Infertility and TB (2) တီဘီ ေဆးနဲ႔ ကေလးမရႏိုင္ေသးျခင္း (၂)

 

တီဘီ ျဖစ္ေနသူေတြအတြက္ အမ်ားဆံုးေပးတဲ့ ေဆးေတြကေတာ့ -
1. Isoniazid (INH)
2. Rifampin (RIF)
3. Ethambutol နဲ႔
4. Pyrazinamide စားေဆးေတြနဲ႔
5. Streptomycin ထိုးေဆး ျဖစ္တယ္။

တီဘီေဆးေတြဟာ ေယဘုယ်ေျပာရရင္ ေဘးထြက္-ဆိုးက်ိဳးေတြ မမ်ားပါ။ ရွိတာေတြကလဲ သာမန္ေတြ ျဖစ္တာ မ်ားပါတယ္။ ဆိုးတာေတြ မရွိဘူးေတာ့ မဟုတ္ပါ။ အစားပ်က္၊ ပ်ိဳ႕၊ အန္၊ မ်က္စိနဲ႔ အသားအရ ဝါ၊ ကိုယ္ပူ၊ ဗိုက္နာ၊ ေျခ-လက္ က်င္၊ အေရျပား နီ၊ ေသြးထြက္လြယ္၊ အဆစ္နာ၊ ေခါင္းမူး၊ ပါးစပ္နာတဝိႈက္ ထံု-က်င္၊ မ်က္စိ ၾကည့္လို႔ မေကာင္း၊ နားထဲ အသံေတြၾကား၊ နား ေကာင္းေကာင္း မၾကား၊ အသဲေရာင္ႏိုင္တယ္။

• Rifampin ေဆးေၾကာင့္ ဆီး၊ တံေတြး၊ မ်က္ရည္ေတြ ဝါမယ္။ ေနေရာင္ကို အရင္လို မခံႏိုင္ျဖစ္မယ္။ ေနကာ-မ်က္မွန္ တပ္ပါ၊ အဝတ္အစား လံုလံုျခံဳ ဝတ္ရပါ။ Birth control pills ကိုယ္ဝန္တားေဆးနဲ႔ Implants ကိုယ္ဝန္တား အေရျပားေအာက္ ထားရတဲ့ အေခ်ာင္းေတြ ထိေရာက္မႈ နည္းေစမယ္။ Rifampin ေသာက္ေနရသူ အမ်ိဳးသမီးေတြ တျခား ကိုယ္ဝန္တားနည္းေတြ သံုးသင့္တယ္။ တကယ္လို႔ Rifampin တီဘီေဆးေရာ Methadone ဘိန္းျဖတ္ေဆးပါ တြဲသံုးေနရရင္ Methadone dosage အဆကို ျပင္ရမယ္။
• Isoniazid ေဆးေၾကာင့္ Peripheral neuropathy အေဝး-အဖ်ားမွာရွိတဲ့ အာရံုေၾကာေတြ ထိခိုက္မယ္။ Hepatitis အသက္ ၄ဝ ေက်ာ္သူေတြ အသဲေရာင္ႏိုင္တယ္။ Isoniazid (INH) ေဆးေသာက္ေနသူေတြဟာ ဝိုင္၊ ဘီယာ၊ အရက္ေသာက္ေနရင္ အႏၠရာယ္ ရွိတယ္။
• Ethambutol ေဆးေၾကာင့္ မ်က္စိၾကည့္ရတာ မေကာင္းျဖစ္မယ္။ ျမင္တာေရာ အေရာင္ခြဲျခားတာေရာ။
• Pyrazinamide ေဆးေၾကာင့္ Hepatitis အသဲေရာင္မယ္၊ Joint Pains အဆစ္နာမယ္။

Streptomycin (စထြက္ပတိုမိုင္စင္) ထိုးေဆး ေဘးထြက္ဆိုးက်ိဳး
မ်က္ႏွာမွာ က်င္သလို ပုရြက္ဆိပ္တက္သလို ခံစားရႏိုင္တယ္။ ေခါင္းက ပတ္ျခာလည္ေနမယ္၊ ကိုယ္ပူမယ္၊ ကိုယ္ေရာင္မယ္။
Severe allergic reactions ေဆးမတည့္လကဏာေတြ ျဖစ္ႏိုင္တယ္။ (ပနယ္စလင္) မတည့္သူေတြလို ျဖစ္ႏိုင္တယ္။ ဒါ့ေၾကာင့္ ေဆးတခါမွ မထိုးဘူးေသးသူေတြမွာ တည့္-မတည့္ အရင္စမ္းျပီး တည့္မွ ထိုးရတယ္။

ခ်ဳပ္လိုက္ရင္ စာရင္းပါ တီဘီ ေဆး အားလံုးရဲ႕ ဆိုးက်ိဳးမွန္သမွ်ထဲမွာ သုက္ပိုးေသေစတာ မပါပါ။ ဆက္ဖတ္ပါ ကေလးမရလို႔သာ တီဘီ ေဆး ေပးရတာ ေတြ႔ပါလိမ့္မယ္။

TB and infertility တီဘီ နဲ႔ ကေလးမရ ျဖစ္ေနတာ
Tubercle bacillus တီဘီ ပိုးဝင္တာ နဲ႔ TB disease တီဘီေရာဂါ ျဖစ္ေနတာ မတူပါ။ ကေန႔ကာလမွာ Infertility ကေလးမရ ျဖစ္ရတဲ့ အေၾကာင္းရင္းေတြထဲမွာ TB of the genital tract မ်ိဳးပြါးလမ္းမွာ တီဘီ ျဖစ္ေနရတာ ျဖစ္ခဲ့တယ္။ Socioeconomic conditions လူေနမႈဘဝေတြ တိုးလာၾကသူေတြအတြက္ေတာ့ ဒီအေၾကာင္းရင္းက အရင္ကေလာက္ မမ်ားေတာ့ဘူး။

ျမန္မာျပည္လို ေနရာေတြမွာ လူတိုင္းလိုလို Tubercle bacillus တီဘီ ပိုးနဲ႔ ေန႔တိုင္းလိုလို ေတြ႔ေနၾကရတယ္။ (၁) BCG vaccine ဆိုတဲ့ တီဘီ ကာကြယ္ေဆးကိုလဲ ကေလးတိုင္း ထိုးေပးထားတယ္။ (၂) တီဘီ လူနာေတြနဲ႔ ေတြ႔ေနၾကရတယ္။ ဒီ ၂ ခ်က္ေၾကာင့္ Immune တီဘီ ျပီးတာ ျဖစ္လာၾကေစတယ္။ ေနာက္တခါ ပိုးဝင္လာလို႔ကေတာ့ တိုက္ဖ်က္ႏိုင္စြမ္း ရလာတာကို ေျပာတာပါ။ ကိုယ္ထဲမွာ Anti-TB antibodies ေတြရွိေနျပီျဖစ္လို႔ အဲလို ျပန္ခ်ႏိုင္လာတာ ျဖစ္ပါတယ္။

TB ေၾကာင့္ ဘာလို႔ ကေလးမရ ျဖစ္ရသလဲ
မ်ိဳးပြါးလမ္းကို တီဘီပိုး အဝင္ခံရမွ ျဖစ္ပါမယ္။ Genital TB လို႔ေခၚမယ္။ အစပိုင္းမွာ တီဘီပိုးက ေလထဲကေန ပါလာလို႔ Lungs အဆုပ္ (အသက္ရွဴလမ္း) ထဲ ဝင္မွာပါ။ ကိုယ္ခံအားေတြကေန ခံတိုက္လိုက္ေတာ့ ေရာဂါ မရဘူးေပါ့။ ဒါေပမဲ့ ပုိးေတြက ျငိမ္ေန ကုတ္ေနၾကတာသာ ျဖစ္တယ္။ တခါတေလမွာ ဒီလို ငုပ္ေနတဲ့ အေကာင္ေတြက တစခန္းထလာမယ္။ ဒီအခါမွာ ေသြးကေနတဆင့္ တကုိယ္လံုး ေလွ်ာက္သြားလိမ့္မယ္။ ကိုယ္ထဲက ဘယ္ေနရာျဖစ္ျဖစ္ ေရာက္သြားႏိုင္တယ္။ ဒီအေကာင္ေတြ တြယ္ကပ္ ဝင္ေရာက္ရာ ေနရာမွာ ေရာဂါ ျဖစ္ေစတာ့တယ္။ မ်ိဳးပြါးလမ္းဆိုတာကို ေရာဂါရလာမွ ကေလးမရတာျဖစ္ပါမယ္။

ေယာက္်ားေတြမွာ Tuberculous epididymo-orchitis အစိ-အေက်ာေရာင္တယ္။ သုက္ပိုး သြားလမ္းကို ပိတ္ေစႏိုင္တယ္။ ဒီေယာက္်ားဟာ Azoospermic သုက္ရည္ထဲမွာ သုက္ပိုး မပါႏိုင္ေတာ့ဘူး။

အမ်ိဳးသမီးမွာ ျဖစ္ရင္ TB endomteritis သားအိမ္-တီဘီ ျဖစ္မယ္။ ဒါေပမဲ့ ဘာမွ မခံစားဘဲ ေနတတ္တယ္။ ဒါ့ေၾကာင့္ Genital TB မ်ိဳးပြါးလမ္းမွာ တီဘီ ျဖစ္တာကို ေရာဂါရွာရခက္တတ္တယ္။ Tubercle bacillus တီဘီ ပိုးကို Culture ေမြးယူစစ္ေဆးမွ သိႏိုင္တယ္။ ခက္တာက Fallopian tubes သားအိမ္ျပြန္ရဲ႕ အတြင္းနံရံ အသားစကို ထုတ္ယူဘို႔ မလြယ္ဘူး။ Uterine curettage သားအိမ္ျခစ္ျပီး Endometrial tissue သားအိမ္အတြင္းလႊာကိုသာ စစ္ေဆးရတယ္။ ဒီအထိ မခက္ေသးပါ။ ပိုးေမြးရတာၾက ခက္လာျပီ။

TB salpingitis ေရာဂါေတြ႔လို႔ ေဆးေကာင္းေကာင္း ကုေပမဲ့ ပိုးသာေသမယ္ သားအိမ္ျပြန္ ပိတ္ေနတာက အမာရြတ္ ျဖစ္ျပန္လို႔ လမ္း မပြင့္ေတာ့ဘဲ သဘာဝနည္းနဲ႔ ကေလးမရေတာ့ဘဲ IVF အျပင္မွာ မ်ိဳးစပ္ယူတာလုပ္ရလိမ့္မယ္။

စမ္းသပ္နည္းသစ္ေတြ ရွာေနၾကရတယ္။ Polymerase chain reaction (PCR) ဆိုတာက တနည္းပါ။ DNA ကိုရွာရတယ္။ ခက္ျပီး မတိက်ျပန္ဘူး။ Pathogen-associated molecular pattern (PAMP) ဆိုတာက ေနာက္တနည္းျဖစ္တယ္။ Anti TB antibodies (IgG and IgM) ေတြစစ္နည္းလဲ ရွိေသးျပန္တယ္။ ခ်ဳပ္ေျပာရရင္ မ်ိဳးပြါးလမ္း တီဘီ ဆိုတာ စမ္းရခက္လို႔ ရွိရက္နဲ႔ မသိသူ၊ မရွိဘဲ ေဆးကုရသူေတြ ရွိတယ္။

Genital TB ရွိေနသူေတြထဲက ၆ဝ-၇ဝ% မွာ Infertility ကေလးမရတာ ျဖစ္တယ္။ အိႏၵိယႏိုင္ငံမွာ ကေလးမရတဲ့ အတြဲထဲက ၅-၁ဝ% ဟာ မ်ိဳးပြါးလမ္း-တီဘီ ေၾကာင့္ မရာတာျဖစ္တယ္။ သူတို႔ကို In-Vitro-Fertilization (IVF) နဲ႔ Embryo-transfer နည္း လုပ္ေပးရင္ ၃ဝ-၄ဝ% ေအာင္ျမင္တယ္။

Dr. တင့္ေဆြ

ကြ်န္ေတာ့္ နာမည္ (႕႕႕႕႕) ျဖစ္ပါသည္။ အသက္ ၂၄ ႏွစ္ရွိျပီး ေနတာကေတာ့ (႕႕႕႕႕) ကပါ။ (၁) TB ေရာဂါပိုး ေပ်ာက္ေဆး။ TB ေဆးစားေနခ်ိန္မွာ ကုိယ္ဝန္ယူလို႔ ရပါသလား။ ေနာက္ျပီး သူမ်ားေတြ ေျပာတာ TB ေဆးက ျပင္းလို႔ Sperm ပိုးေတြပါ ေသကုန္တယ္၊ ကိုယ္ဝန္ယူလို႔ မရဘူးလို႔ ေျပာၾကတာ ဟုတ္ပါသလား။