DUB အခါမဟုတ္ ရာသီဆင္းျခင္း

(ကန္ေတာ့ပါ)

၁။ မဂၤလာပါ ဆရာ။ က်မ အသက္က ၂၆ႏွစ္ပါ။ ေသြးဆင္းေနတာ ၁လေက်ာ္ပါၿပီ။ အိမ္ေထာင္႐ွိပါတယ္႐ွင့္။ OG နဲ႔ျပၿပီး အက္ထြာေဆာင္း႐ိုက္လာပါတယ္။ ဆရာတခ်က္ၾကည့္ေပးၿပီး ဘာျဖစ္တာမ်ားလဲဆိုတာ ေျပာေပးေစလိုပါတယ္႐ွင့္။

DUB စာနဲ႔ Fatty Liver Disease စာေတြ ဆရာ့ဘေလာ့မွာ ဖတ္ႏိုင္။ တစ္ခ်က္ကို ျပင္လိုက္တယ္။ ေဆာရီး။ အာထြာေဆာင္းလို႔က ပိုမွန္တယ္။

ဆရာ က်မ႐ွာေတြ႔တာက FLD ပဲေတြ႔ပါတယ္။ အသဲအဆီဖံုးျခင္းလို႔သိရပါတယ္။ DUB ကေတာ့မ႐ွာတက္ပါဘူးဆရာ။ ဘာေရာဂါမ်ားျဖစ္လို႔ပါလဲ႐ွင့္။

၂။ ဆရာ အခု ေရာဂါျပန္ျဖစ္ခ်င္ေနသလိုဖစ္လိုပါဆရာ။ ဆီးစပ္ ဘယ္ဘက္ျခမ္းကလဲျပန္ေအာင့္ေနပါတယ္။ တင္ပါးစံုအတြင္း ထည္းကလဲ ျပန္ေအာင့္ေနလိုပါဆရာ။ အသက္က ၃၉ ျပည့္ခဲ့ပါပီ ဆရာ။ သမီး တစ္ေယာက္႐ွိပါတယ္ဆရာ။ ေမးခ်င္ေဇာနဲ႔ ေမးနည္းမမွန္ကန္ရင္ေတာင္းပန္ပါတယ္ ဆရာ႐ွင့္။

အသက္နဲ႔ အိမ္ေထာင္ေရးကို ေနာက္မွေရးတဲ့ေမးခြန္းတိုင္းကို ၂ ခါဖတ္ရတယ္။ အခ်ိန္ ၂ ဆ ကုန္တယ္။ သတ္ပံုျပင္မယ္။ ေဆာရီး။ ဖစ္ မဟုတ္။ ျဖစ္။ တင္ပါးစံုမဟုတ္။ တင္ပါးဆံု။ အတြင္းထည္းမဟုတ္။ အတြင္းထဲ။ ျပည့္ခဲ့ပါပီမဟုတ္ ျပည့္ခဲ့ပါျပီ။ တစ္ေတာ့ မေျပာေတာ့ပါဘူး။ ေျပာရတာ အခါတေထာင္ေလာက္ရွိလို႔ျပီ။

အမ်ိဳးသမီးေတြမွာ Abnormal uterine bleeding (AUB) နဲ႔ Dysfunctional uterine bleeding (DUB) အခါမဟုတ္ ေသြးဆင္းတာေတြက အျဖစ္မ်ားတယ္။ အတြင္းေရာဂါ မယ္မယ္ရရ မေတြ႔ရဘဲ ေသြးဆင္းတာမ်ိဳးျဖစ္တယ္။ ရာသီစက္ဝန္းတခုဟာ အမ်ားအားျဖင့္ ၄ ပါတ္ (၂၈ ရက္) ၾကာတယ္။ ပဌမ ၁၄ ရက္ကို (ေဖၚလီကူလာ) အဆင့္လို႔ ေခၚတယ္။ သားအိမ္-အတြင္းလႊာက ပါးရာကေန ထူထူလာမယ္။ (အီစထိုဂ်င္) ေဟာ္မုန္း အစြမ္းေၾကာင့္ ျဖစ္လာတာဘဲ။ ဒါကို တံု႔ျပန္တဲ့အေနနဲ႔ ဦးေႏွာက္ထဲက (ပစ္က်ဴထရီ) အက်ိတ္ေလးကေန ေနာက္ေဟာ္မုန္း ၂ မ်ိဳးကို ထုတ္ေပးလာမယ္။ (FSH) နဲ႔ (LH) ဆိုတဲ့ေဟာ္မုန္းေတြ ျဖစ္တယ္။ သူတို႔ေၾကာင့္ မ်ိဳးဥအိမ္ကေန မ်ိဳးဥကို လလယ္ရက္မွာ ထုတ္ေပးေတာ့မယ္။

မ်ိဳးဥထြက္ျပီးတာနဲ႔ (လူတီရယ္) အဆင့္ကို ေျပာင္းေတာ့တယ္။ (ပရိုဂ်က္စတီရုန္း) ဆိုတဲ့ ေဟာ္မုန္း ထြက္လာမယ္။ ဒီေဟာ္မုန္းကေန သေႏၶ လာျပီး တြယ္ကပ္ႏိုင္ေအာင္ သားအိမ္ အတြင္းနံရံကို ျပဳျပင္ေပးတယ္။ သေႏၶ လာတြယ္ကပ္ဘို႔ရာ (hCG) ေဟာ္မုန္းတမ်ိဳး ရွိမွသာ ေအာင္ျမင္ႏိုင္မယ္။ (ပရိုဂ်က္စတီရုန္း) နဲ႔ (အီစထိုဂ်င္) ေတြ ေလွ်ာ့က်လာေတာ့မယ္။ ဒီလိုျဖစ္ေတာ့ သားအိမ္ အတြင္းနံရံမွာ ရွိၾကတဲ့ ေသြးလႊတ္ေၾကာေလးေတြ က်ံဳ႕လာတယ္။ ၂၈ ရက္ ေျမာက္ ေန႔ေလာက္မွာ ရာသီေသြး ဆင္းလိမ့္မယ္။ ေသြးေကာင္းေကာင္းမရေတာ့ သားအိမ္အတြင္းလႊာနံရံက အနာျဖစ္သလို မေကာင္းေတာ့တဲ့ (တစ္ရွဴး) ေတြလဲ ဆင္းတာထဲမွာ ပါလာလိမ့္မယ္။ မ်ိဳးဥမထြက္ရင္ (ပရိုဂ်က္စတီရုန္း) ကေန လုပ္ေပးစရာေတြကို လုပ္မေပးႏိုင္ေတာ့ဘူး။ ရာသီလာတာေရာ မလာတာပါ ျဖစ္ေစႏိုင္တယ္။ (ပရိုစတက္ဂလင္ဒင္) အနည္း-အမ်ားေၾကာင့္ အလိုျဖစ္တယ္လို႔ ယူဆရတယ္။ မ-မ်ိဳးဥထြက္လို႔ ဆင္းရတာက ပံုမွန္ရက္ရွိမယ္။

အသက္ ၃ဝ ကေန ၄၉ ႏွစ္ၾကား အမ်ိဳးသမီးေတြမွာ DUB ၅% ရွိတယ္။ အပ်ိဳေပါက္အရြယ္ေတြလဲ ပဌမ ၂ ႏွစ္အတြင္းမွာ ျဖစ္ၾကတယ္။ ေသြးမဆံုးခင္ဆိုရင္ ၅ဝ% အထိမ်ားတယ္။ မ်ိဳးဥ မထြက္တာမ်ိဳး ျဖစ္လာလို႔ ေသြးဆင္းတယ္။

DUB ဟုတ္-မဟုတ္ကို မျဖစ္ႏိုင္တာေတြကို ဖယ္ထုတ္နည္းနဲ႔ နာမည္တပ္ရတယ္။
၁။ ၉ဝ% ဟာ မ-မ်ိဳးဥမထြက္ဘဲေသြးဆင္းတာျဖစ္တယ္။
၂။ ၁ဝ% ေလာက္နီးနီး မ-မ်ိဳးဥထြက္လို႔ နဲနဲဆင္းတာလဲ ျဖစ္တတ္တယ္။
၃။ ေဆးတခ်ိဳ႕ကေနလဲျဖစ္ေစတယ္။ မ်ိဳးပြါးလမ္းေရာဂါတခုခု၊ ကင္ဆာ နဲ႔ တျခားေရာဂါေတြကေနလဲ ျဖစ္ႏိုင္ေသးတယ္။

တျခားေနရာေတြမွာ ရွိတဲ့ေရာဂါေတြဆိုတာ ေဟာ္မုန္း ၂ မ်ိဳးတြဲပါ ကိုယ္ဝန္တားစားေဆး၊ IUD ကိုယ္ဝန္တား ပစၥည္း၊ ကိုယ္ဝန္ပ်က္တာ၊ စပ်စ္သီး ကိုယ္ဝန္၊ အခ်င္းအတြင္းမွာကြာျခင္း၊ သားအိမ္ျပင္ပ ကိုယ္ဝန္၊ လည္ပင္းၾကီး-ေဟာ္မုန္း နည္းေရာဂါ၊ လည္ပင္းၾကီး-ေဟာ္မုန္းမ်ားေရာဂါ၊ (ကူရွင္း-ဆင္ဒရမ္း) ေဟာ္မုန္းေရာဂါ၊ အသည္းေရာဂါ ဆီးခ်ိဳ၊ တျခားေဟာ္မုန္းေရာဂါေတြ၊ သားအိမ္ဝ၊ မိန္းမကိုယ္၊ ဗ၈်ိဳင္းနား ထိခိုက္မိတာ၊ ဗဂ်ိဳင္းနား၊ သားအိမ္၊ သားအိမ္ဝ၊ မ်ိဳးဥအိမ္ကင္ဆာေတြ၊ Functional ovarian cysts, Cervicitis, Endometritis, Salpingitis, Fibroids (Leiomyomas), and Adenomyosis ကင္ဆာမဟုတ္တဲ့ မ်ိဳးပြါးလမ္းေရာဂါေတြ၊ Cervical dysplasia ဆိုတာကေန လိင္ဆက္ဆံအျပီးမွာ ေသြးထြက္တာျဖစ္ႏိုင္တယ္။ တင္ပါးဆံုတြင္း အဂၤါေတြေရာင္တာ၊ Polycystic Ovarian Syndrome မ်ိဳးဥအိမ္-အကိ်တ္မ်ားေရာဂါ၊ Myeloproliferative disorders, von Willebrand disease, Immune thrombocytopenia ေသြးခဲစနစ္ ေရာဂါေတြကေနလဲ ျဖစ္ေစႏိုင္တယ္။ Estrogen Therapy, Anticoagulants, Antipsychotics ေဆးေတြ၊ ေလ့က်င့္ခန္းအလုပ္မ်ားတာ၊ စိတ္ဖိအားမ်ားတာ နဲ႔ ကိုယ္အေလးခ်ိန္ က်တာေတြကေနလဲ ျဖစ္ႏိုင္ျပန္တယ္။

ေဆးစစ္စရာေတြ = ကိုယ္ဝန္ ရွိ-မရွိ၊ Complete blood count ေသြးစစ္ျခင္း၊ Coagulation studies ေသြးခဲမႈစစ္ျခင္း၊ Thyroid function tests and prolactin levels လည္ပင္းၾကီးအလုပ္ စစ္ေဆးျခင္း၊ Pelvic ultrasonography (အာလ္ထြာေဆာင္း) Endometrial stripe တိုင္းလို႔ ၄ စင္တီထက္မပိုရင္ Endometrial hyperplasia နဲ႔ Cancer မဟုတ္ဘို႔ မ်ားတယ္။ 5–12 mm ရွိရင္ Biopsy လုပ္မယ္။ Transvaginal ultrasonography လုပ္ရင္ Ovarian cysts မ်ိဳးဥအိမ္-အက်ိတ္ နဲ႔ Fluid in the cul-de-sac ေမြးလမ္းေနာက္နာမွာ အရည္ ရွိ-မရွိ ေတြကိုပါ ရွိရင္ ေတြ႔မယ္။

ကုသနည္းေတြ
တျခားေရာဂါေတြရွိရင္ သပ္သပ္ ေဆးကုရမယ္။ ေသြးအဆင္းမ်ားလို႔ အေရးေပၚလာတတ္သူေတြကို အေရးေပၚကုသမႈ လုပ္ရမယ္။ တခ်ိဳ႕ကို သားအိမ္ျခစ္ေပးမယ္။ ကိုယ္ဝန္မရွိတာ ေသျခာသူေတြကို ေဟာ္မုန္း ၂ မ်ိဳးတြဲတားေဆး ေပးတတ္တယ္။ Ethinyl estradiol 35 mcg ပါတဲ့ ေတားေဆးကို တခါေသာက္ ၁ လံုး၊ တေန႔ ၂ ၾကိမ္၊ ေသြးရပ္ျပီးေနာက္ ၇ ရက္အထိ ေသာက္ရတယ္။ ဒိေနာက္မွာ တေန႔ ၁ လံုးနဲ႔ ေဆးကပ္ကုန္တဲ့အထိ ေလွ်ာ့လိုက္ရတယ္။ Progesterone တမ်ိဳးထဲပါတဲ့ေဆးကို မ-မ်ိဳးဥမထြက္လို႔ ေသြးဆင္းသူေတြအတြက္ ပိုေကာင္းတယ္။ Medroxyprogesterone acetate 10 mg ကို တေန႔ ၁ လံုး၊ ၁ဝ ရက္ေသာက္ရတယ္။ ၃-၅ ရက္အတြင္း ေသြးျပန္ဆင္းမယ္။ ဒီေဆး ၂ မ်ိဳးမွာ ဘယ္ဟာက ပိုထိေရာက္သလဲ မကြဲျပားဘူး။ အကိုက္အခဲေပ်ာက္ေဆးေတြကို ရာသီလာလို႔နာတာအတြက္သာမက DUB အတြက္ပါ သံုးႏိုင္တယ္။ Prostaglandin ကို တားေပးႏိုင္တယ္။ Naproxen (Naprosyn, Aleve, Naprelan) ကို အသံုးမ်ားတယ္။
Danazol ဟာ စတီရြိဳက္ေဆးျဖစ္တယ္။ သားအိမ္အတြင္းလႊာကို ပါးေစတယ္။ ဒါေပမဲ့ ေယာက္်ားေဟာ္မုန္း Testosterone နဲ႔တူတာမို႔ ရင္သားေသးေစႏိုင္တယ္။ ၾကြက္သား-အဆစ္ေတြ နာေစႏိုင္တယ္။ လူကို ဝေစတယ္။ ကိုယ္ေမႊး ပိုေပါက္ေစတယ္။ ဝက္ျခံထြက္မယ္။ Gonadotropin-releasing hormone ကိုလဲ ယာယီသေဘာ ေပးႏိုင္တယ္။
Tranexamic acid ကိုလဲ သံုးတတ္တယ္။ သားအိမ္ထုတ္ay;နည္းကေတာ့ ေနာက္ဆံုးသံုးတယ္။

Primolut N (Generic Norethisterone) ေဆးထဲမွာ Norethisterone ေခၚတဲ့ Progesterones ေဟာ္မုန္းပါတယ္။ Estrogen မပါဘူး။ ဦးေႏွာက္ထဲရွိတဲ့ Pituitary ကေန ထုတ္တဲ့ Gonadotropins ေဟာ္မုန္းကို တားဆီးေပးတယ္။ Mini-pill ကိုယ္ဝန္တားေဆး ေခၚတယ္။ ဒီေဆး စြဲေသာက္ေနသူ တဝက္မွာ ရာသီလာေပမဲ့ မ်ိဳးဥ မထြက္ဘူး။ ေဟာ္မုန္း ၂ မ်ိဳးတြဲ တားေဆးထဲက Estrogen ေဟာ္မုန္းနဲ႔ မသင့္သူေတြကို ေပးတယ္။ ကိုယ္ဝန္ရွိေနရင္၊ ႏို႔တိုက္ေနရင္၊ ေသြးခဲေရာဂါ ရွိရင္၊ ဆီးခ်ိဳရွိရင္၊ အသည္းမေကာင္းရင္၊ အသည္းကင္ဆာရွိရင္၊ လိင္ေဟာ္မုန္းနဲ႔ဆိုင္တဲ့ ကင္ဆာ ရွိရင္ မေပးရပါ။

၁။ Dysfunctional uterine bleeding ရာသီဆင္း မရပ္တာကို Primolut N တခါေသာက္ ၁ ျပား၊ တေန႔ ၃ ၾကိမ္၊ ၁ဝ ရက္ ေပးတယ္။ ၁-၃ ရက္အတြင္း ေကာင္မယ္။ ေနာက္ထပ္အဲလို မျဖစ္ေအာင္ ၃ ပါတ္ေလာက္ ထပ္ေပးတယ္။ တခါေသာက္ ၁ ျပား၊ တေန႔ ၂-၃ ၾကိမ္၊ ရာသီစက္ဝန္းရဲ႕ ၁၉ ရက္ကေန ၂၆ ရက္အတြင္းမွာ ေပးတယ္။

၂။ ေမြးကတည္းကျဖစ္ျဖစ္၊ ေနာက္မွျဖစ္ျဖစ္ ကိုယ္ဝန္မဟုတ္ဘဲ ရာသီထိန္ေနသူေတြကို Prolactin-producing pituitary tumour ေရာဂါမရွိတာ ေသျခာေအာင္ အရင္လုပ္ရမယ္။ ပဌမေန႔မွာ Estradiol valerate 10 mg ထိုးေဆး ၂ လံုးထိုးတယ္။ ၁၄ ရက္ၾကာရင္ Estradiol valerate 10 mg ၁ လံုးထိုးမယ္။ ရာသီစဆင္းတဲ့ေန႔ေနာက္ ၁၉-၂၆ ရက္အတြင္းေတြမွာ Primolut N ေဆးျပားကို တေန႔ ၂-၃ ၾကိမ္ေပးမယ္။ ၂၈ ရက္မွာ ေသြးဆင္းမယ္။ ေနာက္ထပ္ အဲလို ၂-၃ ပါတ္ ဆက္ေပးတယ္။ ရာသီစဆင္းတဲ့ေန႔ေနာက္ ၆ ရက္ေျမာက္နဲ႔ ၁၆ ရက္ေျမာက္ ေန႔ေတြမွာ Estradiol valerate 10 mg ၁ လံုးထိုးမယ္၊ ၁၉ ရက္နဲ႔ ၂၆ ရက္ေျမာက္ေန႔ေတြမွာ Primolut N ေဆးျပားကို တေန႔ ၂ ၾကိမ္၊ ေပးမယ္။ ထိုးေဆးမပါဘဲ ရာသီစဆင္းတဲ့ေန႔ေနာက္ ၁၉ ရက္ကေန ၂၆ ရက္ေန႔ေတြအတြင္း Primolut N ေဆးကို တေန႔ ၂ ၾကိမ္ေပးျပီးလဲ စမ္းႏိုင္ပါတယ္။

၃။ ရာသီမလာခင္ ျဖစ္တတ္တဲ့ ေခါင္းကိုက္၊ စိတ္က်၊ ကိုယ္ေရာင္၊ ရင္သားတင္း၊ စတာေတြ သက္သာေစဘို႔ ရာသီ စဆင္းတဲ့ေန႔ေနာက္ ၁၉ ရက္ကေန ၂၆ ရက္ေန႔အတြင္း Primolut N ေဆးကို တေန႔ ၂-၃ ၾကိမ္ ေပးတယ္။

၄။ ရာသီလာရက္သတ္မွတ္ျခင္း၊ ေဟာ္မုန္း ၂ မ်ိဳးပါ တားေဆးက ပိုသင့္ေတာ္တယ္။ Primolut N တခါေသာက္ ၁ ျပား၊ တေန႔ ၃ ၾကိမ္၊ ၁ဝ-၁၄ ရက္ ေသာက္ပါ။ ေဆးကုန္ျပီး ၂-၃ ရက္မွာ ေသြးဆင္းပါမယ္။

၅။ Endometriosis သားအိမ္ေရာဂါတမ်ိဳး၊ ရာသီလတခုရဲ႕ ၅ ရက္ေျမာက္ေန႔မွာ Primolut N ေဆး တေန႔ ၂ ၾကိမ္ ေသာက္ပါ၊ ေသြးတစက္စက္စလာရင္ ၂ ျပား၊ ၂ ၾကိမ္ တိုးေသာက္ပါ။ ေသြးရပ္သြားရင္ ေဆးျပန္ေလွ်ာ့ပါ။ ၄-၆ လ ၾကာ ေသာက္ရမယ္။ ေဆးကုသေနတံုးမွာ မ်ိဳးဥလဲမထြက္ဘူး၊ ရာသီလဲမဆင္းဘူး။ ေဆးရပ္လိုက္မွ ေသြးဆင္းမယ္။

ေဘးထြက္ဆိုးက်ိဳးေတြ = မ်က္စိၾကည့္မေကာင္း၊ ပ်ိဳ႕ခ်င္၊ ေခါင္းကိုက္၊ ကိုယ္ေရာင္၊ မိုင္ဂရင္း အမူးေရာဂါ၊ အသက္ရွဴခက္၊ အေရျပားအနီျပင္ထြက္၊ လိင္ဆႏၵျဖစ္တာ အေျပာင္းအလဲ ရွိတတ္တယ္၊ လူဝလာတတ္တယ္၊ ဆံပင္ကြ်တ္တတ္တယ္၊ ဒါမွမဟုတ္ အေမႊးထူတတ္တယ္၊ အိပ္ခ်င္တယ္၊ ဒါမွမဟုတ္ အအိပ္ခက္တယ္။

အထူးသတိထားစရာေတြ = ဆီးခ်ိဳရွိေနသူမ်ား၊ စိတ္က်ေရာဂါရွိသူမ်ား၊ Phenytoin, Barbiturates, Primidone, Carbamazepine, Rifampicin, Griseofulvin, Oxcarbazepine, Rifabutin ေဆးေတြနဲ႔တြဲေပးတာ သတိထားရမယ္။

DUB အခါမဟုတ္ ရာသီဆင္းျခင္း http://doctortintswe.blogspot.com/2014/11/dub.html

Noristerat ကိုယ္ဝန္တား ထိုးေဆး တမ်ိဳး  http://doctortintswe.blogspot.com/2014/11/noristerat.html

Primolut N အမ်ိဳးသမီးသံုးေဆး http://doctortintswe.blogspot.com/2015/01/primolut-n.html

Dr. တင့္ေဆြ