TB (Tuberculosis) တီဘီ

မတ္လ (၂၄) ရက္ေန႔ဟာ ကမာၻ႔တီဘီေန႔ျဖစ္ပါတယ္။ တီဘီကို တီဗြီလို႔မွားေရးၾကတယ္။ အခုေျဖရတဲ့တေယာက္ကေတာ့ တီဗီလို႔ေရးတယ္။ တျခားေနရာေတြမွာ ဘယ္လိုေရးေရး ကြ်န္ေတာ္ဆီစာေရးရင္ေတာ့ ျမန္မာစာ + အဂၤလိပ္စာ မွန္ေအာင္ မေရးရင္ ေျဖရတာခက္တယ္။ အိုးရြဲ႕ကို စေလာင္ရြဲနဲ႔ မဖံုးခ်င္ပါ။

ဒီေခတ္မွာ တီဘီျဖစ္တာ ကံဆိုး-ကံေကာင္း ေအာက္ေမ့ပါ။ ေဆးေတြ ပိုေကာင္းလာတယ္။ ေဆးေသခ်ာေသာက္ရင္ ေသခ်ာေပ်ာက္တယ္။ ေသတယ္ဆိုတာရွားလာတယ္။ တခ်ိဳ႕ႏိုင္ငံေတြမွာ (တီဘီ) မျဖစ္ေတာ့လို႔ ေဆးေက်ာင္းေတြမွာ TB သင္မေပးေတာ့ဘူး။ ဆိုးတာက ေရာဂါကူးစက္တာပိုမ်ားလာတယ္။ ေဆးယဥ္တီဘီျဖစ္တာလည္း မ်ားလာတယ္။ တီဘီဟာ အျဖစ္မ်ားျပီးေသေစႏိုင္တဲ့ကူးစက္ေရာဂါျဖစ္တယ္။ Mycobacterium tuberculosis ဗက္တီးရီးယားေၾကာင့္ ျဖစ္တယ္။ ညႊန္ၾကားခ်က္အတိုင္း စနစ္တက်နဲ႔ ပံုမွန္ေဆးသံုးစြဲရင္ တီဘီေရာဂါကို အျမစ္ျပတ္ေပ်ာက္ကင္းေစႏိုင္တယ္။ ဖြံ႕ၿဖိဳးဆဲတိုင္းျပည္ေတြမွာ အမ်ားဆံုးျဖစ္တယ္။ ေဆးၿပီး-ေဆးယဥ္တီဘီရွိသူေတြကို ဒုတိယတန္းစားေဆးေတြေပးရတယ္။

တီဘီေရာဂါ ဘယ္လိုကူးစက္သလဲ
၁။ ေရာဂါသည္ရဲ႕ တံေတြးနဲ႔ သလိပ္မွာ တီဘီပိုးကေလးေတြဟာ ေလထုထဲမွာ ျပန္႔က်ဲေနလို႔ အျခားသူေတြ အသက္ရွဴတဲ့အခါနဲ႔ ေခ်ာင္းဆိုးတဲ့အခါ ကူးစက္သြားႏိုင္တယ္။
၂။ ေရာဂါပိုးကို ခုခံကာကြယ္ရန္ ကိုယ္ခံအားနည္းတဲ့အခါမွာ ကူးစက္ႏိုင္တယ္။
၃။ လူသူမ်ားျပီး က်ဥ္းၾကပ္ေမွာင္မိုက္ေနတဲ့ေနရာမ်ားမွာ အခ်ိန္ၾကာရွည္ေနထိုင္ရျခင္း။ အစားအေသာက္နဲ႔ အာဟာရ ခ်ဳိ႕တဲ့ျခင္း။ ေအအိုင္ဒီအက္စ္ နဲ႔ အိပ္ခ်္အိုင္ဗြီေရာဂါ ကူးစက္ျခင္းေတြကေနလည္း ကူးစက္လာႏိုင္တယ္။

Pulmonary TB အဆုပ္တီဘီေရာဂါ လကၡဏာမ်ား
• သတင္း ႏွစ္ပတ္ (သံုးပတ္) ထက္ပိုတဲ့ အခ်ိန္ကာလအထိ ေခ်ာင္းဆိုးေနျခင္း၊
•Hemoptysis ေခ်ာင္းဆိုးတဲ့အခါ တံေတြးမွ ေသြးပါျခင္း၊
• သတင္းသံုးပတ္ထက္ပိုတဲ့အခ်ိန္ထိ ညတိုင္း အဖ်ားတက္ျခင္းနဲ႔ ခႏၶာကိုယ္မွ ေခၽြးထြက္ျခင္း၊
• အစားအေသာက္က္ပ်က္လာျခင္းနဲ႔ ခႏၶာကိုယ္အေလးခ်ိန္ ေလ်ာ့နည္းလာျခင္း၊
• ရင္ဘတ္နာက်င္လာျခင္း။

အ႐ိုး-အဆစ္ တီဘီ၊ ဗဟို အာ႐ံုေၾကာစနစ္၊ (လင့္ဖ္) ေၾကာစနစ္၊ ဆီး-ေမြးလမ္းေၾကာင္း၊ အေရျပားတို႔မွာလည္း တီဘီေရာဂါရေစတယ္။ အဆုပ္အားဖံုးေနသည့္အလႊာ (Pleura) ႏွစ္လႊာအၾကား အရည္-ျပည္တို႔ စုေဝးေနျခင္း ျဖစ္ေစတယ္။ တီဘီေဆးမ်ားအျပင္ ၄င္းအရည္-ျပည္တို႔ကို စုပ္ထုတ္ကုသေပးရန္လိုတယ္။

တီဘီရွိ-မရွိ စစ္ေဆးနည္းမ်ား (၁) Mantoux tuberculin skin test အေရျပားကိုေဆးထိုးစမ္းနည္း၊ (၂) Tuberculosis radiology လူထုအား ဓါတ္မွန္႐ိုက္ျခင္းနဲ႔ (၃) သလိပ္ထဲပိုး ရွိ-မရွိ စစ္သည္။ AFB +ve = သလိပ္ထဲပိုးရွိ၊ –ve မရွိ။

ေဆးဝါးမ်ားကို မွန္ကန္စြာ မွီဝဲျခင္းမျပဳပါက မည္သို႔ ျဖစ္ႏိုင္သနည္း
၁။ ေဆးဝါးမ်ားကို မွန္မွန္နဲ႔ စနစ္တက် မသံုးစြဲပါက တီဘီေရာဂါ၏ လကၡဏာမ်ား ျပန္လည္ ေပၚေပါက္လာႏိုင္တယ္။
၂။ ပထမသံုးစြဲတဲ့ေဆးေတြ အစြမ္းမထက္ေတာ့တာကို မၾကာခဏေတြ႔ရသည္။ ဆိုးတဲ့ေရာဂါပုိးေတြက ေဆးေတြကို ခံႏိုင္ရည္ရွိလာလို႔ျဖစ္တယ္။ ထို႔ျပင္ ႐ိုး႐ုိးတီဘီေဆးေတြကလည္း ေရာဂါကိုေပ်ာက္ကင္းရန္ အစြမ္းေဆာင္ႏိုင္ေတာ့ပါ။
၃။ ထိုေရာဂါသည္ အခ်ိန္ၾကာျမင့္စြာ ေဆးကုခံရေတာ့မည္ျဖစ္သည္သာမက ေငြအကုန္အက်မ်ားမယ္၊ အသက္အႏၱရာယ္လည္း ရွိလာႏိုင္တယ္။
၄။ အခ်ိန္မွန္မွန္နဲ႔ စနစ္တက် ေဆးဝါးမ်ားကို မွီဝဲျခင္းမရွိတဲ့ တီဘီေရာဂါ စျဖစ္သည့္သူမ်ားမွာ တီဘီေရာဂါ ကုေဆးမ်ားက အာနိသင္ နည္းပါးလာပါသည္။

HIV မရွိရင္ မ်ားေသာအားျဖင့္ ၆ လနဲ႔ရတယ္။ တခ်ိဳ႕ကို ၉ လ ေပးရတယ္။ လူနာကို တိုက္ရိုက္ေစာင့္ၾကည့္ ကုသမႈ (DOT) နည္း (၃) နည္းအနက္ ၾကိဳက္ရာေပးႏိုင္တယ္။
(၁) Isoniazid + Rifampin + Pyrazinamide + Ethambutol တို႔ကို ေန႔စဥ္ (၂) လ ေပးျပီးေနာက္၊ Isoniazid + Rifampin ကို ၇ ရက္တပါတ္မွာ ၂-၃ ၾကိမ္ (၄) လ ေပးရမည္။ စုစုေပါင္း ၆ လ ၾကာမည္။

(၂) Isoniazid + Rifampin + Pyrazinamide + Ethambutol တို႔ကို ၂ ပါတ္ ေပးျပီးေနာက္ ၄င္းအတိုင္း တပါတ္လွ်င္ ၂ ၾကိမ္ ၆ ပါတ္ ေပးသည္။ ထို႔ေနာက္ Isoniazid + Rifampin ကို တပါတ္ ၂ ၾကိမ္ ၄ လ ေပးသည္။

(၃) Isoniazid + Rifampin + Pyrazinamide + Ethambutol တို႔ကို တပါတ္ ၃ ၾကိမ္ ၆ လ ေပးသည္။

ကုိယ္ဝန္ရွိေနသူအား Pyrazinamide မေပးဘဲ Isoniazid + Rifampin + Ethambutol တို႔ကို ၄-၈ ပါတ္ေပးသည္။ Isoniazid နဲ႔ Rifampin တို႔အား ေဆးမယဥ္ဟုသိရပါက Ethambutol ကို မေပးေတာ့ဘဲ၊ ေဆး ၂ မ်ိဳးထဲ ၉ လ ေပးႏုိင္သည္။ ေဆးယဥ္မွာ စိုးရိမ္ပါက Isoniazid + Rifampin + Ethambutol တို႔ကိုတြဲျပီး ၉ လ ေပးပါ။
သလိပ္ပိုးမေတြ႔သူအား Isoniazid + Rifampin + Pyrazinamide တြဲျပီး ပဌမ ၂ လ ေပးျပီးေနာက္ Isoniazid + Rifampin တြဲကာ ေနာက္ ၆ လ ေပးပါ။ ေန႔စဥ္ေပးနည္း မဟုတ္ဘဲ ၁ ပါတ္ ၂-၃ ၾကိမ္ေပးပါက Isoniazid, Pyrazinamide, Ethambutol တို႔၏ ေဆးအေလးခ်ိန္ကို တိုးရမည္။

လူနာကို တိုက္ရိုက္ေစာင့္ၾကည့္ ကုသမႈ (DOT) နည္း (၃) နည္းအနက္ ၾကိဳက္ရာေပးႏိုင္တယ္။
၁။ Isoniazid + Rifampin + Pyrazinamide + Ethambutol တို႔ကို ေန႔စဥ္ (၂) လ ေပးျပီးေနာက္၊ Isoniazid + Rifampin ကို ၇ ရက္တပါတ္မွာ ၂-၃ ၾကိမ္ (၄) လ ေပးရမည္။ စုစုေပါင္း ၆ လ ၾကာမည္။

၂။ Isoniazid + Rifampin + Pyrazinamide + Ethambutol တို႔ကို ၂ ပါတ္ ေပးျပီးေနာက္ ၄င္းအတိုင္း တပါတ္လွ်င္ ၂ ၾကိမ္ ၆ ပါတ္ ေပးသည္။ ထို႔ေနာက္ Isoniazid + Rifampin ကို တပါတ္ ၂ ၾကိမ္ ၄ လ ေပးသည္။

၃။ Isoniazid + Rifampin + Pyrazinamide + Ethambutol တို႔ကို တပါတ္ ၃ ၾကိမ္ ၆ လ ေပးသည္။

• ကုိယ္ဝန္ရွိေနသူအား Pyrazinamide မေပးဘဲ Isoniazid + Rifampin + Ethambutol တို႔ကို ၄-၈ ပါတ္ ေပးသည္။
• Isoniazid နဲ႔ Rifampin တို႔အား ေဆးမယဥ္ဟုသိရပါက Ethambutol ကို မေပးေတာ့ဘဲ၊ ေဆး ၂ မ်ိဳးထဲ ၉ လ ေပးႏုိင္သည္။
• ေဆးယဥ္မွာ စိုးရိမ္ပါက Isoniazid + Rifampin + Ethambutol တို႔ကိုတြဲျပီး ၉ လ ေပးပါ။
• သလိပ္ပိုးမေတြ႔သူအား Isoniazid + Rifampin + Pyrazinamide တြဲျပီး ပဌမ ၂ လ ေပးျပီးေနာက္ Isoniazid + Rifampin တြဲကာ ေနာက္ ၆ လ ေပးပါ။
• ေန႔စဥ္ေပးနည္း မဟုတ္ဘဲ ၁ ပါတ္ ၂-၃ ၾကိမ္ေပးပါက Isoniazid, Pyrazinamide, Ethambutol တို႔၏ ေဆးအေလးခ်ိန္ကို တိုးရမည္။

ကုသနည္းေတြမွာ ေနရာအလိုက္ နည္းနည္းကြဲျပားတယ္။ (တီဘီ) အစပ်ိဳးကုသမႈေဆးေပးနည္းမ်ား -
• Isoniazid = ေန႔စဥ္ 5 mg/kg အမ်ားဆံုး 300 mg/dose = တပါတ္ ၂ ၾကိမ္ 15 mg/kg အမ်ားဆံုး 900 mg/dose = တပါတ္ ၃ ၾကိမ္ 15 mg/kg အမ်ားဆံုး 900 mg/dose
• Rifampin = ေန႔စဥ္ 10 mg/kg အမ်ားဆံုး 600 mg/dose = တပါတ္ ၂ ၾကိမ္ 10 mg/kg အမ်ားဆံုး 600 mg/dose = တပါတ္ ၃ ၾကိမ္ 10 mg/kg အမ်ားဆံုး 600 mg/dose
• Pyrazinamide = ေန႔စဥ္ 15–30 mg/kg အမ်ားဆံုး 2 g/dose = တပါတ္ ၂ ၾကိမ္ 50–70 mg/kg အမ်ားဆံုး 4 g/dose = တပါတ္ ၃ ၾကိမ္ 50–70 mg/kg အမ်ားဆံုး 3 g/dose
• Ethambutol = ေန႔စဥ္ 5–25 mg/kg အမ်ားဆံုး 2.5 g/dose = တပါတ္ ၂ ၾကိမ္ 50 mg/kg အမ်ားဆံုး 2.5 g/dose = တပါတ္ ၃ ၾကိမ္ 25–30 mg/kg အမ်ားဆံုး 2.5 g/dose
• Streptomycin = ေန႔စဥ္ 15 mg/kg အမ်ားဆံုး 1 g/dose = တပါတ္ ၂ ၾကိမ္ 25–30 mg/kg အမ်ားဆံုး 1.5 g/dose = တပါတ္ ၃ ၾကိမ္ 25–30 mg/kg အမ်ားဆံုး 1.5 g/dose
• သလိပ္ပိုးမေတြ႔သူအား Isoniazid 300 mg + Rifampin 600 mg + Pyrazinamide 2 g တြဲျပီး ပဌမ ၂ လ ေပးျပီးေနာက္ Isoniazid 300 mg + Rifampin 600 mg တြဲကာ ေနာက္ ၆ လ ေပးပါ။

တီဘီေရာဂါမွ ကာကြယ္ျခင္း
၁။ တီဘီေရာဂါသည္ ေခ်ာင္းဆိုးတဲ့အခါမွာ လက္ကိုင္ပုဝါနဲ႔ ပါးစပ္ပိတ္၍ ေခ်ာင္းဆိုးရမည္။
၂။ တီဘီေရာဂါသည္ မိမိတံေတြးကို ေနရာတကာမွာ မေထြးရ။ အဖံုးရွိတဲ့ခြက္မွာ စံနစ္တက် ေထြးရမည္။
၃။ ယင္းတံေတြးမ်ားကို မီး႐ႈိ႕ျခင္း၊ ေျမျမႇဳပ္ျခင္းတို႔ကို ျပဳရမည္။
၄။ တီဘီေရာဂါသည္အား ဝင္ေလ-ထြက္ေလ ေကာင္းတဲ့အခန္းမွာ ေနထိုင္ေစရမည္။
၅။ ထိုေရာဂါသည္မ်ားနဲ႔ ဆက္ဆံမႈရွိတဲ့သူမ်ားသည္ (၂) ႏွစ္တာကာလအခ်ိန္အမွား တီဘီေရာဂါ ကူးစက္ရန္ အႏၱရာယ္ ပိုမ်ားလာသည္။ ထုိသူမ်ားသည္ တီဘီေရာဂါ လကၡဏာ ေပၚေပါက္လာပါက လိုအပ္သည့္ ေဆးစစ္မႈမ်ားကို ေဆာင္ရြက္သင့္သည္။
၆။ ေရာဂါသည္ႏွင့္ ဆက္ဆံမႈရွိေနၾကတဲ့ ကေလးမ်ားနဲ႔ ကိုယ္ဝန္ေဆာင္ အမ်ဳိးသမီးမ်ားအား ေရာဂါကူးရန္ ပို၍ အႏၱရာယ္ရွိ၍ အထူးသတိရွိရန္ လိုအပ္ပါသည္။

ေဒါက္တာတင့္ေဆြ