Political history of Burma ျမန္မာ့ႏိုင္ငံေရးသမိုင္း

ျမန္မာ့စြယ္စံုက်မ္းကို ကိုးကားျပီး ဒီစာမွာ လြတ္လပ္ေရးရသည္အထိေရးပါမယ္။

ျမန္မာႏိုင္ငံထဲကို အေစာဆံုး ဝင္ေရာက္လာသူေတြဟာ အာရွတိုက္ အလယ္ပိုင္းကေနလာၾကတာျဖစ္တယ္။ ပ်ဴ၊ ကမ္းယံနဲ႔ သက္လူမ်ိဳးေတြျဖစ္ၾကတယ္။ ျမစ္ၾကီးေတြအနီးအနားမွာ ေနထိုင္ၾကျပီး တေျဖးေျဖး ေတာင္ဖက္ဆီ ဆင္းလာၾကတယ္။ အစမွာ အစုလိုက္ေလးေတြ၊ ေနာက္ရြာေတြျဖစ္လာတယ္။ ဧရာဝတီျမစ္အေရွ႕ဖက္ တေကာင္းျပည္၊ ရခိုင္ဖက္မွာ ေဝသာလီျပည္၊ ေအာက္ဖက္မွာ သထံုျပည္၊ ျပည္ျမိဳ႕အနားမွာ သေရေခတၲရာျပည္ဆိုျပီး ထြန္းကားလာခဲ့တယ္။ ပဲခူးမွာ ဟံသာဝတီျပည္ ထြန္းကားတယ္။

မဇၩိမေဒသေခၚတဲ့ အိႏၵိယအလယ္ပိုင္း၊ ပလႅဝါတိုင္းေခၚ (Pallava dynasty ၃-၉ ရာစု) နဲ႔ (Pala Empire ၉-၁၂ ရာစု) အိႏၵိယေတာင္ပိုင္းတို႔နဲ႔ ဆက္ဆံခဲ့ၾကတယ္။ အဲဒီကေန သက္ဦးဆံပိုင္ဘုရင္စနစ္ ရလာတယ္လို႔ ယူဆရတယ္။ ဘုန္းတန္ခိုး ပညာၾကီးမားတဲ့ဘုရင္ေတြကေန တိုင္းျပည္ကို ၾကီးမားေအာင္ ထူေထာင္ႏိုင္ခဲ့ၾကတယ္။ အေနာ္ရထာ၊ ဘုရင့္ေနာင္နဲ႔ အေလာင္းဘုရားတို႔ ျဖစ္ၾကတယ္။ ဘုန္းပညာနည္းျပီး အေျမာ္အျမင္နည္းတဲ့ ဘုရင္ေတြ လက္ထက္မွာ စုစည္းထားခဲ့တဲ့ တိုင္းျပည္ဟာ အစိတ္စိတ္အမႊာအမႊာကြဲ သြားခဲ့ရတယ္။

ေနာက္ဆံုးမင္းဆက္ျဖစ္တဲ့ ကုန္းေဘာင္ေခတ္မွာ ျမန္မာႏိုင္ငံကို ေပၚတူကီ၊ အဂၤလိပ္၊ ျပင္သစ္နဲ႔ ဒတ္ခ်္လူမ်ိဳးေတြ ေရာက္လာၾကတယ္။ ကုန္သြယ္ေရးလုပ္တာနဲ႔စျပီး၊ ခရင္ယန္ဘာသာ သြင္းယူလာတယ္။ နယ္ခ်ဲ႕လာၾကတယ္။ ၁၈၂၆ မွာ ပထမ အဂၤလိပ္-ျမန္မာစစ္ျဖစ္ျပီး၊ ျမန္မာဘုရင္ပိုင္ အာသံနဲ႔ မဏိပူရ၊ ရခိုင္နဲ႔ တနသၤာရီေဒသေတြ လက္လႊတ္လိုက္ရတယ္။ ၁၈၅၂ မွာ ဒုတိယစစ္ျဖစ္ေတာ့ ျမန္မာျပည္ေအာက္ပိုင္း ေျမထဲနဲ႔ ေတာင္ငူျမိဳ႕အထိေပးလိုက္ရျပန္တယ္။ မင္းတုန္းမင္းက အထက္ျမန္မာျပည္ကိုသာ အုပ္စိုးရျပီး၊ အဂၤလိပ္အစိုးရက ရခိုင္၊ တနသၤာရီနဲ႔ ပဲခူးတိုင္း (၃) ခုခြဲျပီး၊ တိုင္းမင္းၾကီးေတြနဲ႔ အုပ္ခ်ဳပ္တယ္။ ၁၈၆၂ မွာ တိုင္းသံုးတိုင္းကိုေပါင္းျပီး မဟာဝန္ရွင္ေတာ္မင္းၾကီးတဦးက အုပ္ခ်ဳပ္တယ္။ ပထမဆံုး (အာသာ ပါဒီ ဖယ္ယာ) က ရန္ကုန္မွာရံုးစိုက္တယ္။

မင္းတုန္းမင္းက အဂၤလိပ္အစိုးရကိုေရာ ျပင္သစ္နဲ႔ပါအဆင္ေျပေအာင္ဆက္ဆံတယ္။ ၁၈၇၈ မွာ သီေပါမင္းနန္းတက္တယ္။ နန္းတြင္းအရႈတ္အေထြးေတြနဲ႔ အားနည္းေနခ်ိန္ ၁၈၈၆ ဇႏၷဝါရီ (၁) ရက္ေန႔မွာ အထက္ျမန္မာျပည္ကိုပါ အဂၤလိပ္က သိမ္းယူလိုက္တယ္။ ျမန္မာေတြက ပုန္ကန္ၾကေသးတယ္။ ၁၉ဝဝ ျပည့္ႏွစ္က်မွသာ ျငိမ္သြားတယ္။

အဂၤလိပ္က ျမန္မာျပည္နယ္အေနနဲ႔ အုပ္ခ်ဳပ္တယ္။ ၁၈၉၇ မွာ အဂၤလိပ္မဟာဝန္ရွင္ေတာ္မင္းၾကီးအစား ဒုတိယ ဘုရင္ခံမင္းၾကီးက အုပ္ခ်ဳပ္တယ္။ သူ႔ေအာက္မွာ အမတ္ (၉) ဦး၊ ေနာက္မွာ အမတ္ (၁၇) ဦးထားတယ္။ ျမန္မာေတြက သတင္းစာေတြထုတ္၊ ဝံသာႏုတရားေတြေဟာေျပာလာၾကတယ္။ ျမန္မာအသင္းေတြ၊ သာသနာအသင္းေတြဖြဲ႔ၾကတယ္။ (ဝိုင္အမ္ဘီေအ) အသင္း ျဖစ္လာတယ္။ ေနာက္မွာ (ဂ်ီစီဘီေအ) အသင္းၾကီး ျဖစ္လာတယ္။ ဦးဥတၲမနဲ႔ ဦးထြန္းရွိန္တို႔က ထင္ရွားတဲ့ ေခါင္းေဆာင္ေတြျဖစ္ၾကတယ္။

၁၉၂ဝ မွာ ရန္ကုန္ ယူနီဗာစီတီ အက္ဥပေဒျပ႒ာန္းေတာ့ ရန္ကုန္ေကာလိပ္နဲ႔ ယုဒသန္ေကာ္လိပ္က ေက်ာင္းသားေတြက သပိတ္ေမွာက္ၾကတယ္။ အမ်ိဳးသားေက်ာင္းေတြ ေပၚလာတယ္။ ၁၉၂၁ မႏၲေလးမွာက်င္းပတဲ့ (ဂ်ီစီဘီေအ) အစည္း အေဝးၾကီးကေန တန္ေဆာင္မုန္းလျပည့္လေက်ာ္ (၁ဝ) ရက္ကို အမ်ိဳးသားေအာင္ပြဲေန႔လို႔ သတ္မွတ္လိုက္တယ္။

အဂၤလိပ္အစိုးရက ဝိႈက္ေကာ္မတီဖြဲ႔ျပီး စံုစမ္းမႈေတြလုပ္လာတယ္။ မြန္ေတဂူ-ခ်မ္းစိဖို႔ဒ္ ျပဳျပင္ေရးစီမံကိန္းလုပ္လာတယ္။ အဂၤလိပ္နဲ႔ ျမန္မာလူမ်ိဳးေတြတြဲအုပ္ခ်ဳပ္တဲ့ပံုစံ ျဖစ္လာတယ္။ ဒိုင္အာဖီအုပ္ခ်ဳပ္ေရးလို႔လည္းေခၚတယ္။ ဘုရင္ခံကေန အုပ္ခ်ဳပ္တာ ျဖစ္လာတယ္။ လူထုကေရြးတဲ့ အမတ္ (၈၄) ဦးနဲ႔ ဘုရင္ခံခန္႔အမတ္ (၁၉) ဦးရွိလာတယ္။

၁၉၂၂ သရက္ျမိဳ႕မွာ က်င္းပတဲ့ (ဂ်ီစီဘီေအ) အစည္းအေဝးကေန (ဟုမ္းရူးလ္) ေတာင္းဆိုတယ္။ သႆေမဓအခြန္ အတြက္ သာယာဝတီနယ္က ဆရာစံဦးေဆာင္တဲ့ ေတာင္သူလယ္သမား ဂဠဳန္တပ္သားေတြ ေပၚလာတယ္။ ၂၂-၁၂-၁၉၃ဝ မွာ ပုန္ကန္ၾကတယ္။ ဒါေပမယ့္ ၁၉၃၁ ခုႏွစ္ ႏုိဝင္ဘာလ ၂၈ ရက္ေန႔မွာ ႀကိဳးေပးခံခဲ့ရတယ္။

သင္ခန္းစာယူျပီး လက္နက္ကိုင္ေတာ္လွန္ဖို႔ စိတ္ကူးျဖစ္လာၾကတယ္။ တို႔ဗမာအသည္းအရံုးကို တည္ေထာင္ၾကတယ္။ ဗမာျပည္သည္တို႔ျပည္၊ ဗမာစာသည္တို႔စာ၊ ဗမာစကားသည္တို႔စကား ေဆာင္ပုဒ္ကို ကိုင္စြဲလာၾကတယ္။ လူနာမည္ေရွ႕မွာ သခင္တပ္ေခၚလာၾကတယ္။ လံုးဝလြတ္လပ္ေရး ေတာင္းဆိုလာၾကတယ္။ တကၠသိုလ္ေက်ာင္းသားမ်ားသမဂၢေတြက တက္ၾကြလာၾကတယ္။ ၁-၄-၁၉၃၇ မွာ ျမန္မာျပည္ကို အိႏၵိယကေန ခြဲထုတ္ျပီူး ၉၁ ဌာနအုပ္ခ်ဳပ္ေရးလုပ္လာတယ္။ ၁၉၃၈ မွာ ေရနံေျမသပိတ္ေပၚေပါက္လာတယ္။ ဒီဇဘၤာလမွာ ေရနံေျမကေန ရန္ကုန္ကိုခ်ီတက္ၾကတယ္။ ဒီဇင္ဘာလ ၂ဝ ရက္ေန႔မွာ ဗိုလ္ေအာင္ေက်ာ္ က်ဆံုးတယ္။

၁၉၃၉ မွာ ဒုတိယကမာၻစစ္ၾကီးကို လြတ္လပ္ေရးအတြက္ အခြင့္ေကာင္းယူရမွာကို သေဘာေပါက္လာၾကတယ္။ (အဂၤလိပ္ + ျပင္သစ္) နဲ႔ (ဂ်ာမဏီ + ဂ်ပန္ + အီတလီ) တဖက္စီစစ္ျဖစ္ေနတယ္။ သခင္ေအာင္ဆန္းေခါင္းတဲ့ ေနာင္မွာ ရဲေဘာ္ သံုးက်ိတ္လို႔ အမည္တြင္လာမယ့္ လူငယ္ ၃ဝ ဦး ဂ်ပန္ကို စစ္ပညာသင္ယူၾကတယ္။ ၁၉၄၂ မွာ ေကာ့ေသာင္နဲ႔ ေကာ့ကရိတ္ကေန ဂ်ပန္နဲ႔အတူ ျမန္မာျပည္ထဲဝင္ၾကတယ္။ ဗိုလ္ခ်ဳပ္ေအာင္ဆန္းရဲ႕တပ္ကို (ဘီအိုင္ေအ) ဗမာ့ လြတ္လပ္ေရးတပ္မေတာ္လို႔ ေခၚတယ္။ အဂၤလိပ္အစိုးရလည္း ေမလထဲမွာ မဏိပူရကိုျဖတ္ျပီး အိႏၵိယဖက္ကို ဆုပ္ခြါရတယ္။ စစ္ေျပးအစိုးရက ဆင္းမလားမွာ ရံုးစိုက္တယ္။

ျမန္မာျပည္ကို ဂ်ပန္ကအုပ္ခ်ဳပ္တယ္။ ၁၉၄၂ ၾသဂုတ္လမွာ ေဒါက္တာဘေမာ္ ေခါင္းေဆာင္တဲ့အစိုးရျဖစ္လာတယ္။ ၁၉၄၃ ၾသဂုတ္လ (၁) ရက္မွာ ဂ်ပန္အစိုးရက ျမန္မာျပည္ကို လြတ္လပ္ေရးေပးတယ္လို႔ ေၾကညာတယ္။ ဒါေပမယ့္ ဂ်ပန္ေတြက ဖက္ဆစ္နည္းနဲ႔အုပ္ခ်ဳပ္တယ္။ ဗိုလ္ခ်ဳပ္ေအာင္ဆန္းက စစ္ဝန္ၾကီးျဖစ္လာတယ္။ ဗမာ့ကာကြယ္ေရးတပ္ ျဖစ္လာတဲ့ ဗိုလ္ခ်ဳပ္ေအာင္ဆန္းတပ္နဲ႔ တို႔ဗမာအစည္းအရံုးတို႔က ဖက္ဆစ္ကိုေတာ္လွန္ဖို႔ျပင္ဆင္ၾကတယ္။ (ဖတပလ) ကို ဖြဲ႔စည္းၾကတယ္။ အဂၤလိပ္နဲ႔ျပန္ဆက္သြယ္တယ္။ ၁၉၄၅ ခု မတ္လ (၂၇) ကစျပီး ဂ်ပန္ကိုေတာ္လွန္ၾကတယ္။ အာရွလူငယ္အစည္းအရံုးဝင္ေတြက အသက္စြန္႔ျပီးပါဝင္ၾကတယ္။ ျမန္မာျပည္ဘုရင္ခံ ရန္ကုန္ျပန္လာႏိုင္တယ္။ ျဗိတိသွ်အစိုးရက စကၠဴျဖဴစာတမ္းထုတ္ျပန္တယ္။ ဒိုမီနီယန္အဆင့္ေပးဖို႔ ျဖစ္တယ္။

ဥပေဒျပဳေကာင္စီေရြးေကာက္ပြဲမွာ ေရြးေကာက္ပြဲဝင္မယ့္သူေတြနဲ႔ သပိတ္ေမွာက္လိုသူေတြကြဲၾကတယ္။ ဝင္မယ့္သူေတြကို ၂၁ ဦးပါတီလို႔ေခၚျပီး သပိတ္ေမွာက္သူေတြကို ဦးခ်စ္လိႈင္၊ ဦးပု၊ ဦးထြန္းေအာင္ေက်ာ္တို႔ကဦးေဆာင္လို႔ လိႈင္-ပု-ေက်ာ္ ပါတီလို႔ ေခၚတယ္။ ၁၉၂၃ မွာ အစိုးရနဲ႔မပူးေပါင္းေရး ဘူးအသင္းေတြေပၚလာတယ္။ ၁၉၂၉ ဇႏၷဝါရီ ၂၉ ရက္မွာ စံုစမ္းေရး ေကာ္မရွင္ကို ဆာ ဂြ်န္ ဆိုင္မြန္ ေရာက္လာတယ္။ ျမန္မာနဲ႔ အိႏၵိယ ခြဲေရး-တြဲေရး အယူအဆကြဲၾကတယ္။ (ဂ်ီစီဘီေအ) အသင္း ကြယ္ေပ်ာက္သြားေတာ့တယ္။

ဗိုလ္ခ်ဳပ္ေအာင္ဆန္းက စစ္တပ္ကထြက္တယ္။ ဖဆပလကိုဦးေဆာင္ျပီး လြတ္လပ္ေရးအတြက္ၾကိဳးစားတယ္။ လန္ဒန္ကိုသြားေဆြးေႏြးတယ္။ ၁၉၄၇ ဇႏၷဝါရီလ (၂၇) ရက္မွာ ေအာင္ဆန္း-အက္တလီစာခ်ဳပ္ ခ်ဳပ္ဆိုႏိုင္တယ္။ ဒါေပမယ့္ ျပည္မနဲ႔ ေတာင္တန္းေဒသ ပူးေပါင္းႏိုင္မွသာ လြတ္လပ္ေရးေပးမယ္ျဖစ္လာတယ္။ ဗိုလ္ခ်ဳပ္ေအာင္းဆန္းက ေတာင္တန္းေဒသ ေခါင္းေဆာင္ေတြနဲ႔ ေဆြးေႏြးျပီး ၁၉၄၇ ေဖေဖၚဝါရီ (၁၂) ရက္ေန႔မွာ ပင္လံုစာခ်ဳပ္ကို လက္မွတ္ ထိုးႏိုင္တယ္။ ဖြဲ႔စည္းအုပ္ခ်ဳပ္ပံုအေျခခံဥပေဒကို ေရးဆြဲတယ္။ ၁၉-၇-၁၉၄၇ မွာ ဗိုလ္ခ်ဳပ္ေအာင္ဆန္း လုပ္ၾကံခံရတယ္။ ဖဆပလ ဒုဥကၠ႒ ဦးႏု တက္လာျပီး ၄-၁-၁၉၄၈ မွာ ျမန္မာတျပည္လံုး လြတ္လပ္ေရးရတယ္။

ေဒါက္တာတင့္ေဆြ
၄-၄-၂ဝ၁၅