HIV-AIDS at glance ပိုးနဲ႔ေရာဂါ

HIV ဆိုတာ Human Immunodeficiency Virus ခုခံအားက်ဆင္းေစတဲ့ဗိုင္းရပ္စ္ပိုးကို ေခၚတယ္။ ဒီဗိုင္းရပ္စ္ ရွိေနရင္ လူထဲကိုကူးစက္လာမဲ့ ေရာဂါေတြနဲ႔ ျဖစ္လာတဲ့ကင္ဆာေတြကို ခုခံႏိုင္မႈေလွ်ာ့နည္းေစတယ္။ ခုခံႏိုင္စြမ္းကို CD4 cell count အေရအတြက္နဲ႔တိုင္းတာႏိုင္တယ္။  ပိုးဝင္ရာကေန ခုခံအားက်ဆင္းျပီး ေရာဂါရလာတာကို Acquired Immunodeficiency Syndrome (AIDS) လို႔ေခၚတယ္။ အဲလိုျဖစ္လာဘို႔ ၂ ႏွစ္ကေန ၁၅ ႏွစ္အထိ အခ်ိန္ယူႏိုင္တယ္။

၂ဝ၁၂ အကုန္မွာ လူေပါင္း ၃၅႕၃ သန္းမွာ HIV ပိုးရွိေနၾကတယ္။ ၂႕၁ သန္းက လူငယ္လူရြယ္ေတြျဖစ္ၾကတယ္။ ၉႕၇ သန္းဟာ ဆင္းရဲ (သို႔) မဖြံ႔ျဖိဳးတဲ့ေဒသေတြကျဖစ္ၾကျပီး antiretroviral therapy (ART) ေဆးရေနၾကတယ္။ အမွန္က ၁၉ သန္းေလာက္က ေဆးရေနသင့္ေပမဲ့ ေဆးမရၾကေသးဘူး။ ART ေဆးေၾကာင့္ HIV-positive ပိုးရွိေနသူေတြ အသက္ ပိုရွည္လာၾကတယ္။ ဒါ့ျပင္ သူတို႔ကေန ကူးစက္မွာကိုလဲ သက္သာေစတယ္။ ART ေဆးေတြဆိုတာ ေဆး ၃ မ်ိဳးပါမယ္။ တခ်ိဳ႕ေနရာေတြမွာ ပိုပါတယ္။

တိုးတက္မႈတခုအေနနဲ႔ ကိုယ္ဝန္ေဆာင္ ပိုးရွိသူေတြထဲက ၆၂% ေဆးရေနျပီ။ ၂ဝ၁၂ အကုန္အထိ ဒီေရာဂါနဲ႔ ေသဆံုးျပီး သူေပါင္း ၃၆ သန္းရွိသြားျပီ။ ၂ဝ၁၂ အကုန္အထိ ၃၂႕၃ ကေန ၃၈႕၈ သန္းအထိ ပိုးရွိေနႏိုင္တယ္။ ဆာဟာရ ေတာင္ပိုင္း ေဒသမွာ အဆိုးဆံုးျဖစ္တယ္။ လူ ၂ဝ မွာ ၁ ေယာက္ႏွဳန္း ပိုးရွိေနၾကတယ္။ တကမာၻလံုးက ပိုးရွိသူေပါင္းရဲ႕ ၆၉% ဟာ အဲဒီေဒသက ျဖစ္တယ္။ HIV ကူးစက္မႈ ရွိ-မရွိကုိ အမ်ားအားျဖင့္ ေသြးစစ္ျပီး HIV antibodies (အင္တီေဘာ္ဒီ) စစ္ရတယ္။ ေပ်ာက္ေအာင္အထိေတာ့ မကုႏိုင္ေသးပါ။

ေရာဂါျဖစ္တဲ့လကၡဏာေတြကေတာ့ အဆင့္အေပၚမွာမူတည္တယ္။ပိုးဝင္ခံရကာစ အေစာပိုင္းလေတြမွာ ကူးစက္မႈ မ်ားတယ္။ ပိုးဝင္ခံရရင္ ဘာမွမခံစားရတာျဖစ္ျဖစ္ တုပ္ေကြးမိသလိုျဖစ္ျဖစ္ ခံစားရမယ္။ ၾကာလာရင္ေတာ့ တက္ေစ့ေရာင္တာ၊ ကိုယ္အေလးခ်ိန္က်တာ၊ ဖ်ားတာ၊ ဝမ္းေလွ်ာတာနဲ႔ ေခ်ာင္းဆိုးတာေတြျဖစ္လာႏိုင္တယ္။
ေဆးမကုဘဲေနရင္ တီဘီ၊ cryptococcal meningitis ဦးေႏွာက္အေမွးေရာင္နဲ႔ ကင္ဆာေတြ ဆက္ျဖစ္လာႏိုင္တယ္။ ကင္ဆာေတြထဲမွာ lymphomas နဲ႔ Kaposi's sarcoma ေတြက အျဖစ္မ်ားတယ္။

ဘယ္ကေနကူးစက္ေစသလဲ
ေသြး၊ ႏို႔ရည္၊ လိင္လမ္းအရည္ေတြကေနကူးစက္ႏိုင္တယ္။ ဒါေပမဲ့ နမ္းတာ၊ ရင္ျခင္းအပ္တာ၊ လက္ဆြဲႏႈပ္ဆက္တာ၊ အတူစားေသာက္တာေတြကေန မကူးစက္ပါ။

အႏၲရာယ္မ်ားတဲ့အျပဳအမူေတြကေတာ့
• အကာအကြယ္မဲ့ စအိုနဲ႔ ဗဂ်ိဳင္းနားလမ္းကေန လိင္ဆက္ဆံတာ၊
• ဆစ္ဖလစ္၊ လိင္လမ္းေရယံု၊ (ကလာမိုင္ဒီးယား) ပိုးဝင္တာ၊ (ဂႏိုးရီးယား) နဲ႔ ေမြးလမ္းေၾကာင္းပိုးဝင္တာေတြ ရွိေနသူေတြ၊
• ပိုးရွိေနတဲ့ ေဆးထိုးအပ္၊ ေဆးထိုးပိုက္၊ ကိုယ္ထဲထိုးသြင္းမႈလုပ္တဲ့ကိရိယာေတြ၊ ေဆးရည္ေတြကို ကိုမွ်သံုးတာ။
• မသန္႔တဲ့ေဆးအထိုးခံရရင္၊ ပိုးပါတဲ့ေသြးအသြင္းခံရရင္၊ ေဆးကုသမႈမွာ ပိုးပါရင္၊
• လူနာဆီကေန ဆရာဝန္-ဆရာမဆီ။

ဘယ္လိုလုပ္ေရာဂါမွန္းသိမလဲ
ပိုးဝင္လာျပီး ၃ ပါတ္ကေန ၅ ပါတ္အထိ စမ္းမရေသးဘူး။ window period လို႔ေခၚတယ္။ ဒီၾကားထဲမွာ (အင္တီေဘာ္ဒီ) ေတြထုတ္ေနပမဲ့ စမ္းရေသးဘူး။ ကိုယ့္မွာ သံသယရွိေနျပီး ပဌမအၾကိမ္စမ္းလို႔ မေတြ႔ရင္ ေနာက္ ၆ ပါတ္အၾကာ ထပ္စမ္းသင့္တယ္။

ဘယ္လိုကာကြယ္မလဲ
၁။ Male and female condom လိင္ဆက္ဆံရာမွာ ေယာက္်ားသံုး ဒါမွမဟုတ္ မိန္းမသံုး (ကြန္ဒြမ္) သံုးပါ။ အနည္းဆံုး ၈၅% ကာကြယ္မယ္။
၂။ Testing and counselling for HIV and STIs ေဆးစစ္ပါ။
၃။ Voluntary medical male circumcision ေယာက္်ားပန္းအဖ်ားလွီးျဖတ္ပါ။ ၆ဝ% နီးပါးသက္သာေစမယ္။
၄။ ARV based prevention ေဆးနဲ႔ကာကြယ္ျခင္း
၄ (၁) ART ေဆးေသာက္ေနျခင္းက ကာကြယ္ရာလဲက်တယ္။ ၉၆% အထိကာကြယ္မယ္။ CD4 count ကိုၾကည့္မေနဘဲ ေဆးေသာက္ေစရင္ လင္-မယားေတြကို ကာကြယ္ေပးႏိုင္တယ္။
၄ (၂) Pre-exposure prophylaxis (PrEP) for HIV-negative partner လင္မယားမွာ တေယာက္က ပိုးရွိေနရင္ ပိုးမရွိေသးသူကိုပါ ARV drugs ေဆးေပးနည္းကလဲ အက်ိဳးမ်ားတာေတြ႔လာရတယ္။
၄ (၃) Post-exposure prophylaxis for HIV (PEP) ပိုးရွိသူနဲ႔ ေပ်ာ္ပါးမိျပီးေနာက္ ၇၂ နာရီအတြင္းမွာ ARV drugs ေဆးေသာက္ေစတာလဲ အက်ိဳးမ်ားတာ သိလာရတယ္။ ေဆးကုေပးသူေတြလဲ အတူတူအကိ်ဳးမ်ားေစတယ္။ ေဆးကို ၂၈ ရက္အထိေပးတယ္။
၅။ မူးယစ္ေဆးထိုးသူေတြအတြက္ လမ္းညႊန္ခ်က္ - တခါသံုး ေဆးထိုးပိုက္-ေဆးထိုအပ္သာသံုးပါ။
၆။ Elimination of mother-to-child transmission of HIV မိခင္ကေန ေမြးလာမဲ့ကေလးမကူးေစေအာင္ - ကိုယ္ဝန္ေဆာင္စဥ္၊ ေမြးဖြါးေနစဥ္နဲ႔ ကေလးႏို႔တိုက္စဥ္မွာ ပိုးရွိမိခင္ကေန ကေလးဆီကူးနည္းကို vertical ေဒါင္လိုက္ ကူးနည္းနဲ႔ mother-to-child transmission (MTCT) မိခင္-ကေလးကူးနည္းလို႔ေခၚတယ္။ ကူးစက္ဘို႔အခြင့္အလမ္း ၁၅-၄၅% ရွိတယ္။ မိခင္ကို ARVs ေဆးေပးပါ။ CD4 count ကိုၾကည့္မေနပါနဲ႔။ ၂ဝ၁၂ အထိ ၁႕၅ သန္းကိုယ္ဝန္ေဆာင္ထဲက ၆၂% ဟာ ဆင္းရဲတဲ့ ႏိုင္ငံေတြက ျဖစ္တယ္။ ၂ဝ၁ဝ တံုးကဆိုရင္ ၄၈% သာရွိခဲ့တယ္။

ေဒါက္တာတင့္ေဆြ