Viral hepatitis အသည္းေရာင္အမ်ိဳးမ်ိဳး

မ၊ အသက္ ၃၆ ႏွစ္၊ မႏၱေလးတိုင္း ႕႕႕႕႕ ျမိဳ႕၊ အိမ္ေထာင္ရွိ ကေလးရွိပါတယ္။ ဒီေန့ဆရာတင္တဲ့ အသည္းေရာင္အသားဝါ အေၾကာင္းပိုစ့္ကို ဖတ္ရလို႔ပါရွင့္။ ရက္တိုအဆင့္ျပီးသြားတဲ့သူပါရွင့္။ အမ်ိုးသားမွာလည္းပိုးမရွိ ကေလးမွာလည္း ပိုးမရွိပါ စစ္လိုက္ေတာ့လည္းပိုးရွိတယ္။ Aitibodies လည္းရွိပါတယ္။ အဲ့ဒီလိုလူမ်ိုးေတြေသြးလွဴလို႔ရ မရသိခ်င္လို႔ပါရွင့္။

အသည္းေရာင္ပိုးရွိေနသူ (ေအ) ကလြဲရင္ ေသြးလွဴလို႔ မရပါ။ အသည္းေရာင္ဆိုတာ အမ်ိဳးမ်ိဳးရွိတယ္။ ဗိုင္းရပ္စ္ေၾကာင့္ အသည္းေရာင္ (ေအ)၊ (ဘီ)၊ (စီ)၊ (ဒီ) နဲ႔ (အီး) ျဖစ္ေစတယ္။ အသားဝါမယ္။ ေမးတဲ့သူမွာ ဘာရွိသလဲ မသိရပါ။

Hepatitis A က အမ်ားဆံုး ျဖစ္တယ္။ အထူးသျဖင့္ မခ်မ္းသာေသးတဲ့ ေနရာေတြမွာ ျဖစ္တယ္။ Hepatitis B virus (HBV) ကေတာ့ နာတာရွည္ အသည္းေရာင္တာ ျဖစ္ေစတယ္။ အမ်ားဆံုးက အာဖရိက နဲ႔ အာရွမွာ ျဖစ္တယ္။ Hepatitis C virus (HCV) ဟာ အေနာက္ႏိုင္ငံေတြမွာ နာတာရွည္ အသည္းေရာင္တာ အမ်ားဆံုးျဖစ္တယ္။ Hepatitis D ဆိုတာက (ဘီ) ရွိေနမွျဖစ္တယ္။ Hepatitis E virus (HEV) ဆိုတာ ဆင္းရဲတဲ့ႏိုင္ငံေတြမွာ ကိုယ္ဝန္ေဆာင္မွာ အမ်ားဆံုး ျဖစ္တယ္။

Hepatitis A အသည္းေရာင္ ေအ
ကူးစက္ေရာဂါျဖစ္သည္။ အေသအေပ်ာက္ အနည္းငယ္ရွိသည္။ ဇူလိုင္၊ ၾသဂုတ္၊ စက္တဘၤဘာ (၃) လ အထူး ဂ႐ုစိုက္ပါ။ ေရာဂါလကၡဏာမ်ား = အားနည္းျခင္း ခံစားရသည္၊ မစားခ်င္၊ မေသာက္ခ်င္ ျဖစ္လာသည္၊ ဖ်ား၊ ခ်မ္း၊ ေခါင္းကိုက္၊ ပ်ဳိ႕၊ အန္၊ အသား (မ်က္လံုး၊ လက္သည္း၊ အေရျပား၊ ဆီး) ဝါလာသည္။ Jaundice ဟုေခၚသည္။ ျဖစ္ေစေသာ အျခားေရာဂါ အမ်ားအျပားလဲ ရွိသည္။ အသည္းေရာင္သျဖင့္ ရင္ဘတ္ညာဘက္ေအာက္ပိုင္းေနရာ သို႔မဟုတ္ ဝမ္းဗိုက္ညာဘက္ အထက္ပိုင္းေနရာ၊ သို႔မဟုတ္ ရင္ေခါင္းေနရာက နာလာသည္။

ကုသျခင္း
အနားယူပါ၊ ေရ၊ အရည္မ်ားမ်ားေသာက္ပါ။ လိုအပ္ပါက ေသြးထဲ သြင္းေပးပါ၊ အဆီ၊ ဆီ ေလွ်ာ့စားပါ၊ အရက္၊ မူးယစ္ေဆး၊ ေဆးလိပ္၊ ျပင္းသည့္ ေဆးဝါးမ်ား ေရွာင္ပါ။ အသည္းအားေဆး ေသာက္ပါ၊ ထိုးပါ၊

ကာကြယ္ပံု
ပါးစပ္ထဲဝင္သည့္ (ေရ၊ ႏို႕၊ ေဖ်ာ္ရည္) တို႔ကို ပြက္သြားေအာင္ ႀကိဳ၍ေသာက္ပါ။ ေရသန္႔ေဆး (Chlorine tablet) ထည့္၍ သံုးပါ။ ပြက္သြားေအာင္ ႀကိဳမထားေသာေရႏွင့္ ေရသန္႔ေဆး ထည့္မထားေသာေရာ၊ ေရသန္႔ပုလင္းကေရ မဟုတ္ပါက မေသာက္ပါႏွင့္၊ (အစားအစာ) တို႔ကို ပြက္ေအာင္ျပဳတ္၊ ေက်ာ္၊ ေပါင္း၊ ခ်က္ထားသည့္အစာကို ပူေႏြးေနစဥ္ စားပါ။ ခ်က္ျပဳတ္ၿပီးပါက ယင္ေကာင္ မနားေစရန္ ဖံုးအုပ္ထားပါ။ ယင္ေကာင္၏ ေျခေထာက္၌ ပိုးကပ္ပါလာႏိုင္သည္။ အျပင္းစာ၊ အျပင္ဆိုင္က ေရာင္းသည့္ အစာမ်ားကို သန္႔-မသန္႔ စစ္ေဆးၿပီးမွ စားပါ။ ျဖစ္ႏိုင္လွ်င္ မစားပါႏွင့္။ ေရာဂါရွိသူ ခ်က္ျပဳတ္ေၾကာ္ေလွာ္ ေဆးေၾကာသည္မွ ကူးစက္ႏိုင္သည္။ Hepatitis A အသည္းေရာင္အသားဝါေရာဂါ A ကာကြယ္ေဆး သည္ 95% ထိေရာက္သည္။

ေရေလာင္း အိမ္သာကိုသာ သံုးပါ။ မရွိပါက ယင္လံုအိမ္သာ သံုးပါ။ ဆီးဝမ္းသြားၿပီးတိုင္း ဆပ္ျပာႏွင့္ လက္ေဆးပါ။ အသီးအႏွံမ်ားကို မစားမီ ေရသန္႔သန္႔ျဖင့္ ေဆးပါ။ ဆားေရျဖင့္ ေဆးက ပိုေကာင္းသည္။

Hepatitis B အသည္းေရာင္ ဘီ
ဗိုင္းရပ္စ္ပိုးေၾကာင့္ ျဖစ္သည့္ ကူးစက္ေရာဂါအျပင္းစားျဖစ္သည္။ အသည္းကင္ဆာ၊ အသည္းေျခာက္ ေရာဂါႏွင့္၊ အသည္းအလုပ္ မလုပ္ေတာ့ျခင္းတို႔ကို ဆက္ျဖစ္ေစႏိုင္သည္။

HIV ကဲ့သို႔ ေသြး-ေဆးထိုးအပ္မွတဆင့္၊ ကိုယ္ကထြက္ေသာ အရည္မ်ား၊ မိခင္က ကေလး၊ လိင္ဆက္ဆံျခင္းတို႔မွ ကူးစက္ႏိုင္သည္။ သို႔ေသာ္ HIV ထက္ အဆ ၁ဝဝ ပို၍ ကူးေစသည္။ အခ်ဳိ႕မွာ လကၡဏာမ်ား ဆိုးေစကာမူ ေပ်ာက္ကင္း သြားသည္။ ကေလးမ်ားျဖစ္လွ်င္ ပိုဆိုးႏုိင္သည္။ ၆ လ ေအာက္ ရက္တိုႏွင့္ ၆ လအထက္ နာတာရွည္ ၂ မ်ဳိးျဖစ္ႏိုင္သည္။ ေရာဂါလကၡဏာမ်ား လကၡဏာ မေပၚဘဲ ပိုးရွိေနတတ္သည္။ ပိုးဝင္ၿပီး တလခြဲအၾကာ လကၡဏာမ်ား ေပၚမည္။ အစားပ်က္ျခင္း၊ ပ်ဳိ႕အန္ျခင္း၊ အားယုတ္ျခင္း၊ ဗိုက္ အသည္းေနရာနာျခင္း၊ ဆီးအေရာင္ ရင့္ျခင္း၊ အသားဝါျခင္း၊ အဆစ္နာျခင္း။

Hepatitis B surface antigen (HBsAg), Antibody to hepatitis B surface antigen (anti-HBs), Antibody to hepatitis B core antigen (anti-HBc) တို႔ကို စမ္းသပ္ျခင္းျဖင့္ ေရာဂါပိုးရွိ-မရွိ သိႏိုင္သည္။ ပိုးႏွင့္ေတြ႔သည္ဟု သံသယရွိပါက Hepatitis B immune globulin within 24 hours ႏွင့္ Hepatitis B vaccine x 3 doses ေဆးထိုးရမည္။ Interferon, Lamivudine (Epivir-HBV), Adefovir dipivoxil (Hepsera), Entecavir (Baraclude) ေဆးမ်ား ေပးႏိုင္သည္။ Liver transplantation အသည္းအစားထိုးျခင္း လုပ္ႏိုင္သည္။

Hepatitis C အသည္းေရာင္ စီ
(စီ) ပိုးသည္ လကၡဏာမေပၚဘဲ ပိုးရွိေနတတ္သည္။ Hepatitis C virus (HCV) ဗိုင္းရပ္စ္ပိုးေၾကာင့္ ျဖစ္သည့္ ကူးစက္ေရာဂါ အျပင္းစား ျဖစ္သည္။ ဥပမာ အသည္းကင္ဆာ၊ အသည္းေျခာက္ေရာဂါႏွင့္ အသည္းအလုပ္ မလုပ္ေတာ့ျခင္း တို႔ကို ဆက္ျဖစ္ ေစႏိုင္သည္။ ေသြး၊ ေဆးထိုးအပ္ကတဆင့္ ကူးစက္သည္။ လိင္မွတဆင့္ မကူးစက္၊ မိခင္မွ ကေလး ကူးသည္။ ကာကြယ္ေဆး မရွိေသး။ ကူးစက္ခံရလွ်င္ အစားပ်က္ျခင္း၊ ပ်ဳိ႕-အန္ျခင္း၊ အနည္းငယ္ အားယုတ္ျခင္း၊ ဗိုက္ အသည္းေနရာ နာျခင္း၊ ဆီးအေရာင္ရင့္ျခင္း၊ အသားဝါျခင္း၊ အဆစ္နာျခင္း၊ တုပ္ေကြးလိုျဖစ္ျခင္း၊ ေသြးစစ္၍ သိႏိုင္သည္။ အခ်ဳိ႕က ေပ်ာက္သြားႏိုင္သည္။ အခ်ဳိ႕က နာတာရွည္ျဖစ္မည္။ Pegylated Interferon alfa + Ribavirin (Rebetol) BD ေဆးမ်ား ေပးႏိုင္သည္။ သည္းအစားထိုးျခင္း လုပ္ႏိုင္သည္။

Hepatitis D အသည္းေရာင္ ဒီ
(HDV) သည္ လိင္-ေသြးမွတဆင့္ ကူးသည္။ (B) ပိုးရွိေနမွ (D) ပိုးကူးသည္။ အစားပ်က္ျခင္း၊ ပ်ဳိ႕-အန္ျခင္း၊ အားယုတ္ျခင္း၊ ဗိုက္ အသည္းေနရာ နာျခင္း၊ ဆီးအေရာင္ရင့္ျခင္း၊ အသားဝါျခင္း၊ အဆစ္နာျခင္း၊ (B) ပိုး ကာကြယ္ေဆး ထိုးသင့္သည္။ Interferon-alfa ေဆးေပးျခင္း၊ အသည္းအစားထိုးျခင္း လုပ္ေပးႏိုင္သည္။

Hepatitis E အသည္းေရာင္ အီး
နာတာရွည္မျဖစ္၊ (A) ကဲ့သို႔ အစား-ေရကတဆင့္ ကူးစက္သည္။ ကိုယ္ဝန္ေဆာင္ေတြမွာ ၁ဝ-၂ဝ% ျဖစ္တတ္သည္။

Autoimmune hepatitis (ေအာ္တိုအင္ျမဳန္း) အသည္းေရာင္ျခင္း
အမ်ားအားျဖင့္ အမ်ိဳးသမီးေတြမွာျဖစ္တယ္။ သိပ္မဆိုးတာကေန အသည္း အလုပ္မလုပ္ေတာ့တဲ့အဆင့္အထိ ျဖစ္ႏိုင္တယ္။ တျခား (ေအာ္တိုအင္ျမဴး) ေရာဂါပါ တြဲရွိေနႏိုင္တယ္။ ေသြးစစ္ရင္ Aminotransferase levels ေတြသိသိသာသာ မ်ားေနမယ္။ Bilirubin and gamma-GT levels ေတြ မ်ားတာထက္ သိသာတယ္။ ေသြးထဲမွာ Auto-antibodies (ေအာ္တို-အင္တီေဘာ္ဒီ) ေတြျဖစ္ၾကတဲ့ (ANA, smooth muscle antibody, perinuclear anti-neutrophil cytoplasmic auto-antibody, anti-soluble liver antigen/liver pancreas, anti-liver kidney microsomal-1, anti-liver cytosol) နဲ႔ serum globulin ေတြ မ်ားေနမယ္။ အသည္းမွာ inflammatory changes ျဖစ္စဥ္ေတြ ေတြ႔မယ္။ Corticosteroids (ေကာ္တီကိုစတီရြိဳက္) ေဆး တမ်ိဳးထဲျဖစ္ျဖစ္၊ Immunosuppressants တျခားေဆးနဲ႔တြဲျပီး ျဖစ္ျဖစ္ ေပးတယ္။ အသည္းအစားထိုးတာကို ေရာဂါဆိုးေနသူေတြနဲ႔ (ေကာ္တီကိုစတီရြိဳက္) ေဆးမတိုးသူေတြကို လုပ္ေပးမယ္။

အသည္းေရာင္ေရာဂါမ်ား၏ ကူးစက္ပံုမ်ား အခ်ဳပ္
• (A) ႏွင့္ (E) တို႔သည္ (စအို) မွ ထြက္၍ (ပါးစပ္) သို႔ ဝင္သည့္ လမ္းေၾကာင္းက ကူးစက္သည္။
• (B) သည္ အတူေနျခင္း၊ လိင္လမ္းေၾကာင္း၊ ေသြး၊ ေဆးထိုးအပ္၊ ကေလးအား မိခင္တို႔မွတဆင့္ ကူးသည္။
• (C) သည္ ေဆးထိုးအပ္မွ ကူးသည္ကမ်ားသည္။
• (D) သည္ ထိေတြ႕ျခင္းႏွင့္ ေဆးထိုးအပ္တို႔မွ ကူးသည္။ (B) ရွိေနလွ်င္ ျဖစ္တတ္သည္။
• (စအို) မွထြက္၍ (ပါးစပ္) သို႔ဝင္သည့္ လမ္းေၾကာင္းက ကူးစက္သည့္ အျခားေရာဂါမ်ားမွာ ဝမ္းပ်က္ျခင္း၊
ဝမ္းကိုက္ျခင္း၊ ကာလဝမ္းေရာဂါ၊ အူေရာင္ငန္းဖ်ားေခၚ တိုက္ဖြိဳက္ (Typhoid) ေရာဂါ တို႔ျဖစ္ၾကသည္။

Dr. တင့္ေဆြ