents မိႈေဆးေတြထဲမွာ Fluconazole (Diflucan), Itraconazole (Sporanox), Ketoconazole (Nizoral) ေတြပါတယ္။
• တျခားေဆးေတြကေတာ့ Etretinate (Tegison), Tamoxifen (Nolvadex), Testosterone, Halothane (Fluothane), Methotrexate (Rheumatrex), Selected Potentially Hepatotoxic Supplements, Amanita species, Asafetida, “Bush” herbal teas, Chaparral, Comfrey, Echinacea, Gentian, Germander, Jin bu huan, Kalms tablets, Mistletoe, Nicotinic acid, Pennyroyal oil, Valerian, Senna fruit extracts ေတြ ျဖစ္ၾကတယ္။ Herbal remedies အသီး-အရြက္ စတာေတြကေနထုတ္တဲ့ (ဟာဗယ္) ေခၚတာေတြလဲ စိတ္မခ်ရတာေတြ ရွိတယ္။ Milk thistle ဆိုတာေတာ့ သံုးႏိုင္တယ္။

ထူးျခားတာကေတာ့ အသည္းနာတာရွည္ျဖစ္ေနသူေတြနဲ႔ မတည့္တာေတြထဲမွာ Iron သံဓါတ္၊ Vitamin A ဗီတာမင္ ေအ၊ တျခားဗီတာမင္ေတြ ပါေနတာျဖစ္တယ္။ သံဓါတ္ေတြ ပိုမ်ားလာေစတာမို႔ ဆင္ျခင္ရတာျဖစ္တယ္။ နဂိုကတည္းက ၃ဝ% မွာ ေသြးထဲမယ္ သံဓါတ္ေတြ မ်ားေနျပီျဖစ္တယ္။ HBV carriers ဘီပိုး သယ္ေပးေနသူမွာ Down's syndrome ဦးေႏွာက္-ေရာဂါပါ ရွိေနရင္ Hemoglobin (ဟီမိုဂလိုဘင္) မ်ားမယ္၊ Hematocrit (ဟီမတိုခရစ္) လဲမ်ားေနတယ္၊ Serum iron levels ေသြးထဲ သံဓါတ္ပါ မ်ားေနတယ္။

• Iron overload သံဓါတ္ေတြ မ်ားေနရင္ Hepatitis C စီပိုးကိုေဆးကုရာမွာ Ribavirin နဲ႔ Interferon (IFN) ေဆးေတြကို ခံႏိုင္ရည္ျဖစ္ေစႏိုင္တယ္။
• Hepatitis B infection ဘီပိုးရွိေနသူမွာ ေသြးထဲက သံဓါတ္ဟာ > 300 ng/mL ထက္မ်ားေနရင္ ၉၃% မယ္ IFN ေဆးမတိုးတာကို ေတြ႔ရွိရတယ္။
• Hepatitis C virus ေၾကာင့္ အသည္းထိခိုက္တာျဖစ္လာရင္ Iron storage သံဓါတ္ေတြ မ်ားေနတယ္။ အေကာင္ေတြမွာ စမ္းတဲ့အခါ သံဓါတ္ေဆးေပးရင္ ေရာဂါပိုဆိုးေစတာ ေတြ႔ရေပမဲ့ လူေတြမွာ အဲလိုျဖစ္တယ္လို႔ အတိအက် မေျပာႏိုင္ဘူး။
• Hemodialysis ေသြးလဲေပးရတဲ့လူနာေတြကို သံဓါတ္ေပးတာ မထူးျခားဘူး။ Active hepatitis အသည္းေရာင္ေရာဂါ ထေနခ်ိန္ဆိုရင္ေတာ့ မေကာင္းဘူး။ သံဓါတ္ကို ေသြးေၾကာထဲ ထိုးေပးရင္ အသည္းကို မေကာင္းျဖစ္လာေစဘို႔ အခြင့္အလမ္း နဲနဲေလးပိုရွိတယ္။ ဘာဘဲျဖစ္ျဖစ္ ေဆးကုေနသူေတြကို ေသြးထဲက သံဓါတ္အေျခအေနကို စစ္ေနသင့္တယ္။
• Carriers of the hepatitis B virus ဘီပိုးသယ္ေဆာင္ေပးေနသူေတြမွာ တျခားသူေတြထက္ သံဓါတ္ကဲေနတာ ေတြ႔ရတယ္။ လူတိုင္းလဲ မဟုတ္ျပန္ဘူး။ ကင္ဆာ-အက်ိတ္ ၾကီးေစဘို႔ သံဓါတ္ လိုတယ္လို႔ ယူဆတယ္။
• နာတာရွည္ အသည္းေဝဒနာသယ္ေတြမွာ အသည္းထဲမွာေရာ ေသြးထဲမွာပါ သံဓါတ္ ကဲေနတယ္။ ဒါေပမဲ့ Hepatitis B virus (HBV) infection ဘီပိုးသယ္ေပးေနသူေတြ ျဖစ္တာေတာ့ ရွားပါးတယ္။
• Hepatitis B and C အသည္းေရာင္ ဘီပိုး နဲ႔ စီပိုး ရွိသူေတြမွာ ေသြးအားနည္းေရာဂါ ရလာတတ္တယ္။ ဒါမ်ိဳးကို Autoimmune hemolytic anemia လို႔ေခၚတယ္။ Aplastic anemia/pancytopenia ဆိုတာကေတာ့ ျဖစ္ခဲတယ္။

စားတဲ့ အစားအေသာက္ထဲမွာပါတဲ့ သံဓါတ္ေၾကာင့္ ေရာဂါဆိုးတယ္ဆိုတဲ့ အေထာက္အထားေတာ့ မေတြ႔ေသးပါ။ ေမးတဲ့သူကို သံဓါတ္ေဆးတိုက္ဘို႔ မသင့္ပါ။ စိတ္ခ်ရေအာင္ အစားအစာကိုသာ ဂရုစိုက္စားရင္ ကေလးအတြက္ နည္းမွာလဲ မပူရပါ။ အမွန္က ကေလးအတြက္ကို သိပ္မပူရပါ။ ကေလးကိုလိုတာေတြ ေပးရလို႔ မိခင္မွာ နည္းသြားတတ္တာသာ ရွိပါတယ္။ ကိုယ္တိုင္ ေနေကာင္းေအာင္လုပ္ပါမွ ကေလးအတြက္ပါ ေကာင္းေစတယ္လို႔ သေဘာထားသင့္ပါတယ္။

Dr. တင့္ေဆြ
၆-၁ဝ-၂ဝ၁၅