Gallstones သည္းေျခေက်ာက္

၁။ ကြ်န္မသမီးေလးက ႏွစ္လႏွင့္ဆယ္ရက္ပါ။ ခြဲဆိပ္တာကလြဲလုိ႔ဘယ္လုိကုႏုိင္ပါသလဲရွင့္။ အသားဝါမ်က္လုံးဝါ၍ ဆရာဝန္ျပတာပါ။ ေသြးဝမ္းစစ္ ultra soundရုိက္ျပီးေဆးရုံတန္းတင္ခုိင္းပါသည္။ ေဆးရုံတြင္သာရွိေသာ skan စက္တမ်ိဳး ႏွင့္ေသခ်ာရန္ရုိက္ရမည္ဆုိပါသည္။ ကေလးအသက္သုံးလအတြင္းသာ ခြဲဆိပ္ရမည္ဆုိပါသည္။ သည္းေျခအိတ္ ပိတ္သည့္ေရာဂါဟုေျပာပါသည္။ အျခားေသာနည္းလမ္းႏွင့္ကုသႏုိင္ပါသလားရွင့္။ ခြဲဆိပ္လ်ွင္ေရာ ရာႏွဳန္းျပည့္ ေအာင္ျမင္ပါသလားရွင္။

ခြဲစိတ္လို႔သာ ေရးရမယ္။

၂။ ကြ်န္မအသက္ ၃၃ႏွစ္ပါ။ ေယာက္်ားရွိ။ ကေလးတေယာက္ေမြးျပီးပါျပီ အရင္ကေတာ့ ေက်ာနဲ႔ရင္ညပ္ေအာက္ေနတာ တႏွစ္ေလာက္ရွိပါျပီ။ သက္သာလုိက္ေျပာက္လုိက္ဆုိေတာ့ ေလေအာက္တာပဲထင္ျပီး ေဆးခန္းမျပျဖစ္ခဲ့ဘူး။ ၃၊ ၇၊ ၂၀၁၇ က မေနႏုိင္ေလာက္ေအာင္ ေက်ာနဲ႔ရင္ ညပ္ေအာက္လာလုိ႔ ေဆးရုံတတ္လုိက္တာ သဲေခ်မွာ ေက်ာက္တည္တယ္လုိ႔ သိရပါတယ္ဆရာ။ အခုေတာ့မခဲြစိတ္ရပဲနဲ႔ ေဆးေသာက္ေနရပါတယ္။ အခုေတာ့ အရင္လုိ မေအာက္ေတာ့ပဲ ညာဘက္ ရင္ညြန္႔ကေန ဆူးခနဲေအာက္တတ္လာျပီးေတာ့ ဗုိက္တျပင္လုံးေအာက္လာပါတယ္။ ၁၀ မိနစ္ေလာက္ ေခြေနလုိက္ရင္ သက္သာသြားပါတယ္။ အဲ့ဒါဘာေရာဂါဆက္ျဖစ္လာႏုိင္ပါသလဲဆရာ။

ေပ်ာက္လို႔ေရးရတယ္။ ေလေအာင့္လို႔ ေရးရတယ္။ ညွပ္ေအာက္လာလို႔ ေရးရတယ္။ မေအာက္ေတာ့ပဲလို႔ေရးရတယ္။ စူးခနဲလို႔ ေရးရတယ္။ သည္းေျခလို႔ေရးရတယ္။ တစ္ေတြကို ျပင္လိုက္တယ္။

၃။ ဆရာရွင့္ မေန႔က ေမးလ္ေတြ႔လို႔ဖြင့္တာ အၾကာၾကီးလုပ္ျပီး ဖြင့္မရဘူးဆရာ။ အဲ႔ဒါနဲ႔ပိတ္ျပီးေတာ့ အခုျပန္ဖြင့္ေတာ့ မရွိေတာ့ဘူးဆရာ။ ဆရာ့ရဲ႕ျပန္စာကိုေတြ႕ျပီး ဝမ္းသာေနတာေလး ဘယ္ေရာက္သြားမွန္းေတာင္ မသိေတာ့ပါဘူး။ အျဖစ္ကထီေပါက္ျပီးလက္မွတ္ေပ်ာက္တဲ့အတိုင္းပဲ။ တတ္ႏိုင္ရင္ျပန္ပို႔ေပးေစခ်င္ပါတယ္ဆရာ။ သည္းေျခမွာ ေက်ာက္တည္ရတဲ့အေၾကာင္းေလးလဲ သိခ်င္ပါတယ္ဆရာ။

Fat, Female, Forty and Fertile အမ်ိဳးသမီးနည္းနည္းဝ၊ အသက္က သားသမီးေမြးႏိုင္ေသးတဲ့အရြယ္ ၄ဝ၊ သည္းေျခေက်ာက္ျဖစ္ဘို႔နီးစပ္တယ္။

လူတိုင္းမွာ အသည္းေအာက္နားမွာ သည္းေျခအိတ္ရွိၾကတယ္။ ဗိုက္ရဲ႕ အေပၚပိုင္း ညာဘက္မွာပါ။ သည္းေျခအိတ္ထဲက အရည္ကေန ေက်ာက္ျဖစ္လာတတ္တယ္။ အဲဒီ Bile (ဘိုင္းလ္) အရည္ဟာ စားလိုက္တဲ့ အစာထဲမွာပါမဲ့ ဆီ-အဆီကို ခ်က္လုပ္ေပးတယ္။ (ဘိုင္းလ္) ကို အသည္းကေနထုတ္ေပးျပီး သည္းေျခအိတ္မွာ ေလွာင္ထားတယ္။ လိုအပ္ခ်ိန္က်မွ Common bile duct ဆိုတဲ့ျပြန္ထဲကို သည္းေျခရည္ေတြ ထြက္လာေစတယ္။ အူသိမ္အေကြးေလးထဲ ဝင္လာတယ္။ ျပြန္ဆိုတာက (၃) မ်ိဳးရွိတယ္။ Hepatic ducts အသည္းကလာတဲ့ျပြန္၊ Cystic duct သည္းေျခအိတ္ကျပြန္ နဲ႔ Common bile duct အဲဒီ ၂ ခုေပါင္ျပြန္။ ႏွစ္ခုေပါင္းျပြန္နဲ႔ Pancreatic duct သရက္ရြက္ကလာတဲ့ျပြန္က လာေပါင္းတယ္။

(ဘိုင္းလ္) ထဲမွာ ေရ၊ (ကိုလက္စေထာ)၊ အဆီ၊ သည္းေျခဆား၊ (ပရိုတင္း) နဲ႔ (ဘီလီရူဘင္) ဆိုတာေတြပါေနတယ္။ သည္းေျခဆားကသာ အဆီကိုေက်ခ်က္ေပးျပီး (ဘီလီရူဘင္) ပါေနလို႔ ဝမ္းအေရာင္ ဝါညိဳညိဳ ျဖစ္ေစတယ္။ (ကိုလက္စေထာ)၊ သည္းေျခဆား၊ နဲ႔ (ဘီလီရူဘင္) မ်ားေနရင္ Gallstones ေက်ာက္တည္ႏိုင္တယ္။

သည္းေျခေက်ာက္ ႏွစ္မ်ိဳးရွိတယ္။ (၁) Cholesterol stones စိမ္းဝါဝါအေရာင္ရွိတယ္၊ ၈ဝ% ရွိတယ္။ (၂) Pigment stones က ေသးတယ္၊ အေရာင္မဲတယ္၊ (ဘီလီရူဘင္) ပါတယ္။ အရြယ္အစား သဲမႈံေလးေလာက္ကေန ေဂါက္သီးေလာက္အထိ ျဖစ္ႏိုင္တယ္။ တလံုးထဲကေန ရာဂဏန္းအထိ ျဖစ္ႏိုင္တယ္။ အမ်ိဳး ၂ ခုတြဲလဲျဖစ္ႏိုင္တယ္။

• အမ်ိဳးသမီးေတြမွာ ေယာက္်ားေတြထက္ ၂ ဆျဖစ္ရတယ္။ ကိုယ္ဝန္ေဆာင္ရတာ၊ (အီစထိုဂ်င္) ေဆးေပးကုသခံရတာ၊ ကိုယ္ဝန္တားေဆးေတြကေန ပိုျဖစ္ေစသလား ယူဆတယ္။
• အမ်ိဳးထဲမွာ တေယာက္မကျဖစ္တတ္တယ္။ အသက္ ၆ဝ ေက်ာ္ရင္ ပိုျဖစ္တယ္။ လူကဝရင္ ပိုျဖစ္တယ္။
• အစားအေသာက္ထဲမွာ အဆီနဲ႔ (ကိုလက္စေထာ) မ်ားတာလဲ အျပစ္ျဖစ္ႏိုင္တယ္။
• ကိုယ္အေလးခ်ိန္ အျမန္ေလွ်ာ့နည္းတခုျဖစ္တဲ့ Crash diets အစားအေသာက္ကို အတင္းေလွ်ာ့ခ်နည္းကေနလဲ ျဖစ္ေစႏိုင္တယ္။ အသည္းကေန (ကိုလက္စေထာ) ေတြ အပို ထုတ္ေပးရလိုျဖစ္မယ္။
• (ကိုလက္စေထာ) ခ်ေဆးေတြကေနလဲ ျဖစ္ႏိုင္တယ္။
• ဆီးခ်ိဳရွိေနသူေတြမွာ Triglycerides (ထရြိဳင္ဂလစ္စရြိဳက္) ေတြ ပိုမ်ားေနလို႔ ပိုျဖစ္ႏိုင္တယ္လဲ ယူဆတယ္။
• ေက်ာက္ရွိေနသူမွာ ေနာက္ထပ္ေက်ာက္ ထပ္ျဖစ္လာႏိုင္တယ္။

အေတာ္မ်ားမ်ား တျခားဟာအတြက္ ေဆးစစ္ရင္နဲ႔ သည္းေျခေက်ာက္ လာေတြ႔တတ္တယ္။ ဘာမွ မခံစားရသူက မ်ားတယ္။ အသက္ ၆၅ ႏွစ္ေက်ာ္သူေတြမွာ ၂ဝ% ေလာက္သာ ေရာဂါလကၡဏာေတြျဖစ္ႏိုင္တယ္။ ခံစားရရင္လဲ အစာမေက်၊ ရင္ကယ္ေနမယ္။ ဆီ-အဆီမ်ားတာကို စားရင္ ပိုဆိုးတာ ခံစားရမယ္။ ေလေအာင့္ ေလတက္မယ္။

သည္းေျခရည္ ထြက္ရမဲ့လမ္းကို လာပိတ္ႏိုင္တယ္။ ျပြန္ေတြထဲမွာ သည္းေျခရည္ ပိတ္ေနရာကေန ေရာင္လာႏိုင္တယ္။ သရက္ရြက္ကိုပါ ေရာင္ႏိုင္ေသးတယ္။ ျဖစ္ရင္ အတင္းနာျပီးဆိုးတယ္။ ေရာဂါလကၡဏာေတြ ျဖစ္လာရင္ ကိုယ္ပူ၊ အသားဝါ၊ ေတာက္ေလွ်ာက္နာတာေတြ ခံစားရမယ္။ Cholecystitis သည္းေျခအိတ္ ေရာင္ျခင္း၊ Cholangitis သည္းေျခရည္ေရာင္ျခင္း၊ Gangrene သည္းေျခအိတ္ ေသြးမရျဖစ္ျခင္းေတြလဲ ျဖစ္ႏိုင္တယ္။

ေက်ာက္က ျပြန္လမ္းကိုလာပိတ္ရင္ ရုတ္တရက္ ခံစားရတာေတြရွိလာႏိုင္တယ္။ အဆီမ်ားတဲ့အစာ စားျပီးခ်ိန္မွာ ျဖစ္တတ္တယ္။ ဗိုက္အေပၚညာဘက္ေနရာ မွန္မွန္နာလာမယ္။ ေနာက္ ပိုနာလာမယ္။ နာရီဝက္ကေန နာရီမ်ားစြာ ၾကာႏိုင္တယ္။ ေနာက္ေက်ာနဲ႔ လက္ျပင္ဆီလိုက္နာႏိုင္တယ္။ ညာဘက္ပခံုးေအာက္ကလဲ နာႏိုင္တယ္။ ပ်ိဳ႕ခ်င္ အန္ခ်င္ျဖစ္မယ္။ ကိုယ္ပူမယ္။ ခ်မ္းမယ္။ ဆီး-မ်က္လံုးေတြဝါလာမယ္။ ဝမ္းအေရာင္ေပ်ာ့လာမယ္။ ရြံ႕ေရာင္ ေခၚတယ္။ ပိတ္လို႔နာတာကို Biliary colic ေခၚတယ္။ ၈ဝ% ေသာလူနာေတြခံစားရတယ္။ ေျဖးေျဖးခ်င္းပိတ္ရင္ အဲလိုမခံစားရဘူး။

သည္းေျခေက်ာက္ရွိေနပမဲ့ ဘာမွမျဖစ္သလိုေနသူေတြရွိတယ္။ အရြယ္အစား ၈ မီလီမီတာေက်ာ္လာမွ နာလာတယ္။ ဆီးေက်ာက္ နာသလိုဘဲ။ ေနရာသာကြာတယ္။ ဗိုက္ညာဘက္ အေပၚပိုင္းမွာ ၁၅ မိနစ္ ကေန နာရီေတာ္ၾကာထိ တိုးတိုး နာႏိုင္တယ္။ ေနာက္ေက်ာ၊ ညာလက္ျပင္ကလည္းနာႏိုင္တယ္။ ပ်ိဳ႕တာ၊ အန္တာလည္း ျဖစ္တတ္တယ္။ “သည္းေျခအိတ္ ေနရာတည့္တည့္မွာစမ္းတဲ့သူ႔ လက္ကိုထား၊ လူနာကိုအသက္ ျပင္းျပင္း ရွဴခိုင္းရင္ အသက္ဆက္မရွဴႏိုင္ျဖစ္တာ” ကို Murphy's sign လို႔ေခၚတယ္။

သည္းေျခအိတ္မွာတည္တဲ့ ေက်ာက္မွာ Calcium, Phospholipids, Lecithin, Bilirubin, Bacteria နဲ႔ Cholesterol ဓါတ္ဆားေတြ ပါႏိုင္တယ္။

သည္းေျခအိတ္မွာ ျဖစ္ႏိုင္တဲ့ေရာဂါေတြ အမ်ိဳးမ်ိဳးရွိတယ္။ Biliary colic သည္းေျခအိတ္ကနာတာ၊ Common bile duct stones သည္းေျခေက်ာက္က ျပြန္မွာပိတ္ေနတာ၊ Gallstones သည္းေျခအိတ္ထဲေက်ာက္ ရွိေနတာ၊ Gallbladder cancer သည္းေျခအိတ္ ကင္ဆာ၊ Cholecystitis သည္းေျခအိတ္ ေရာင္တာ၊ Gallbladder polyp သည္းေျခအိတ္ အသားပို၊ Strawberry gallbladder သည္းေျခအိတ္ စေထာဘယ္ရီေရာင္ ျဖစ္ေနတာ။

အဆီမ်ားတဲ့အစာစားျပီးရင္ နာတာျဖစ္လာတတ္တယ္။ ဗိုက္ကေလပြသလို၊ အစာမေၾကသလိုခံစားရတယ္။ နဲနဲဖ်ားႏိုင္တယ္။ အသားဝါျဖစ္သလိုမ်က္စိ-ဆီးဝါလာမယ္။ အသားအေရယားယံမယ္။ ဝမ္းကရြံ႔ေရာင္ျဖစ္လာမယ္။ အစားပ်က္မယ္။ ေက်ာက္ကထြက္လမ္း (ျပြန္) ကိုလာပိတ္ရင္ ဗိုက္ အေပၚညာဘက္ကေနေနာက္ပိုင္းအထိရုတ္တရက္၊ စူးစူးရွရွ နာမယ္။ အစာမေက်-ရင္ျပည့္သလိုခံစားရမယ္။

ေရာဂါ ေသျခာေအာင္ လုပ္နည္းေတြ အမ်ိဳးမ်ိဳးရွိတယ္။ ဗိုက္ကို (အာလ္ထြာေဆာင္း) ရိုက္ျခင္း၊ CT scan (စကင္) လုပ္ျခင္း၊ Endoscopic ultrasound or EUS ကရိယာထည့္ စစ္ေဆးျခင္း၊ MRI (အမ္-အာရ္-အိုင္) ရိုက္ျခင္း။ ဓါတ္မွန္ရိုက္မယ္။ ေဆးထိုးရိုက္တာလဲရွိတယ္။ Cholescintigraphy scan လဲလုပ္ႏိုင္တယ္။ Endoscopic retrograde cholangiopancreatography လုပ္ရင္း ေက်ာက္ကိုပါ ထုတ္ယူႏိုင္တယ္။

Heart attack ႏွလံုး (အတက္ခ္) ရတာ၊ Appendicitis အူအတက္ေရာင္တာ၊ Ulcers ေလနာ၊ Irritable bowel syndrome အစာလမ္းေရာဂါ၊ Hiatal hernia အထဲမွာ (ဟာနီယာ) ျဖစ္တာ၊ Pancreatitis သရက္ရြက္ေရာင္တာ နဲ႔ Hepatitis အသည္းေရာင္တာေတြနဲ႔ ဆင္တယ္။ ခြဲျခားရမယ္။

ေရာဂါလကၡဏာေတြ ခံစာရသူေတြကိုခြဲစိတ္နည္းက ၉ဝ% ေကာင္းေစပါတယ္။ ခြဲနည္းက ၂ မ်ိဳးရွိတယ္။ သမားရိုးက် ဗိုက္ကိုခြဲျပီး Cholecystectomy သည္းေျခအိတ္ကိုထုတ္ျပစ္တာနဲ႔ Laparoecopeကရိယာသံုးျပီးဗိုက္ကို ၂-၃ ေနရာကေန ေသးေသးေလးေဖါက္ျပီး၊ အျပင္ကေနထုတ္နည္းပါ။

သည္းေျခအိတ္ မရွိေတာ့ေပမဲ့ လူေကာင္းနီးနီးေနႏိုင္ပါတယ္။ အဲလိုလူ ၅-၄ဝ% မွာ Postcholeccystectomy syndrome သည္းေျခအိတ္ခြဲျပီး လကၡဏာစုဆိုတာ ခံစားရတတ္တယ္။ အစာမေက်သလိုေနတာနဲ႔ ဗိုက္ အေပၚညာဘက္မွာ နာေနတာေတြ ျဖစ္တယ္။ ၂ဝ% ေလာက္ကေတာ့ ဝမ္းပ်က္ေနတာခံစားရတယ္။

Nonsurgical approaches မခြဲတဲ့နည္း
• ခြဲစိတ္ဘို႔လိုေပမဲ့ ခြဲဘို႔မသင့္သူေတြကိုသာ လုပ္ပါတယ္။ ၅ ႏွစ္ေနရင္ ျပန္ျဖစ္တတ္တယ္။
• Oral dissolution therapy ေဆးေပးနည္း။ Ursodiol (Actigall) နဲ႔ Chenodiol (Chenix) ေဆးေတြက ေက်ာက္ ေသးတာအတြက္သာ ရတယ္။ Bile acid ျဖစ္တယ္။ Cholesterol gallstones ကိုသာရတယ္။ 1-1.5 cm diameter ထက္မၾကီးမွရမယ္။ ၁-၂ ႏွစ္ ၾကာႏိုင္တယ္။ ေဆးျဖတ္လို႔ ျပန္ေပၚႏိုင္တယ္။
• Contact dissolution therapy ေဆးထိုးနည္းကို စမ္းသပ္သံုးၾကည့္ေနတယ္။ သည္းေျခအိတ္ထဲေဆးထိုးျပီး Cholesterol stones ကိုေက်ေစမယ္။ Methyl tert-butyl ether ေဆးက ေက်ာက္ကို ၁-၃ ရက္အတြင္း ေက်ေစႏိုင္တယ္။
• Extracorporeal shock-wave lithotripsy (ESWL) နည္းကို ေက်ာက္က ျပြန္မွာပိတ္ေနာမွာ သံုးႏိုင္တယ္။

Surgery ခြဲစိတ္ကုသနည္း
• Cholecystectomy သည္းေျခအိတ္ထုတ္ျပစ္နည္းမွာ Laparoscopy နည္းကိုသံုးတယ္။
• Open surgery သမားရိုးက်ခြဲနည္းက ဗိုက္ဖြင့္ျပီးျဖတ္ထုတ္ရတယ္။ သည္းေျခအိတ္ေရာင္ေနတာဆိုရင္ေတာ့ ဒီနည္းနဲ႔ လုပ္ရတယ္။
• Gallbladder သည္းေျခအိတ္ကို ခြဲထုတ္ေပမဲ့ အသက္ရွင္ေနႏိုင္ပါတယ္။ သည္းေျခရည္ကို အသည္းကေန လံုေလာက္ေအာင္ ထုတ္ေပးေနမယ္။

တျခားကုနည္းေတြ ရွိေသးတယ္။ Cholesterol gallstones အမ်ိဳးအစားကိုUrsodeoxycholic acid ေဆးနဲ႔ ေက်ာက္ကို ေပ်ာ္သြားေစႏိုင္တယ္။ ေဆးအၾကာၾကီး (၂ ႏွစ္) ေပးရတယ္။ ေဆးရပ္ရင္ ျပန္ျဖစ္တာေတြရွိတယ္။ သည္းေျခေက်ာက္က ျပြန္မွာပိတ္ေနတယ္ဆိုရင္ (ERS) နဲ႔ (ERCP) နည္းသံုးကုတာတခ်ိဳ႕ကိုေကာင္းေစတယ္။ Lithotripsy နည္းနဲ႔ ေခ်ဖ်က္ ႏိုင္တယ္။

ေနာက္တနည္းကေတာ့ သည္းေျခေက်ာက္မွန္သမွ်ကို Apple cider vinegar ကိုတခါေသာက္ ဇြန္းေသး ၃ ဇြန္း၊ တေန႔ ၃ ၾကိမ္ေသာက္ပါ။ ခါးေအာက္ပိုင္းကုိေရေအးနဲ႔ ခ်ိဳးပါ။ ေနာက္ ေရေအးနဲ႔ ေရေႏြး တလွည့္စီခ်ိဳးပါ။ ေရအမ်ားၾကီးေသာက္ပါ။ Cranberry juice နဲ႔ Aloe vera juice ေတြေသာက္ပါ။ အဆီနဲ႔ (ကိုလက္စေတာ) ေလွ်ာ့စားပါ။ ဖိုင္ဘာမ်ားတဲ့ အသီးအႏွံေတြ စားပါ။ ပဲပုတ္ကထုတ္တဲ့ Lecithin ေခၚတဲ့ အဆီတမ်ိဳးစားသံုးပါ။

ေနာက္တနည္း။ အစာမစားဘဲ ၄ ရက္ေနပါ။ မံုလာဥနီေဖ်ာ္ရည္၊ နာနတ္ေဖ်ာ္ရည္၊ စပ်စ္သီးေဖ်ာ္ရည္ေတြသာေသာက္ပါ။ ၄ ရက္ေျမာက္ေန႔မွာသံလြင္ဆီနဲ႔ သံပုရာရည္ေသာက္ပါ။ ၅ ရက္ေျမာက္ေန႔မွာ ၾကက္ဆူဆီဇြန္းေသး ၄ ဇြန္းေသာက္ပါ။ ေနာက္ အသီအႏွံေတြ မ်ားမ်ားတိုးစားေပးပါ။

Biliary obstruction ဆိုတာ သည္းေျခရည္လမ္းပိတ္တာကိုေခၚတယ္။ ေက်ာက္မဟုတ္တာကေနလည္း ပိတ္ႏိုင္တယ္။ ျပြန္လမ္းေရာင္ေရာဂါ၊ ျပြန္ထိခိုက္မိတာ၊ အသည္းေရာဂါ၊ သည္းေျခအိတ္ေရာဂါ၊ ပန္းကရပ္စ္ ေခၚ သရက္ရြက္ေရာင္ေရာဂါ၊ အူသိမ္ေရာဂါ၊ သန္ေကာင္ေတြကေန ဆက္ျဖစ္ႏိုင္တယ္။ ကုသတဲ့အခါ အေျခခံေရာဂါကိုပါကုသရပါမယ္။

Cholecystectomy Q and A သည္းေျခအိတ္ ထုတ္ထားသူ http://doctortintswe.blogspot.com/2015/01/cholecystectomy-q-and.html
Gallstones သည္းေျခေက်ာက္ http://doctortintswe.blogspot.com/2015/01/gallstones.html
Cholecystitis သည္းေျခအိတ္ေရာင္ျခင္း http://doctortintswe.blogspot.com/2015/01/cholecystitis.html

Dr. တင့္ေဆြ