Hepatitis C အသည္းေရာင္ (စီ) ေနာက္ဆံုး အပ္ဒိတ္

မဂၤလာပါဆရာ၊ သမီး ႕႕႕႕႕ သတင္းစာကပါ။ အသည္းေရာင္အသားဝါ စီပိုးနဲ႔ပတ္သက္ျပီး သတင္းစာမ်က္ႏွာမွာအသံုးျပဳခ်င္လို႔ပါ။ ေျဖေပးပါဦးေနာ္ဆရာ။ ေလးစားစြာျဖင့္ -
၁။ အသည္းေရာင္အသားဝါ ျဖစ္ေစသည့္ဗိုင္းရပ္စ္ပိုး အမ်ဳိးအစား။
၂။ အသည္းေရာင္ အသားဝါ စီပိုး ေရာဂါလကၡဏာမ်ား။
၃။ ေရာဂါကူးစက္ပံု
၄။ ဘယ္လိုကုသကာကြယ္သင့္ပါသလဲ။
၅။ အသည္းေရာင္အသားဝါ စီက ဘယ္လိုေရာဂါအခံရွိသူေတြမွာ ျဖစ္ႏိုင္ပါသလဲ။ အသက္ရြယ္အပိုင္းျခားအေပၚမူတည္ပါသလား။
၆။ အသည္းေရာင္အသားဝါစီ ျဖစ္တဲ့သူေတြအတြက္ ေဆာင္ရန္/ေရွာင္ရန္မ်ားကို သိပါရေစ။

အသည္းေရာင္ (စီ) ပိုးေတြ႔တယ္လို႔ဆိုရင္ သူဟာကမာၻေပၚကလူေပါင္းသန္း ၁၃ဝ ကေန ၁၅ဝ ထဲကတေယာက္ပါ။ တႏွစ္မွာ လူ ၇ သိန္းကဒီေရာဂါနဲ႔ေသဆံုးေနၾကရတယ္။ အေၾကာက္မၾကီးေအာင္ေျပာရရင္ ၈ဝ-၈၅% ေယာက္ေလာက္ကနာတာရွည္ မျဖစ္ၾကပါ။ နာတာရွည္ကေန ေနာက္ဆက္တြဲ ဆိုးဝါးတာေတြျဖစ္တာ ၅% မရွိပါ။ (စီ) ပိုးေတြ႔ရင္ ေရာဂါလကၡဏာမရွိဘဲေနတတ္လို႔၊ အေတာ္မ်ားမ်ားက ေဆးစစ္တဲ့အခါ အမွတ္မထင္ ပိုးေတြ႔ၾကရတယ္။ သာမန္ကာရွန္ကာ ၁-၂ ပါတ္ေလာက္သာ ခံစားရတာမ်ိဳးနဲ႔ စတယ္။ ကံမေကာင္းရင္ ေနာင္တခ်ိန္မွာ အသက္ကိုပါ ရန္ရွာတဲ့အဆင့္ ျဖစ္ႏိုင္တယ္။

ေသြးကတဆင့္ ကူးတာကအဓိကျဖစ္ပါတယ္။ ဘယ္ေလာက္ေစာေစာသိႏိုင္သလဲ။ တပါတ္ကေန လေတြအမ်ားၾကီးအထိ ၾကာႏိုင္တယ္။ စီပိုးေတြ႔ေပမဲ့ ၇ဝ-၈ဝ% မွာဘာမွ မခံစားရသလိုရွိေနမယ္။ ခံစားရႏိုင္တာေတြကေတာ့ ကိုယ္ပူ၊ အားယုတ္၊ အစားပ်က္၊ ပ်ိဳ႕ခ်င္၊ အန္ခ်င္၊ ဗိုက္နာ၊ ဝမ္းအေရာင္ေပ်ာ့၊ အဆစ္နာ၊ ဆီး-အသားအေရ-မ်က္လံုးဝါ ျဖစ္ႏိုင္တယ္။ အဲလို ရက္တို ေရာဂါလကၡဏာေတြဟာ ပိုးဝင္လာခဲ့တဲ့ေနာက္ ၆-၇ ပါတ္အၾကာမွာျဖစ္တယ္။ တခ်ိဳ႕မွာ ၂ ပါတ္ကေန ၆ လလည္း ၾကာႏိုင္တယ္။

(အင္တီေဘာ္ဒီ) ေခၚ ခုခံဓါတ္ေတြ စမ္းေတြ႔ႏိုင္ေလာက္ေအာင္မ်ားလာမွသာ စမ္းလို႔သိႏိုင္တယ္။ ပ်မ္းမွ် (၃) ပါတ္လို႔ ယူဆထားတယ္။ ေသျခာေအာင္ လုပ္ရမွာက ေသြးစစ္ပါ။ ပိုးရွိ-မရွိ၊ ပိုးဘယ္ေလာက္မ်ားလဲ၊ အသည္းရဲ႕ အသားစထုတ္ယူ စစ္ေဆးတာက အေသခ်ာဆံုးပါ။ Hepatitis C antibody test နဲ႔ PCR test အျပင္ အသည္းအေျခအေနကို ဆန္းစစ္ဘို႔ Liver function tests လုပ္ရတယ္။ တိက်ေအာင္ Hepatitis C Genotype test ဆိုတဲ့ ပိုးအမ်ိဳးအစား ခြဲတာလည္း လုပ္ရျပန္ပါေသးတယ္။ HIV ကိုပါစစ္ပါ။ ႏွစ္ခုလံုးတြဲရွိသူေတြရွိတယ္။

၇ဝ-၈၅% က နာတာရွည္ျဖစ္လာႏိုင္တယ္။ အဲတာလည္းေရာဂါလကၡဏာေတြ ရွိသူေတြမွာသာရွိမယ္။ ဒါေပမယ့္ အသည္းက ပ်က္စီးစျပဳလာမယ္။ သူမ်ားကိုလည္း ကိုယ့္ေသြးနဲ႔ထိရင္ ကူးႏိုင္ေနျပီ။ ႏွစ္ေတြ ၾကာမွလည္းျဖစ္ႏိုင္တယ္။ နာတာရွည္ဆိုတာ ဆိုးဝါးတဲ့ေရာဂါတခု ျဖစ္တယ္။ ၅-၂ဝ% ဟာ အႏွစ္ ၂ဝ-၃ဝ အတြင္း အသည္းေျခာက္တာ ျဖစ္လာႏိုင္တယ္။ ၁-၅% ဟာ အသည္းေျခာက္တာ ဒါမွမဟုတ္ အသည္းကင္ဆာေၾကာင့္ ေသဆံုးႏိုင္တယ္။ ေဆာရီး။

စီပိုးရွိေနသူဟာ (ALT) အသည္း (အင္ဇိုင္းမ္) စစ္ရင္ နည္းတာ၊ မ်ားတာ၊ ပံုမွန္ျဖစ္တာေတြ ျဖစ္ႏိုင္ၾကတယ္။ နာတာရွည္အဆင့္ ေရာက္ေနတာေတာင္ ပံုမွန္ျဖစ္ေနႏိုင္တယ္။ ဒီလိုျဖစ္ေနသူဟာေနာက္ ၆ လ ၁ ႏွစ္အၾကာတခါ ထပ္စစ္ရမယ္။ ေဆးစစ္ဘို႔ လိုသူေတြကေတာ့ မူးယစ္ေဆးထိုးနည္းသံုးေနသူေတြ၊ အရင္က ေသြးခဲစနစ္ေရာဂါကို ကုသခံဘူးသူေတြ၊ အရင္က ေသြးသြင္း ကုသဘူးသူေတြ၊ ေက်ာက္ကပ္ ေဆးေနရသူေတြ၊ အသည္းေဆးစစ္တာ ပံုမွန္မဟုတ္သူေတြ၊ ေဆးခန္း-ေဆးရံုမွာ တာဝန္ထမ္းေနသူေတြ၊ HIV ရွိေနသူေတြ ျဖစ္တယ္။ ကိုယ္ဝန္ေဆာင္ေနသူတိုင္းေတာ့ မလိုပါ။

ေဆးကုသနည္းေတြေပၚေနပါျပီ။ ေဆးေတြကျပင္းေတာ့ တုပ္ေကြးခပ္ဆိုးဆိုးျဖစ္ေနသလို ခံစားရမယ္။ ေမာပန္း၊ ေခါင္းကိုက္၊ အဆစ္နာ၊ ခ်မ္း၊ အအိပ္ပ်က္၊ ကိုယ္ပူ၊ စာၾကည့္မရ၊ အာရံုစိုက္မရ၊ စိတ္ဓါတ္က်တာလဲ ျဖစ္ႏိုင္တယ္။ စီပိုးမွာ ဂ်ီႏိုအမ်ိဳးအစား (၆) မ်ိဳးရွိတယ္။ အဲတာၾကည့္ျပီး ေဆးေရြးေပးပါမယ္။ ေပ်ာက္ကင္းဖို႔လည္း ၇ဝ% ရွိပါတယ္။ ေဘးထြက္ သက္ေရာက္မႈေတြရွိတယ္။ တခ်ိဳ႕မွာေသြးနီဥနည္းၿပီး တခ်ိဳ႕ကေတာ့ ေသြးျဖဴဥေတြနည္းတယ္။ အဲဒီအတြက္ပါကုသရမယ္။ ေနာက္ဆံုးကေတာ့ အသည္း အစားထိုးေပးရတာပါ။ နားလည္ဘို႔က အသည္းအစားထိုးေပမဲ့ ပိုးေသေအာင္ ေဆးလိုေနမယ္။

ကေန႔ေဆးတန္ဖိုးအရ က်ပ္သိန္း ၁ဝဝ ေလာက္ရွိမယ္။ ၾကာေလေဆးတန္ဖိုးနည္းလာေလျဖစ္မယ္။ ပိုးေကာင္ေရလည္း စစ္ေနရတယ္။ CPA (collagen proportionate area) လည္းစစ္ရတယ္။ အဲဒီစရိတ္ေတြပါ ထည့္တြက္ရေသးတယ္။ ေတာ္ေတာ္မ်ားမ်ားက ေဆးမကုသႏိုင္ၾကပါ။ ျမန္မာႏိုင္ငံမွာ ၁ဝဝဝ မွာ ၁ ေယာက္ေတာင္မကုႏိုင္ဘူးလို႔ အသည္းအထူးကု ဆရာဝန္တေယာက္ေျပာတာ ဖတ္ရတယ္။ ေဆာရီး။

အကိုက္အခဲေပ်ာက္ေဆး Acetaminophen (ပါရာစီတေမာ) ကိုေရွာင္ရမယ္။ Ibuprofen ကို အသည္းမေျခာက္ေသးရင္ ေသာက္လို႔ရတယ္။ Aspirin ကေတာ့ အစာအိမ္ျပႆနာမရွိသ၍ ေသာက္ႏိုင္တယ္။ သံဓါတ္ေဆး မေပးသင့္ဘူးေျပာၾကတယ္။ အစားထဲပါသေလာက္ သံဓါတ္ကဘာမွမျဖစ္ပါ။ စာတပုဒ္ေရးထားပါတယ္။

ဘယ္လိုကာကြယ္မလဲ
• ေသြး (မစစ္ဘဲ) သြင္းတာ၊ ေသြး-ေသြးခ်င္းထိတာ၊ ေဆးထိုးအပ္ သီးျခားမသံုးတာ၊ နားကပ္ လဲဝတ္တာ၊ မုတ္ဆိပ္ရိတ္ဓါး၊ သြားတိုက္တံ၊ လက္သဲညွပ္ တြဲသံုးတာ၊ (တက္တူး) ထိုးတာ၊ ဟိုေနရာ ဒီေနရာကြင္းတပ္တာေတြကေန ကူးႏိုင္တယ္။
• လိင္ဆက္ဆံရာကေန မကူးစက္ပါဘူးလို႔ မေျပာႏိုင္ပါ။ ျဖစ္ႏိုင္ေျခကမမ်ားပါ။ လိင္ဆက္ဆံဘက္မ်ားသူေတြ၊ ဆက္ဆံဘက္မွာ တျခားလိင္ကတဆင့္ ကူးစက္ေရာဂါ တခုခုရွိေနရင္၊ လိင္ဆက္ဆံတာ ၾကမ္းတမ္းရင္ေတာ့ ကူးစက္ဘို႔ အခြင့္အလမ္းပိုမယ္။
• မူးယစ္ေဆးသံုးစြဲသူေတြ၊ ေသြးနဲ႔ ေသြးထဲကပစၥည္းသြင္းေနရသူေတြ၊ ကိုယ္အဂၤါ အစိတ္အပိုင္းလွဴတာ လက္ခံရသူေတြ၊ ေက်ာက္ကပ္ေဆးေနရသူေတြ၊ ေဆးရံု-ေဆးခန္းမွာ အလုပ္လုပ္ေနရသူေတြ၊ HIV ပိုးရွိေနသူေတြမွာ ကူးစက္ခံရႏိုင္တယ္။
• (စီ) ပိုးရွိတဲ့မေအကေနကေလးကို ၄-၅% ေလာက္သာ ကူးေစႏိုင္ပါတယ္။ ဖေအမွာ (စီ) ပိုးရွိေနေပမဲ့ သူ႔ကေလးကို (ေသြးမထိမခ်င္း) မကူးပါ။ လိင္လမ္းကေနကူးတာကလဲ HIV နဲ႔ B တို႔ေလာက္ မဟုတ္ျပန္ဘူး။ (စီ) ကို တလင္တမယား ကူးတယ္ဆိုတာ ရွားပါတယ္။
• (စီ) ပိုး ရွိေနတဲ့ မိခင္ရဲ႕ကေလးေတြမွာ ကူးႏိုင္တဲ့အခြင့္အလမ္းေတြ ပြင့္ေနတယ္။ ပိုးရွိတဲ့မိခင္က ႏို႔တိုက္တာနဲ႔ မကူးပါ။ ရာသီေသြးကေတာ့ ကူးႏိုင္တယ္။
• စီပိုးရွိေနသူဟာ ေသြးမလွဴရပါ၊ အဂၤါအစိတ္အပိုင္းမလွဴရပါ၊ သုတ္ပိုးမလွဴရပါ။
• ပိုးရွိေနသူခ်က္ျပဳတ္တာစားမိလို႔ မကူးပါ။ လက္တြဲေလ်ာက္တာ၊ ႏွာေျခ၊ ေခ်ာင္းဆိုး၊ ေခြ်း၊ သြားရည္၊ မ်က္ရည္ေတြကေန မကူးပါ။ တအိမ္ထဲအတူေနသူေတြ ကူးစက္ႏိုင္ပါတယ္။ အျဖစ္မ်ားတာ မေတြ႔ရေသးပါ။ ကူးမယ္ ဆိုတာလဲ ေသြးကေန ဝင္လို႔သာ ျဖစ္ပါမယ္။ ပန္းကန္၊ ဇြန္း၊ ဖန္ခြက္၊ အိုးခြက္ အတူသံုးလို႔ မကူးပါ။ ရင္ခ်င္းအပ္၊ ပါးခ်င္းကပ္၊ လက္ဆြဲႏုတ္ဆက္တာေတြကေန မကူးပါ။ အသာအယာ ႏုတ္ခမ္းခ်င္းစုပ္တာနဲ႔လဲ မကူးပါ။ ေရအတူေသာက္လဲ မကူးပါ။ ျခင္နဲ႔ အင္းဆက္ပိုးေတြကေနကူးစက္တာ မေတြ႔ေသးပါ။

ေနာက္ဆံုးေပၚေဆးကုသနည္းမ်ား
Interferon-free DAA regimens ထိုးေဆးမပါ စားေဆးသာကုသနည္းနဲ႔ နာတာရွည္ အသည္းေရာင္စီ ၉ဝ% ကို ပိုးကင္းရွင္းေအာင္ကုသႏိုင္လာပါျပီ။ ၈-၁၂ ပတ္သာၾကာမယ္။ ထိုးေဆးနည္းက ၆-၁၂ လၾကာတယ္။ ေဘးထြက္ သက္ေရာက္မႈေတြက ဆိုးတယ္။

HCV genotype 1 နဲ႔ HCV genotype 4 လူနာမွာ အသည္းေျခာက္ေနေန မေနေန sofosbuvir/ledipasvir (Harvoni) (သို႔) sofosbuvir (Sovaldi) + daclatasvir (Daklinza) ေဆးေပးတယ္။ ribavirin ေဆး ပါနည္း မပါနည္းရွိတယ္။

ေနာက္တနည္းကေတာ့ -
simeprevir (Olysio) + sofosbuvir (သို႔) ombitasvir/paritaprevir/ritonavir/dasabuvir (Viekirax/Exviera) ေဆးေပးတယ္။ ribavirin ေဆး ပါနည္း မပါနည္းရွိတယ္။

HCV genotype 2 လူနာမွာ အသည္းေျခာက္ေနေန မေနေန sofosbuvir/ribavirin ျဖစ္ျဖစ္ sofosbuvir/daclatasvir ျဖစ္ျဖစ္ ေပးတယ္။

HCV genotype 3 လူနာမွာ အသည္းေျခာက္မေနရင္ sofosbuvir/daclatasvir (သို႔) sofosbuvir/ribavirin ေဆးနဲ႔
အသည္းေျခာက္ေနရင္ sofosbuvir/daclatasvir/ribavirin ေဆးေပတယ္။

HCV genotype 5 နဲ႔ 6 မွာ အသည္းေျခာက္ေနေန မေနေနကို sofosbuvir/ledipasvir ေဆးေပးတယ္။

HCV genotype 3 လူနာမွာ အသည္းေျခာက္ေနရင္ ထိုးေဆးပါေပးမယ္။ sofosbuvir + pegylated interferon/ribavirin

အသည္းေရာင္စီအတြက္ ေဆးဘယ္ေလာက္ၾကာေပးမလည္း ၁၂-၅-၂ဝ၁၆ ေန႔က ေဆြးေႏြးခဲ့ပါတယ္။ ၁၂ ပါတ္ဆိုတာကေတာ့ လက္ခံျပီး ဒိထက္ရက္တိုမလား ေျပာမရေသးပါ။ HCV genotype 3 မွာ အသည္းေျခာက္ေနသူေတြကိုေတာ့ ၂၄ ပါတ္အထိ ေပးသင့္ေၾကာင္း ေဆြးေႏြးတာလည္းရွိတယ္။

ေဒါက္တာတင့္ေဆြ
၁၈-၇-၂ဝ၁၆