First Aid Manual ေရွးဦးသူနာျပဳလက္စြဲ

ေရွးဦးသူနာျပဳဆိုသည္မွာ ဒဏ္ရာရျခင္း၊ ေရာဂါျဖစ္ျခင္းတို႔အား ေဆးခန္း၊ ေဆး႐ံုမေရာက္မီ သာမန္လူတဦးက အကန္႔အသတ္ျဖင့္ ျပဳစု-ေစာင့္ေရွာက္ေပးျခင္းကို ေခၚသည္။ အေျခခံ ဆင္ျခင္တံုတရားျဖင့္ ျပဳစု-ေစာင့္ေရွာက္ရျခင္း ျဖစ္သည္။ သုိ႔ရာတြင္ အသက္ကယ္ရန္ အခ်ဳိ႕ကိစၥမ်ားအတြက္ လက္ေတြ႔ သင္ၾကားတတ္ေျမာက္မႈ လိုအပ္သည္။ ဥပမာ (CPR) ႏွလံုး-အဆုပ္ ျပန္လည္ အလုပ္ လုပ္ေစရန္ ျပဳလုပ္ေပးျခင္း။

ေခါင္းစဥ္မ်ား၊
1. ေရွးဦးသူနာျပဳဆိုသည္၊
2. ေရွးဦးသူနာျပဳ ရည္ရြယ္ခ်က္မ်ား၊
3. ေရွးဦးသူနာျပဳ ဘီသံုးလံုး၊
4. ေရွးဦးသူနာျပဳ ေအ၊ ဘီ၊ စီ၊
5. ေရွးဦးသူနာျပဳအိပ္၊
6. (စီ-ပီ-အာရ္) ႏွလံုးခုန္ရပ္ျခင္းႏွင့္ အသက္ရွဴရပ္ျခင္းကို ျပန္လည္လုပ္ေပးျခင္း၊
7. (ခ်ဳပ္ခ္) ျဖစ္ျခင္း၊ မရွဴႏိုင္-မၿမိဳႏိုင္ျဖစ္ျခင္း၊
8. ေသြးယိုျခင္း၊
9. အ႐ိုးက်ဳိးျခင္း၊ အဆစ္လြဲျခင္း၊
10. (အနာဖလက္ဆစ္) (ေရွာ့ခ္)၊
11. (ဖိန္႔) ေခၚ ႐ုတ္တရက္သတိလစ္သြားျခင္း၊
12. အဖ်ားလကၡဏာ၊
13. အစာအိမ္ျပႆနာ၊
14. အစာလမ္းေၾကာင္းေရာင္၍ ဝမ္းပ်က္ျခင္း၊
15. အင္းဆက္-အဆိပ္ပါသည့္အေကာင္ကိုက္ျခင္း၊
16. ဦးေခါင္းဒဏ္ရာရျခင္း၊
17. အဆိပ္သင့္ျခင္း၊
18. လွ်ပ္စစ္ဓါတ္လိုက္ျခင္း။

ရည္ရြယ္ခ်က္မ်ား
၁) အသက္ကယ္ရန္
၂) ေနာက္ထပ္ ထိခိုက္ဒဏ္ရာ မရေစရန္
၃) လွ်င္ျမန္စြာ ျပည္လည္ေကာင္းမြန္လာေစရန္
၄) မိမိကိုယ္ကိုလဲ ကာကြယ္ႏိုင္ရန္

3 Bs for First Aid တတ္ထားရမည့္ အဓိကႂကြမ္းက်င္မႈမ်ား၊ (ဘီ ၃ လံုး)
1. Breathing အသက္႐ွဴျခင္း
2. Bleeding ေသြးထြက္ျခင္း
3. Bones အ႐ိုးထိခိုက္ျခင္း

ABC of First Aid ေရွးဦးသူနာျပဳျခင္း၏ (ေအ၊ ဘီ၊ စီ)
1. Airway အသက္ရွဴလမ္းေၾကာင္း၊
2. Breathing အသက္ရွဴႏိုင္ျခင္း၊
3. Circulation ေသြးလွည့္ပတ္ေနျခင္း

First-aid kit ေရွးဦးသူနာျပဳအိပ္ထဲမ်ာပါသင့္တဲ့ပစၥည္းမ်ား
1. Adhesive tape ကပ္သည့္ ပလာစတာ၊
2. Adhesive bandages ဆန္႔ႏိုင္ ႀကံဳ႕ႏိုင္ေသာ ပလာစတာလိပ္၊
3. Anesthetic spray ထံုေဆးပန္းသည့္ ေဆးပုလင္း၊
4. Antibiotic cream (Povidone-Iodine, Burnol ointment, Iodine 2%)
5. Antiseptic solution (Savlon, Hydrogen Peroxide) အနာ၊ ဒဏ္ရာတို႔ကိုေဆးရန္ ပိုးသတ္ေဆးရည္၊
6. Bandages ပတ္တီးအရြယ္စံု (၁ လကၼ၊ ၂ လကၼ၊ ၃ လကၼ၊)၊
7. Blanket ေစာင္၊
8. Calamine Lotion အယား သက္သာေစေသာ ေဆးရည္၊
9. Cotton wool ဂြမ္းလိပ္၊
10. Ethyl alcohol ေဆးခန္းသံုး အရက္ျပန္ပုလင္း၊
11. First Aid manual လက္စြဲစာအုပ္၊
12. Flashlight and extra batteries လက္ႏွိပ္မီး (ဓါတ္ခဲ)၊
13. Forceps ႐ိုး႐ိုးဇာဂနာ (ညႇပ္)၊
14. Artery Forceps ေသြးေၾကာညႇပ္ ဇာဂနာ၊ ေသြးထြက္ေနသည့္ ဒဏ္ရာမွေသြးေၾကာအား ညႇပ္ရန္၊
15. Eye/Ear drop and ointment မ်က္စဥ္း၊ နားထဲထည့္ေဆးရည္၊
16. Gentian Violet မရမ္းေရာင္ေဆးရည္၊ မီးေလာင္နာ၊ လွ်ာနာအတြက္ လိမ္းရန္ေဆး၊
17. Handiplast အသင့္ကပ္ႏိုင္ေသာ ပလာစတာ၊
18. Hot-water bag ေရေႏြးအိတ္၊ ေျခလက္မ်ား ေအးစက္ေနသည့္အခါ၊ အနာအကိုက္ သက္သာေစရန္၊
19. Ice-water bag ေရခဲအိတ္၊ အဖ်ားတက္သည့္အခါ၊ ႐ုတ္တရက္ ဒဏ္ရာရသည့္အခါ သံုးရန္၊
20. Liniment လင္နမင္ လိမ္းေဆးရည္၊ အဆစ္၊ အ႐ိုး၊ ႂကြက္သားနာျခင္းအတြက္လိမ္းရန္၊
21. Gloves လက္အိပ္၊
22. Safety pins ပင္းခ်ိတ္၊
23. Scissors ကပ္ေၾကး၊
24. Soap ဆပ္ျပာ၊
25. Sterile gauze ပိုးသန္႔ၿပီးသား ပိတ္က်ဲစ၊
26. Thermometer အပူခ်ိန္တိုင္း ျပဒါးတိုင္၊
27. BP apparatus ေသြးဖိအားတိုင္းကရိယာ၊
28. Triangular bandage သံုးေဒါင့္ပတ္တီး၊
29. Domestic medicines အိမ္သံုးေဆးမ်ား (ေရွးဦးသူနာျပဳစုေပးမည့္သူ၏ ႂကြမ္းက်င္မႈကိုလိုက္၍)
30. Essential medicines မရွိမျဖစ္ေဆးမ်ား (ေရွးဦးသူနာျပဳစုေပးမည့္သူ၏ ႂကြမ္းက်င္မႈကိုလိုက္၍)

A for Airway အသက္ရွဴလမ္းေၾကာင္း စစ္ေဆးျခင္း
1. လူနာ၏ အသက္ရွဴလမ္းေၾကာင္း ပိတ္ေန၊ မေနကို စစ္ေဆးပါ။ လူနာကို မာေသာၾကမ္းျပင္ေပၚထားပါ။
2. လည္ပင္းက်ဳိးျခင္း ရွိ၊ မရွိၾကည့္ပါ။ လည္ပင္းအား ဆန္႔ထုတ္ျခင္း၊ ေမးေစ့အား မတင္ျခင္းျဖင့္ လူနာ၏
3. လွ်ာသည္ အသက္ရွဴလမ္းကို ပိတ္မေနေအာင္ လုပ္ပါ။

B for Breathing အသက္ရွဴ၊ မရွဴ စစ္ေဆးျခင္း
လူနာသည္ အသက္ရွဴေနျခင္း ရွိ၊ မရွိကို ပါးစပ္၊ ရင္ဘတ္ႏွင့္ ဝမ္းဗိုက္ လႈပ္ရွားမႈကို ၾကည့္၍ စစ္ေဆးပါ။ မရွိပါက ခ်က္ခ်င္း Mouth-to-mouth နည္းျခင့္ အသက္ရွဴသြင္းေပးရမည္။

C for Circulation ေသြးလွည့္ပတ္မႈစစ္ျခင္း
(ႏွလံုးအလုပ္ လုပ္-မလုပ္စစ္ျခင္။ လည္ပင္းရွိ (ကေရာတစ္) ေသြးလႊတ္ေၾကာအား စမ္းပါ။ ေသြးခုန္မႈမေတြ႔ရပါက (စီ-ပီ-အာရ္) လုပ္ပါ။

D for Defibrillation ႏွလံုးခုန္ေစသည့္စက္အား အသံုးခ်ျခင္း

Mouth-to-Mouth ပါးစပ္မွပါးစပ္ ေလမႈတ္သြင္းနည္း
• ပါးစပ္၊ အာေခါင္၊ လည္ေခ်ာင္းထဲ ပစၥည္းမ်ား (အမိႈက္၊ အန္ဖတ္၊ အဝတ္စ) ဆို႔ပိတ္ေနပါက ဖယ္ရွားပါ။
• လူနာကို ပက္လက္လွန္ထားပါ။ မာေသာ ၾကမ္းျပင္ျဖစ္က ပိုေကာင္းသည္။
• လူနာ၏ လည္ပင္းကို ဆန္႔လ်က္ ေမးေစ့ကို အထက္ (ေရွ ့)သို႔ မတင္ေပးပါ။
• လူနာ၏ ပါးစပ္ကို ဖြင့္ထားပါ၊ မိမိက ေလတဝၾကီး ရွဴလိုက္ျပီး၊ လူနာ၏ ပါးစပ္ကို မိမိပါးစပ္ႏွင့္ ေတ့ပိတ္လ်က္ ေလသြင္းေပးပါ။
• ပါးစပ္ ဖြင့္ရပါက ႏွာေခါင္းကို မိမိလက္ႏွင့္ပိတ္ျပီး၊ ပါးစပ္ကေန ေလသြင္းပါ၊ ပဌမဦးစြာ (၂)ၾကိမ္လုပ္ပါ။
ထိုသို႔လုပ္ရသည္မွာ အခ်ိန္တစ္စကၠန္႔သာၾကာမည္။
• လူနာ၏ အဆုပ္ကို ေလဘူေဘာင္းကဲ့သို႔ အတင္းေဖါင္းသြားေအာင္ လုပ္ရန္မလိုပါ။
• ႏွစ္ၾကိမ္လုပ္ျပီး ျပန္လည္ရွဴလာမည္။ မရွဴေသးပါက (စီ-ပီ-အာရ္)လုပ္ပါ။

CPR ႏွလံုး-အဆုပ္ ျပန္လည္ အလုပ္လုပ္ေစရန္ ျပဳစုျခင္း ေအ-ဘီ-စီ-ဒီ
A for Airway (ေအ) အသက္ရွဴလမ္းစစ္ေဆးပါ၊
B for Breathing (ဘီ) အသက္ရွဴျခင္းရွိ-မရွိစစ္ေဆးပါ၊
C for Circulation (စီ) ေသြးလည့္လည္ျခင္းရွိ-မရွိစစ္ေဆးပါ၊
D for Defibrillation (ဒီ) လ်ပ္စစ္ဓါတ္သံုး ႏွစ္လံုးခုန္ေစသည့္စက္၊

A for Airway အသက္ရွဴလမ္းစစ္ေဆးျခင္း
ႏွာေခါင္း-ပါးစပ္တို ့ပိတ္ေန-မေနစစ္ပါ။ လည္ပင္ရိုး က်ိဳးေန-မေနစစ္ပါ၊ လူနာကို မာေသာၾကမ္းျပင္ေပၚ တင္ထားပါ၊ သတိလစ္ေနသည့္ လူနာ၏ လွ်ာသည္ အသက္ရွဴလမ္း အာေခါင္ကို ပိတ္ေနတတ္သည္၊ ထိုသို႔ မပိတ္ေစရန္ လူနာ၏ လည္ပင္းကို ဆန္႔လ်က္ ေမးေစ့ကို အထက္(ေရွ ့)သို႔ မ-တင္ေပးထားရမည္။

B for Breathing အသက္ရွဴျခင္းရွိ-မရွိစစ္ေဆးျခင္း
အသက္ရွဴေနလ်င္ ရင္ပတ္-ဝမ္းဗိုက္ လွဳပ္ေနမည္၊ ႏွာေခါင္းက ေလထြက္မည္၊ ထြက္ေလသည္ အျပင္ေလထက္ အနည္းငယ္ ပိုပူသည္။ အသက္မရွဴပါက ခ်က္ခ်င္း Mouth-to-Mouth ပါးစပ္မွ ပါးစပ္ ေလမႈတ္သြင္းနည္း လုပ္ပါ။

C for Circulation ေသြးလည့္လည္ျခင္းရွိ-မရွိစစ္ေဆးျခင္း
လည္ပင္း ေဘးတဖက္တခ်က္ရွိ ေသြးလႊတ္ေၾကာအား စမ္းပါ။ (ကေရာတစ္-အာထရီ) ဟု ေခၚသည္။ ၄င္းသည္ ေသြးခုန္ျခင္း မရွိပါက (စီ-ပီ-အာရ္) လုပ္ပါ။

Cardio-Pulmonary Resuscitation (CPR) ႏွလံုး-အဆုပ္ျပန္လည္အလုပ္လုပ္ေစရန္ အေရးေပၚျပဳစုေပးျခင္း
ႏွလံုး-အဆုပ္ရုတ္တရက္ ရပ္သြားေစတတ္သည့္အေၾကာင္းမ်ား
၁) Cardiac Arrest ႏွလံုးခုန္ရပ္သြားျခင္း၊
၂) Cardiac Attack ႏွလံုးေသြးေၾကာပိတ္ျခင္း၊
၃) Drowning ေရနစ္ျခင္း၊
၄) Drug Overdose ေဆးအလြန္မ်ားသြားျခင္း၊
၅) Poisoning အဆိပ္သင့္ျခင္း၊
၆) Electrocution လွ်ပ္စစ္ဓါတ္လိုက္ျခင္း၊

လူၾကီး (စီ-ပီ-အာရ္) လုပ္နည္း
• လူနာကို မာေသာၾကမ္းျပင္ေပၚ ထားပါ၊
• မိမိက လူနာ၏ ေဘးမွာ ဒူးႏွစ္ဖက္ ေထာက္ျပီး ထိုင္ပါ။
• လူနာမွ တင္းၾကပ္ေနေသာ အဝတ္အစားမ်ား ေလ်ာ့ပါ-ဖယ္ပါ။
• မိမိ၏ လက္ဝါး ႏွစ္ဖက္ကို ထပ္လ်က္ လူနာ၏ ရင္ပတ္ အလယ္တည့္တည့္ ႏို ့အံုႏွစ္ဖက္၏ အလယ္၊ ရင္ညြန္႔ရိုး အေပၚမွာ တင္ပါ၊
• မိမိ၏ လက္ႏွစ္ဖက္ကို ဆန္႔တန္းထားျပီး၊ မိမိ၏ ကုိယ္အေလးခ်ိန္ကို မိမိလက္ႏွစ္ဖက္အေပၚသို႔ ေျပာင္းေရႊ ့ကာ၊ မိမိ၏ လက္ပါးႏွစ္က လူနာ၏ရင္ပတ္ကို ဖိခ်ေပးရမည္။
• ႏွစ္လက္မခန္႔က်သြားေအာင္ ဖိလိုက္ျပီးေနာက္ လံုးဝၾကြလိုက္ရမည္။
• တမိနစ္လ်င္ အၾကိမ္ ၁ဝဝ ႏွဳန္းျဖင့္ ထိုအတိုင္း ဖိလိုက္-ၾကြလိုက္ လုပ္ရမည္။
• အၾကိမ္ ၃ဝ လုပ္ျပီးတိုင္း၊ ပါးစပ္မွေလသြင္းျခင္း (၂)ခါ လုပ္ရမည္။
• ရင္ပတ္ ဖိ-ၾကြျခင္းႏွင့္ ပါးစပ္မွေလသြင္းျခင္းကို စုစုေပါင္း (၂)မိနစ္ သို႔မဟုတ္ (၅)ပါတ္ လုပ္ရမည္။

တႏွစ္ေအာက္ကေလးအား (စီ-ပီ-အာရ္) လုပ္နည္း
• အသက္ရွဴလမ္း စစ္ေဆးပါ။ ပိတ္ေနလ်င္ ဖြင့္ပါ။
• ေလႏွစ္ၾကိမ္ ညင္သာစြာ သြင္းေပးပါ။ ကေလး၏ ပါးစပ္ေရာ ႏွာေခါင္းပါ မိမိ၏ ပါးစပ္က ငံုပိတ္လ်က္ ေလသြင္းပါ။
• ကေလး၏ ရင္ပတ္ေပၚ မိမိလက္ဝါးႏွစ္ဖက္ ထပ္တင္လ်က္ ကေလးရင္ပတ္၏ သံုးပံုတပံု ျပားသြားေအာင္ ဖိေပးပါ။
• တမိနစ္လ်င္ အၾကိမ္ ၁ဝဝ ႏွဳန္းျဖင့္ အခါ ၃ဝ လုပ္ျပီးတိုင္း ပါးစပ္မွ ေလသြင္းရမည္။
• လူၾကီးကဲ့သို႔ အၾကိမ္ ၃ဝ ဖိျပီးတိုင္း၊ ေလႏွစ္ခါမႈတ္သြင္းေပးရမည္။
• စုစုေပါင္း (၂)မိနစ္ သို႔မဟုတ္ (၅)ပါတ္ လုပ္ရမည္။

Choking (ခ်ဳပ္ခ္) ျဖစ္ျခင္း၊ မရွဴႏိုင္-မၿမိဳႏိုင္ျဖစ္ျခင္း
• မရွဴႏိုင္-မၿမိဳႏိုင္ျဖစ္ေန-မေန ေမးပါ။
• ေရ စသည္ အေသာက္ မခိုင္းရ၊
• အေမးကို မေျဖႏိုင္ဘဲ လက္ဟန္ ေျခဟန္ႏွင့္ ျပပါက အေရးႀကီးေနျပီ။
• မ်က္ႏွာျပာလာမည္။ အသက္ မရွဴႏိုင္ေတာ့။
• ဝမ္းဗိုက္အား ေခ်ာင္းဆိုးတာေစရန္ ျပဳလုပ္ေပးသည့္နည္းသံုးပါ။
• လွ်င္ျမန္စြာ ဝမ္းဗိုက္အား အထက္ဆီသို႔ တြန္းတင္ေပးျခင္း ျဖစ္သည္။
• လူနာအား ေရွ႕သို႔ အနည္းငယ္ ကိုင္းထားပါ။
• လူနာ၏ ေနာက္မွေန၍ မိမိလက္တဖက္အား လက္သီးဆုပ္ပါ။
• အျခားလက္က လက္သီးဆုပ္ထားသည့္လက္၏ လက္ေကာက္ဝတ္ကို ဆုပ္ကိုင္ပါ။
• ၄င္းလက္မ်ားကို လူနာ၏ နံ႐ုိးမ်ား၏ေအာက္နားတြင္ ထားပါ။
• လွ်င္ျမန္စြာျဖင့္ မိမိလက္ႏွစ္ဖက္အား အထက္ႏွင့္အတြင္းဖက္သို႔ တြန္းတင္လိုက္ပါ။
• လူနာသည္ ေခ်ာင္းဆိုးထုတ္လိုက္မည္။
• အသက္ျပန္ရွဴလာသည္အထိ ထပ္လုပ္ပါ။
လူနာက သတိလစ္ေနလွ်င္ ပက္လက္လဲေနပါေစ။
• လူနာ၏အနီး ဒူးေထာက္၍ထိုင္ပါ။
• မိမိ၏ လက္ဖေနာင့္အား လူနာ၏ ဝမ္းဗိုက္၊ နံ႐ိုးမ်ားေအာက္နားတြင္ တင္၍ မိမိ၏ ေနာက္လက္ ႏွစ္ဖက္ကို ထပ္ကာ အတြင္းႏွင့္ အထက္ဆီသို႔ ဖိေပးပါ။
• ၅ ႀကိမ္ လုပ္ပါ။
• လိုအပ္လွ်င္ (စီပီအာရ္) လုပ္ပါ။

Bleeding ေသြးယိုျခင္း
ႏွာေခါင္းေသြးယိုျခင္း ႏွာေခါင္းထဲက ေသြးျပန္ေၾကာေလးတခုခုေပါက္ျခင္း၊ ေၾကာက္ရန္မလို၊ အိမ္မွာပင္ကုသႏိုင္၊ ျဖစ္ေစသည့္ အေၾကာင္းရင္းမ်ား၊ ေျခာက္ေသြ႕ျခင္း၊ ႏွာေခါင္းကို ဆြဲလိမ္ျခင္း၊ ႏွာေခါင္းဒဏ္ရာရျခင္း၊ ေဆးဝါး (အက္စ္ပရင္) ေၾကာင့္ ႏွာေခါင္းထဲ တခုခုဝင္ျခင္း၊ ထိခိုက္မိျခင္း၊ မတည့္ျဖစ္ျခင္း၊ ပိုးဝင္ျခင္း၊ ေသြးဖိအား (BP) တက္ျခင္း၊ Atherosclerosis ေသြးေၾကာက်ဥ္းေရာဂါ၊ ေသြးခဲေရာဂါ၊ ကိုကိန္းေဆး။

အမ်ဳိးအစားမ်ား
၁။ ႏွာေခါင္းေရွ႕ပိုင္းမွ ယိုျခင္း
ႏွာေခါင္းအား ပိုင္းထားသည့္ အကန္႔မွ ယိုသည္၊
ႏွာေခါင္းအား ထိုးမိ၍ျဖစ္သည္၊
ႏွာေခါင္း၏ ေရွ႕မွ ယိုမည္။
ရပ္ေနလွ်င္၄င္း၊ ထိုင္ေနလွ်င္၄င္းယိုမည္၊
ပူေသာရာသီ၊ ေအးလြန္းေသာရာသီ တို႔၌ ျဖစ္တတ္သည္။

၂။ ႏွာေခါင္း ေနာက္မွယိုျခင္း
ႏွာေခါင္းေနာက္ပိုင္းမွ ထြက္သည္။
ႏွာေခါင္းေနာက္၊ အာေခါင္သို႔ ထြက္မည္။
အသက္ႀကီး၊ ေသြးဖိအား (BP) မ်ားသူမ်ား ျဖစ္တတ္၊
ဆိုးဝါးႏိုင္သည္။

ကုသရန္
• ထိုင္ပါ၊
• ေရွ႕သို႔ ကိုင္းထားပါ။
• ႏွာေခါင္း၏ ေပ်ာ့သည့္အပိုင္းအား လက္ေခ်ာင္းႏွစ္ေခ်ာင္းျဖင့္ ညႇစ္ပါ။
• ဆက္တိုက္ ညႇစ္ရမည္။
• (၁ဝ) မိနစ္ၾကာပါေစ။
• ကေလးျဖစ္ပါက အာ႐ံု ေျပာင္းေပးပါ။
• ႏွာေခါင္းကို (၂) ရက္တိုင္ မထိခိုက္ေစရန္ သတိေပးပါ။
• ႏွာေခါင္းအေပၚ ေရခဲတင္ေပးပါ။
• (၁၅) မိနစ္အထိ မရပါက၊ ထိခိုက္မိ၍ယိုျခင္း ျဖစ္ပါက ဆရာဝန္ျပပါ။၊
• ခဏခဏယိုပါက ဆရာဝန္ျပပါ။

Bleeding gum သြားဖံုးေသြးယိုျခင္း
ျဖစ္ေစသည့္ အေၾကာင္းအရင္းမ်ား
မသန္႔ရွင္းျခင္း၊ ထိခိုက္မိျခင္း၊ ေရာင္ျခင္း၊ ဗီတာမင္ (စီ)၊ ဗီတာမင္ (ေက) နည္းျခင္း၊ အစာ ပူပူစားျခင္း၊ ဓါတုေဆးမ်ားေၾကာင့္ ျဖစ္ျခင္း၊ Leukemia ေခၚ ေသြးအားနည္းေရာဂါ၊ ကိုယ္ဝန္ရွိစဥ္။

ကုသရန္
• ေရခဲျဖင့္ ဖိေပးပါ။
• ဆားထည့္ထားသည့္ ေရခပ္ေႏြးေႏြးျဖင့္ တေန႔ (၂) ႀကိမ္ လုပ္ေပးပါ။
• မရပါက ဆရာဝန္ျပပါ။
• Aspirin အကိုက္အခဲေပ်ာက္ေဆးမ်ား မေသာက္ရ၊
• ဗီတာမင္ စီ ေသာက္ပါ။
• ခဏခဏယိုပါက ဆရာဝန္ျပပါ။

ကာကြယ္ရန္
ေဆးလိပ္မေသာက္ရ။ ေဆးမငံုရ၊ ကစီဓါတ္မ်ားသည့္ အစားအစာ ေရွာင္ပါ။ သြားပြတ္တံ မမာေစရ၊ သြားသန္႔ရွင္းေရး မွန္မွန္လုပ္ပါ။

Heavy bleeding ေသြး မ်ားမ်ားယိုထြက္ျခင္း
ပါးစပ္၊ ဒဏ္ရာ၊ အေရျပား၊ အတြင္းပိုင္းရွိ အဂၤါမ်ားမွ ယိုႏိုင္သည္။ ျဖစ္ေစသည့္အေၾကာင္းအရာမ်ား = မေတာ္တဆျဖစ္ျခင္း၊ ဒဏ္ရာရျခင္း၊ သြားႏႈတ္ျခင္း၊ ေဆးကုေနစဥ္ျဖစ္ျခင္း၊ ေနမေကာင္းစဥ္ ျဖစ္ျခင္း၊ Hemophilia, Scurvy, Cancer, Thrombocytopenia, A plastic Anemia, Leukemia, Peptic Ulcer, Platelet Disorder, Liver Disease, Septicemia စသည့္ေရာဂါမ်ား၊ လကၡဏာမ်ား ဒဏ္ရာ၊ အနာတို႔မွ ေသြးထြက္ျခင္း၊ ေသြးျခည္ဥျဖစ္ျခင္း၊ ပါးစပ္၊ ႏွာေခါင္း၊ စအိုတို႔မွ ေသြးထြက္ျခင္း၊ ဆီးထဲ ေသြးပါျခင္း၊

ကုသရန္
• လူနာမကိုင္မီ လက္ကို စဥ္ၾကယ္ေအာင္ ေဆးပါ။
• လက္အိပ္စြပ္ပါ။
• လူနာကို လွဲေနေစပါ။
• ေျခရင္းပိုင္း ျမႇင့္ထားပါ။
• ေသြးထြက္သည့္ေနရာကို ျဖစ္ႏိုင္ပါက ျမႇင့္ထားပါ။
• မလုိအပ္ေသာ ေသြးခဲစသည့္ အစိတ္အပိုင္းမ်ား ဖယ္ရွားပါ။
• သန္႔ရွင္းေသာ အဝတ္စ၊ ပတ္တီး၊ လက္ျဖင့္ ေသြးထြက္သည့္ေနရာကို (၂ဝ) မိနစ္ခန္႔ ဖိထားပါ။
• အဝတ္စ၊ ပတ္တီးတို႔ကို မဖယ္ဘဲ ပလာစတာကပ္ပါ။
• ေသြးထပ္စိုလာပါေစ ပတ္တီးမဖယ္ပါႏွင့္။
• လိုအပ္ပါက ေနာက္ထပ္၍ ပတ္တီး၊ ပလာစတာသံုးပါ။
• လိုအပ္ပါက ေသြးထြက္ေစေသာ ေသြးလႊတ္ေၾကာအား ဖိအားေပးပါ။ ဥပမာ လက္ဆိုလွ်င္ ဂ်ဳိင္း၊ လက္ေမာင္း ေျခေထာက္ဆိုလွ်င္ ေပါင္ၿခံ၊ ေပါင္။

ဆရာဝန္ျပရန္
ထိုသို႔မွ မရလွ်င္ ႏွာေခါင္း၊ နားတို႔မွ ေသြးယိုလွ်င္၊ ေသြးအန္လွ်င္၊ ေခ်ာင္းဆိုးရာ၌ ေသြးပါလွ်င္၊ အတြင္းဒဏ္ရာ အထက္ ေသြးေျခဥ ျဖစ္လာလွ်င္၊ ဝမ္းဗိုက္ တင္းလာလွ်င္၊ အ႐ုိးက်ဳိးလွ်င္၊ (ေရွာ့ခ္) ရလွ်င္ ဆရာဝန္ျပပါ။

ေရွာင္ရန္မ်ား
လြဲသြားေသာ အဂၤါအစိတ္အပိုင္းေတြ႔လွ်င္ မဖယ္ရ၊ မျပင္ရ၊ ဒဏ္ရာကို အဝတ္သန္႔သန္႔ျဖင့္ ဖံုးေပးပါ။ ဒဏ္ရာထဲက ပစၥည္းမ်ား ဖယ္မျပစ္ရ။

B for Bone အ႐ိုး
Fracture အ႐ိုးက်ဳိးျခင္း အမ်ဳိးအစားမ်ား
1. Closed fracture က်ဳိးသည့္ေနရာသည္ ပိတ္ေနျခင္း၊
2. Open fracture က်ဳိးသည့္ေနရာသည္ အျပင္သို႔ ပြင့္ေနျခင္း၊
3. Complicated fractures က်ဳိး႐ံုသာမက အျခားဒဏ္ရာမ်ား ပါေနျခင္း၊
4. Greenstick fracture ကေလးမ်ားတြင္ ျဖတ္တတ္ေသာ သစ္စိမ္းခ်ဳိး က်ဳိးျခင္း၊

လကၡဏာမ်ား
• နာက်င္ျခင္း၊
• လႈပ္ရွားမႈခက္ျခင္း၊
• မလႈပ္ႏိုင္ျခင္း၊
• ေရာင္ျခင္း၊
• ေသြးျခည္ဥျခင္း၊
• ေသြးထြက္ျခင္း၊
• ဖိလွ်င္-ထိလွ်င္ နာျခင္း၊
• ပံုသဏၭာန္ ေျပာင္းသြားမည္။

လုပ္ေဆာင္ရန္မ်ား
1. ေသြးမထြက္ရန္လုပ္ပါ။
2. အနာေဆးထည့္ပါ။
3. အသက္ရွဴမႈ စစ္ေဆးပါ။
4. လူနာကို ႏွစ္သိမ့္ပါ။
5. တျခားဒဏ္ရာ ရွိ-မရွိစစ္ေဆးပါ။
6. က်ဳိးသည့္အပိုင္းကို မလႈပ္ရွားေအာင္လုပ္ပါ။
7. ေရခဲတင္ေပးပါ။
8. ႏွိပ္မေပးရ။
9. ေျခေထာက္-လက္ က်ဳိးလွ်င္ ဆန္႔ဆြဲမေပးရ၊
10. အထိန္းမပါဘဲ မေရႊ႕ရ။
11. အစားအစာ မေပးေသးပါႏွင့္။ ေမ့ေဆးေပးျပီးကုရလ်င္ အစားမရွိမွ ေကာင္းသည္။
12. ဆရာဝန္ျပပါ။

Open Fracture အ႐ိုးက်ဳိးျခင္းႏွင့္အတူ အနာ(အေပါက္) ျဖစ္ျခင္း၊
အ႐ိုးကို ျမင္ေနရျခင္း၊ က်ည္ဆံ၊ ဗံုးဆံ ဝင္ေနျခင္း၊ ေရာဂါပိုးဝင္ တတ္၍ ဂ႐ုစိုက္ ကုသရမည္။

အဘယ္ေၾကာင့္ ၿငိ္မ္ေအာင္ လုပ္ရသနည္း
• အ႐ိုးက်ဳိးလွ်င္ အ႐ိုးက်ဳိးသည့္ေနရာက အ႐ိုး၏ အခၽြန္မ်ားေၾကာင့္ ေဘးမွ (တစ္ရွဴး)မ်ား၊ ေသြးေၾကာမ်ား၊ အာ႐ံုေၾကာမ်ားအား မထိခိုက္ေစရန္၊ မလႈပ္ႏုိင္ေအာင္ လုပ္ေပးရသည္။

ၿငိ္မ္ေအာင္လုပ္ရန္ အသံုးျပဳႏိုင္သည့္ ပစၥည္းမ်ား၊
1. Splints (စပလင့္) ေခၚ သစ္သား၊ ဝါး၊ သံျပား၊ သံေခ်ာင္း၊ စာအုပ္၊ ဂ်ပ္ျပား စသည္။
2. Padding ဂ်က္ကက္၊ ေစာင္၊ သက္ရြက္စသည္။
3. Bandages ပတ္တီး၊ အဝတ္စ၊ ေစာင္စ။
4. Slings အသိုင္း၊ သံုးေထာင့္ပံုပတ္တီး။

ေဆာင္ရြက္ရန္မ်ား
• ဒဏ္ရာအေျခအေနကို စစ္ေဆးပါ။
• ေလဝင္လမ္းေၾကာင္း၊ အသက္ရွဴပံု၊
• (ေရွာ့ခ္) ရွိ-မရွိ၊
• ေသြးထြက္-မထြက္
• သတိထားရန္မွာ ေက်ာ႐ိုး၊ လည္ပင္း႐ိုးက်ဳိးသည္ထင္ပါက ေနရာက မေရြ႕ရ၊
• က်ဳိးသည္ထင္သည့္ေနရာကို ရွာပါ။
• တင္းၾကပ္ေနသည့္ အဝတ္မ်ား ေလွ်ာ့ေပးပါ။
• လက္ဝတ္ လက္စားမ်ား လိုအပ္လွ်င္ ခၽြတ္ေပးပါ။
• အသံုးျပဳႏိုင္သည့္ ပစၥည္းမ်ားရွာပါ။
• အေကာင္းဆံုးျဖင့္ ၾကပ္စည္းေပးပါ။
• စည္းေပးၿပီး ၄င္းေနရာ၏ေအာက္၌ ေသြးစီးဆင္းမႈကို စစ္ေဆးပါ။
• လိုအပ္လွ်င္ တင္းတင္းစည္းထားသည္ကို ေလွ်ာ့ေပးပါ။
• အေရာင္၊ အပူခ်ိန္စစ္ပါ။
• ထံု ေန-မေန ေမးပါ။
• ပြင့္ထြက္ၿပီးက်ဳိးလွ်င္ အ႐ိုးကို ျပန္သြင္းဖို႕ မႀကိဳးစားရ။
• အနာကို ဖံုးေပးပါ။
• ပံုသဏၭာန္ေျပာင္းသြားသည္ကို ျပန္မျပင္ပါႏွင့္။
• ေျခေထာက္၏ ေဘးႏွစ္ဖက္က ၾကပ္စည္းပါ။
• က်ဳိးသည့္ေနရာ၏ အထက္ႏွင့္ ေအာက္အထိ ေရာက္ပါေစ။
• ၿငိမ္ေအာင္ က်ဳိးသည့္ေနရာ၏ အထက္ႏွင့္ေအာက္က စည္းပါ။
• အထံုးသည္ အနာေပၚ မထားရ။ လိုအပ္လွ်င္ အသိုင္းလုပ္ေပးပါ။

Dislocation အဆစ္လြဲျခင္း
• အဆစ္ကို ဖံုးထားသည့္ အိတ္ထဲမွ အ႐ိုးက ထြက္သြားျခင္း။
• ပံုသဏၭာန္ ေျပာင္းမည္။
• အဆစ္ အလုပ္ မလုပ္ႏိုင္ေတာ့။
• နာမည္၊ ဖိလွ်င္ နာမည္။
• လႈပ္မရ၊
• ေရာင္မည္။
• အေရာင္ေျပာင္းမည္။
• အကူအညီ ရွာပါ။
• ျပန္တည့္ေအာင္ မက်ဳိးစားပါႏွင့္၊
• ေရခဲ တင္ေပးပါ။
• အျပင္က အနာရွိက သန္႔ရွင္းေဆး ထည့္ေပးပါ။
• အသိုင္း၊ ေအာက္ခံျပား လုပ္ေပးပါ။
• ေသြး ထြက္-မထြက္ ၾကည့္ပါ။
• အသက္မရွဴပါက (စီ၊ ပီ၊ အာရ္) လုပ္ပါ။
• ေျခေထာက္ကို ေျမႇာက္ထားပါ။
• ေစာင္ၿခံဳေပးပါ။

Shock (ေရွာ့ခ္)
Anaphylaxis (အနာဖလက္ဆစ္) ေခၚ တခုခုႏွင့္ မတည့္သည့္အခါ အဆိုးဝါးဆံုးျဖစ္စဥ္
• (အနာဖလက္ဆစ္) သည္ ႐ုတ္တရက္ ျပင္းျပင္းထန္ထန္ (အလာဂ်ီ) ေခၚ တခုခုနဲ႕ မတည့္၍ ျဖစ္လာေသာ လကၡဏာမ်ား ခႏၶာကိုယ္အတြင္း ေနရာမ်ားစြာ၌ တၿပိဳင္နက္တည္း ျဖစ္ေပၚလာျခင္းျဖစ္သည္။
• အခ်ဳိ႕တြင္ သာမန္မွ် ေနမထိထိုင္မသာ ျဖစ္ေသာ္လည္း ဆိုးဝါးလြန္းပါက ေသေစႏိုင္သည္။
• (အနာဖလက္ဆစ္)သည္ ထိုးေဆးေၾကာင့္၄င္း၊ တခုခု စားမိ၍၄င္း ေသြးထဲေရာက္သြားလွ်င္ ျဖစ္ႏုိင္သည္။
• အေရျပား၊ အဆုပ္၊ ႏွာေခါင္း၊ ေသြး၊ အစာလမ္းေၾကာင္းထဲတြင္ စကၠန္႔ပိုင္းျဖစ္ေစ၊ မိနစ္ပိုင္းျဖစ္ေစ လကၡဏာမ်ားေပၚလာသည္။
• အေရျပား၊ ဂ်ဳိင္း၊ ေပါင္ၿခံ၊ ပူေႏြးလာသည္၊ နီရဲလာသည္။
• စိတ္က စိုးရိမ္လာသည္။
• ႏွလံုးခုန္ႏႈန္း ျမန္လာသည္။
• လည္ပင္း၊ လွ်ာ ေရာင္သျဖင့္ အသံၾသလာသည္။
• အၿမိဳရခက္လာသည္။
• အသက္ရွဴရ ခက္လာသည္။
• ႏွာရည္ယို၊ ႏွာေျခ၊ ပန္းနာကဲ့သို႔ အသက္ရွဴၾကပ္လာသည္၊
• အန္၊ ပ်ဳိ႕၊ ဗိုက္ေအာင့္၊ ဆီး-ဝမ္း သြားခ်င္လာမည္။
• ေသြးဖိအားက်မည္။
• သတိလစ္မည္။
• Acute pulmonary edema ေခၚ ႐ုတ္တရက္ အဆုပ္ေရာင္ျခင္းေၾကာင့္ ေသႏိုင္သည္။

ျဖစ္ေစသည့္အေၾကာင္းရင္းမ်ား
1. ေဆးဝါးမ်ား၊
2. တိရစၧာန္၊ လူပ႐ိုတင္းမ်ား၊
3. တာရွည္ခံေစရန္ သံုးေဆာင္သည့္ ေဆးမ်ား၊
4. ႐ုပ္ပိုင္း ထိေတြ႔မႈမ်ား၊

Anaphylaxis (အနာဖလက္ဆစ္) ႏွင့္ မွားႏိုင္ေသာ ေရာဂါမ်ား
Fainting ေခၚ သတိလက္လြတ္ျဖစ္ျခင္း၊ သို႔ေသာ္ ေသြးလုန္ႏႈန္းေႏွးမည္။ ေအးစက္ေနမည္။ ျဖဴဖတ္ ျဖဴေရာ္ ျဖစ္ေနမည္။ အသက္ရွဴ မၾကပ္။

ကုသနည္း
1. Epinephrine (Adrenaline) ထိုးေပးပါက သက္သာသြားမည္။ ၄င္းသည္ ေသြးလႊတ္ေၾကာအား က်ဥ္းေစသည္။ အရည္ထြက္ျခင္းကို တားသည္။ အသက္ရွဴႄပြန္က်ယ္ေစသည္။ Epinephrine ကို တင္ပါး၊ လက္ေအာင္း၊ ေပါင္၌ ခ်က္ခ်င္းထိုးေပးပါ။ ထုိးသည့္ေနရာအား ပြတ္ေပးပါ။ အဝတ္ အစားခၽြတ္ရန္ ၾကာေနမည္ဆိုပါက အဝတ္ပါးပါးေပၚမွ (သန္႔ရွင္းလွ်င္) ေဆးထိုးအပ္စိုက္ ထိုးႏိုင္သည္။ Epinephrine သည္ ႏွလံုးခုန္ျပန္မည္။ ႏွလံုးေရာဂါ အႀကီးအက်ယ္ မရွိပါက ေပးႏိုင္သည္။
• လူၾကီး၊ ၁၂ ႏွစ္အထက္၊ 0.3 ml;
• ကေလး 6 to 12 years 0.2 ml
• ကေလး 2 to 6 years 0.15 ml;
• ကေလး 1 to 2 years 0.05 ml to 0.1 ml;
2. ၁ဝ % ေသာ လူနာတို႔၌ ၄-၁၂ နာရီအၾကာ ျပန္ျဖစ္မည္။ သို႔မဟုတ္ ေရာဂါလကၡဏာမ်ား က်န္ကာ ျပန္ျဖစ္မည္။ ၁ဝ-၁၅ မိနစ္အထိ ဆက္ျဖစ္ေနပါက ေနာက္ထပ္ ထပ္ထိုးပါ။
3. ေအာက္ဆီဂ်င္ေပးရန္ လိုခ်င္ လိုမည္။
4. ေသြးေၾကာထဲ Drip သြင္းထားျခင္းတို႔ လိုအပ္ႏိုင္သည္။
5. (အလာဂ်ီ) ေၾကာင့္ျဖစ္ပါက Antihistamine injection (အင္တီဟစ္တမင္း) ထိုးေပးႏိုင္သည္။
6. Corticosteroids (ေကာ္တီကိုစတီရြိဳက္) တို႔လည္း လိုႏိုင္သည္။
7. အဆိပ္ပါသည့္အေကာင္ အကိုက္ခံရပါက ၄င္းေနရာ၏ အထက္၌ ႀကိဳးစည္းေပးပါ။ (၁ဝ) မိနစ္ တခါ ျဖည္ေပးပါ။
8. လူနာသည္ သတိေကာင္းပါက ေျခေထာက္ေျမႇာက္၍ အိပ္လ်က္ထားပါ။
9. အသက္ရွဴရပ္ပါက အေရးေပၚ အသက္ရွဴေစရန္ လုပ္ေပးသည့္နည္း CPR ကိုလုပ္ပါ။

Acute pulmonary edema ေခၚ ႐ုတ္တရက္ အဆုပ္ေရာင္ျခင္း
အျပင္းအထန္ အသက္ရွဴၾကပ္ျခင္း၊ ေရနစ္သလို ခံစားရျခင္း၊ အသက္ရွဴမဝျဖစ္ကာ ရႊီ-ရႊီအသံ ထြက္ျခင္း၊ စိုးရိမ္-ေၾကာက္လန္႔- ဂနာမၿငိမ္ျဖစ္ျခင္း၊ ေခ်ာင္းဆိုးရာ၌ အျမႇဳပ္ႏွင့္ ေသြးတို႔ ပါလာျခင္း၊ ေခၽြးအလြန္ထြက္ျခင္း၊ အေရျပား ျဖဴေရာ္ေရာ္ ျဖစ္လာျခင္း၊ ရတ္ဘတ္နာျခင္း၊

ကုသနည္း
Injection Furosemide (Lasix) သည္ ကိုယ္ထဲမွ အရည္မ်ားကို လွ်င္ျမန္စြာ ထုတ္ျပစ္ေသာေၾကာင့္ အဆုပ္ေရာင္ျခင္းကို သက္သာေစသည္။ ဝ.၅ မွ ၁ မီလီဂရမ္အား အသား သို႔မဟုတ္ အေၾကာထဲ ထိုးေပးရမည္။ ၂ နာရီ ၃ နာရီျခား ထပ္ေပးဖို႕ လိုႏိုင္သည္။

Burn မီးေလာင္ခံရျခင္း
အပူရည္၊ ဆီပူ၊ အပူေငြ႕၊ မီး၊ လွ်ပ္စစ္၊ ဓါတ္ေရာင္ျခည္၊ ဓာတုပစၥည္းမ်ား၊ ပထမအဆင့္၊ ဒုတိယအဆင့္၊ တတိယအဆင့္ ၃ မ်ဳိးခြဲထားသည္။ တစ္ရွဴးအား မည္မွ် ထိခိုက္သနည္း စစ္ေဆးပါ။
လက္၊ မ်က္ႏွာ၊ တင္ပါးဆံုဝန္းက်င္၊ အဆစ္တို႔၌ ျဖစ္ပါက အေရးႀကီးသည္။

ပထမအဆင့္ မီးေလာင္ခံရျခင္း
အေပၚယံျဖစ္၊ ေရာင္မည္။ နီမည္။ နာမည္။ အရည္ၾကည္အဖု blisters မထြက္၊ ေနရာအား ဖိၾကည့္ပါက ျဖဴသြားမည္။ ၃-၆ ရက္အတြင္း ေပ်ာက္မည္။ ကုသရန္ အပူေလာင္ေစသည့္အရာက ဖယ္ထုတ္ပါ။ မီးေလာင္ေနသည့္ အဝတ္မ်ား ဖယ္ျပစ္ပါ။ ေရေအးေအးေလာင္းေပးပါ။ ခပ္ေဖါ့ေဖါ့ သန္႔ရွင္းေပးပါ။ ေျခာက္သြားေအာင္ လုပ္ပါ။ ပိုးသန္႔ေဆး တမ်ဳိးမ်ဳိးထည့္ပါ။ ပိုးသန္႔ထားသည့္ ပတ္တီးစည္းေပးပါ။ ေမးခိုင္ကာကြယ္ေဆး ထိုးပါ။

ဒုတိယအဆင့္ မီးေလာင္ခံရျခင္း
အေရျပားအေပၚယံမက ထိခိုင္သည္။ ေရာင္မည္။ နီမည္။ ထိုလိုက္ပါက ျဖဴသြားမည္။ အရည္ၾကည္အဖု blisters ထြက္မည္။ အနာရြတ္ က်န္ရစ္မည္။ အဆစ္၌ျဖစ္ပါက မလႈပ္ႏိုင္ျဖစ္မည္။ အရည္-ဆားဓာတ္ နည္းမည္။ ေပ်ာက္ခ်ိန္ ၾကာမည္။ သန္႔ရွင္းေပးပါ။ ညင္ညင္သာသာေျခာက္ေသြ႕ေပးပါ။ ပိုးသန္႔ေဆး လိမ္းပါ။ လူနာကို လွဲေနေစပါ။ ျဖစ္သည့္ေနရာကို အထက္ျမႇင့္ထားပါ။ အေရျပား အစားထိုးရႏိုင္သည္။ အဆစ္ လႈပ္ရွားမႈအတြက္ Physiotherapy လုိႏိုင္သည္။ အဆစ္ မလႈပ္ေစရန္ ၾကပ္စည္းရန္ လိုႏိုင္သည္။ ေဆး႐ံုတင္ရႏိုင္သည္။

တတိယအဆင့္ မီးေလာင္ခံရျခင္း
အေရျပားတလႊားလံုး (၃ ထပ္) ထိခိုက္မည္။ ေခၽြးထြက္အိတ္မ်ား၊ ဆံပင္ေမႊးမ်ား ပ်က္စီးမည္။ အာ႐ံုေၾကာမ်ား ပ်က္စီးသြား၍ နာမည္ မဟုတ္။ ဖိၾကည့္ပါက ျဖဴသြားမည္ မဟုတ္။ အရည္ၾကည္အဖု blisters မထြက္။ ေရာင္မည္။ သားေရျပားလို ျဖစ္သြားမည္။ အေရာင္ေျပာင္းမည္။ အနာရြတ္ က်န္ရစ္မည္။ ေသြးအသြားအလာ ပ်က္စီးမည္။ အရည္-ဆားဓါတ္ နည္းမည္။ (ေရွာ့ခ္) ရႏိုင္သည္။ ပံုသ႑ာန္ ပ်က္စီးသြားမည္။ လူႀကီးဆိုပါက ၆ဝ % ျဖစ္လွ်င္ ေသႏိုင္သည္။

ကုသရန္
ေရေအး ေလာင္းေပးရန္၊ ေဆး႐ံုတင္ရန္၊ ေရ-ဆား နည္းသည္ကို ေသြးေၾကာမွ သြင္းရန္၊ ေအာက္ဆီဂ်င္ေပးရန္၊ ခြဲစိတ္ျပဳျပင္ရန္ လိုႏိုင္၊ အာဟာရဓါတ္ျဖည့္ရန္၊ ေစာင့္ၾကည့္ရန္၊ စိတ္ပိုင္းကုသမႈ လုပ္ေပးရန္း ထိခိုက္မိ၍ ဒဏ္ရာရျခင္းမ်ား အေရျပားအား သာမန္ရွျခင္း၊ ကုတ္မိျခင္း၊ ကုသရန္ မလိုႏိုင္။ ပိုးမဝင္ေအာင္ လုပ္ေပးရမည္။ အနာကို ေရသန္႔သန္႔ျဖင့္ သန္႔ရွင္းေပးပါ။ ဆပ္ျပာကို အၿမဲသံုးရန္ မလို။ ေသြးယိုေနပါက ဖိေပးပါ။ ၁ဝ မိနစ္ အတြင္း ရပ္မည္။ အနာထဲဝင္ေနသည့္ ပစၥည္းမ်ား ဂရုတစိုက္ ရွင္းထုတ္ပါ။ အနာထဲ နက္ဝင္ေနသည့္ ပစၥည္းမ်ားကို ႀကိဳးစား၍ ဖယ္မျပစ္ရ။ ပတ္တီးစီးရမည္။ ေဆးကို ေန႔တိုင္း ထည့္ရမည္။ အနာက အထဲနက္ပါက ေသြးပိုထြက္မည္။ အေရျပားေအာက္ထိ ထိခိုက္မည္။ ခ်ဳပ္ေပးရန္ လိုႏိုင္သည္။ ေမးခိုင္ကာကြယ္ေဆး ထိုးရန္လိုသည္။ ျပည္တည္ႏိုင္သည္။ ဖ်ားႏိုင္သည္။

Wounds ခ်ဳပ္ေပးရန္လိုေသာ ဒဏ္ရာမ်ား
• ဒဏ္ရာက်ယ္ပါက၊
• ေသြးထြက္မ်ားပါက၊
• အနာရြတ္ မႀကီးေစလိုပါက၊
• ျမန္ျမန္က်က္ေစလိုပါက ခ်ဳပ္ေပးရန္လိုသည္။
• တိရစၧာန္၊ လူ ကိုက္ခံရပါက အနာကို ခ်က္ခ်င္းမခ်ဳပ္ရ၊ ညစ္ေပေနေသာ အနာ-ဒဏ္ရာကိုလည္း ခ်က္ခ်င္း မခ်ဳပ္ရ၊ အနာေကာင္းစြာက်က္ၿပီးေနာက္ အနာသစ္လုပ္လာ ခ်ဳပ္ေပးႏုိင္သည္။
• အထဲသို႔ စူးဝင္ေသာ ဒဏ္ရာမ်ားအား ေမးခိုင္ေရာဂါ ကာကြယ္ေဆး ထိုးေပးရမည္။

Fainting (ဖိန္႔) ေခၚ (အတက္ေရာဂါ မဟုတ္ဘဲ) ႐ုတ္တရက္ သတိလစ္သြားျခင္း
• ဦးေႏွာက္သို႔ ေသြးမေရာက္သည့္အခါမ်ဳိးတြင္ ျဖစ္သည္။
• ခဏသာ ျဖစ္သည္။ ျပန္သက္သာသြားမည္။
• စိတ္လႈပ္ရွားမႈ၊ စိုးရိမ္ျခင္း၊ ပူပန္ျဖင္း၊ ေဒါသႀကီးျခင္း၊ အျပင္းအထန္ နာက်င္ျခင္း၊ အစား မစားမိျခင္း၊ အၾကာႀကီး မတ္တပ္ရပ္ ေနရျခင္း၊ ေဆးဝါးမ်ားေၾကာင့္ ျဖစ္ျခင္း၊ ဆီးခ်ဳိေရာဂါျဖစ္ျခင္း၊ ေသြးတိုးျခင္း၊ ႐ုတ္တရက္ သတိလစ္သြားျခင္းေၾကာင့္ျဖစ္တတ္သည္။
• မျဖစ္မီ ပ်ဳိ႕-အန္-မူးေဝျခင္း ျဖစ္တတ္သည္။
• မ်က္စိျပာ သြားတတ္သည္။
• ေခၽြးျပန္မည္။
• ႏွလံုးခုန္ျမန္မည္။
• ရင္တုန္မည္။
• လူနာကို ဒူးႏွစ္လံုးၾကား ေခါင္းထား၍ ထိုင္ခိုင္းပါ။
• ပက္လက္လွဲ ေနခိုင္းပါ။
• အသက္ရွဴလမ္း စစ္ေဆးပါ။
• အဝတ္အစားမ်ား တင္းၾကပ္ မေနေစရ။
• ေျခေထာက္ပိုင္းကို ျမႇင့္ထားေပးပါ။
• လက္ေကာက္ဝတ္ ေသြးခုန္ေနျခင္းကို စမ္းၾကည့္ပါ။
• အသက္ မရွဴ-ေသြးမခုန္ပါက ခ်က္ခ်င္း (စီပီအာရ္) လုပ္ေပးပါ။

Fever အဖ်ားလကၡဏာ
• 37 C or 98.6 F ပံုမွန္ ကိုယ္အပူခ်ိန္၊
• 98.8 F to 101F သာမန္အဖ်ား၊
• 101 F to 103 F အလတ္စား အဖ်ား၊
• 104 F and above အျပင္းဖ်ား။
• အဖ်ားသည္ ေရာဂါမဟုတ္၊ လကၡဏာသာ ျဖစ္သည္။
• ဖ်ားရျခင္းအေၾကာင္း ေရာဂါရွိမည္။
• ရာသီဥတု ပူလြန္းျခင္း၊ ကေလးမ်ားအား ကာကြယ္ေဆးထုိးျခင္း၊ ဗက္တီးရီးယား သို႔မဟုတ္ ဗိုင္းရပ္စ္ ပိုးဝင္ျခင္း၊ ေနပူထဲ အၾကာႀကီးေနျခင္း၊ (အလာဂ်ီ) ေခၚ တခုခုႏွင့္မတည့္ျခင္း။
• မ်က္ႏွာ နီျမန္းလာသည္။
• အစားပ်က္သည္။
• ပ်ဳိ႕-အန္ခ်င္မည္။
• ေခါင္း-ကိုယ္-လက္ ကိုက္ခဲမည္။
• ဝမ္းပ်က္ႏိုင္သည္။
• စိတ္ ဂေရာင္ေျခာက္ျခား ျဖစ္ႏုိင္သည္။
• တက္ႏိုင္သည္။
• အပူခ်ိန္တိုင္းပါ။
• အဝတ္အစား အပိုမ်ား ဖယ္ျပစ္ပါ။
• ေအးေသာေနရာထားပါ။
• ေရေအး-ေရခဲ တင္ေပးပါ။
• ေရ-အရည္ မ်ားမ်ားတိုက္ပါ။
• အဖ်ားက်ေဆး Acetaminophen/Paracetamol တိုက္ပါ။ Aspirin ကို မတိုက္ရ။
• ခ်မ္းမေနပါက ေစာင္မၿခံဳရ။

Gastric အစာအိမ္ ျပႆနာ
• အစာအိမ္ သို႔မဟုတ္ အစာၿမိဳႃပြန္က ျဖစ္ရသည္။
• ယင္းတို႔တြင္ အတြင္းက ဖံုးထားသည့္အလႊာမွ စစ္ထုတ္ရည္မ်ား ပို၍ထြက္ကာ အာ႐ံုေၾကာမ်ားအား ထိခိုက္၍ နာျခင္း။ မအီမသာျဖစ္ျခင္းတို႔ ျဖစ္လာသည္။
• ရက္တိုတိုအတြင္း ျဖစ္ျခင္းႏွင့္ နာတာရွည္ျဖစ္ျခင္း ၂ မ်ဳိးရွိသည္။
• စိတ္-႐ုပ္ ဖိအား-တင္းအားမ်ား၍၄င္း၊ အက္စစ္မ်ားသည့္ အစာစား၍၄င္း၊ အရက္၊ ေဆးလိပ္၊ ေဆးဝါးတခ်ဳိ႕ေၾကာင့္၄င္း ျဖစ္တတ္သည္။
• ျဖစ္လွ်င္နာမည္၊ ေအာင့္မည္၊ ပ်ဳိ႕-အန္မည္၊ ဝမ္းပ်က္မည္။ အစားပ်က္မည္။
• ထို႕ေၾကာင့္ အစားကို မအိပ္မီ အမ်ားႀကီး မစားရ။ အပူ၊ အစပ္၊ အဆီ ေလွ်ာ့စားပါ။

Gastroenteritis (GE) အစာအိမ္လမ္းေၾကာင္း (အစာအိမ္-အူသိမ္) ေရာင္ျခင္း
• အရြယ္မေရြး၊ အခ်ိန္မေရြး ဝမ္းပ်က္ျခင္း၊
• ကေလးျဖစ္ပါက ပိုဆိုးသည္။
• အစားအစာထဲ (ဗက္တီးရီးယား-ဗိုင္းရပ္စ္) ပါ၍ ျဖစ္ရသည္။
• အစားအစာ အမ်ဳိးအစား ေျပာင္းလွ်င္လဲ ျဖစ္တတ္တသည္။
• စိတ္ဖိစီးမႈမ်ား၍လည္း ျဖစ္တတ္သည္။
• ေဆးဝါးေၾကာင့္လဲ ျဖစ္တတ္သည္။
• ပ်ဳိ႕-အန္ႏိုင္သည္။
• ႂကြက္သားေတြ နာတတ္သည္။
• ေရ-ဆား နဲမည္။
• အားယုတ္မည္။
• အနည္းငယ္ ဖ်ားမည္။
• ခ်မ္းတတ္ေသးသည္။
• ျဖစ္လွ်င္ အနားယူပါ။
• ေရ-အရည္ မ်ားမ်ားေသာက္ပါ။
• ေက်လြယ္ေသာအစားကို စားပါ။
• ႏြားႏုိ႔ႏွင့္ ႏုိ႔ထြက္အစားမ်ား ေရွာင္ပါ။
• ဓါတ္ဆားေရတိုက္ပါ။
• Acetaminophen, Aspirin မတိုက္ရ။

Insect bite အင္းဆက္-အဆိပ္ပါသည့္အေကာင္ ကိုက္ျခင္း
• အင္းဆက္-အဆိပ္ပါသည့္အေကာင္ကိုက္ျခင္းတြင္ သာမန္အားျဖင့္ မဆိုးပါ။
• ဆိုးလွ်င္ (ေရွာ့ခ္) ရတတ္သည္။
• နာမည္၊ ယားမည္။ နီျမန္းမည္။ ေရာင္မည္။ ထံုမည္။ ပူေလာင္မည္။ က်င္မည္။ အသက္ရွဴခက္မည္။ အားယုတ္မည္။
• ျဖစ္ႏိုင္လွ်င္ အဆိပ္ပါသည့္ အစြယ္ကို ႏႈတ္ျပစ္ပါ။
• ေနရာကို ဆပ္ျပာေရျဖင့္ ေဆးေက်ာပါ။
• ေရခဲ တင္ေပးပါ။
• အယား သက္သာေစသည့္ေဆး (ကာလမင္း) ေဆးရည္ လိမ္းေပးပါ။
• (အင္တီဟစ္တမင္း) ေဆးေပးပါ။
• လူနာကို ႏွစ္သိမ့္ေပးပါ။
• အသက္ရွဴမႈ စစ္ေဆးပါ။
• အဝတ္အစားမ်ား တင္းၾကပ္မေနေစရာ။
• လိုအပ္လွ်င္ (စီ၊ ပီ၊ အာရ္) လုပ္ပါ။
• (ေရွာ့ခ္) ျဖစ္လွ်င္ကုပါ။

Head injury ဦးေခါင္းဒဏ္ရာရျခင္း
• ဦးေခါင္း၏ အ႐ိုးခြံႏွင့္ ဦးေႏွာက္ကို ထိခိုက္ႏိုင္သည္။
• သာမန္အဆင့္မွ ဆိုးဝါးသည့္အဆင့္ထိ ျဖစ္ႏုိင္သည္။
• ပြင့္ထြက္သည့္ဒဏ္ရာ သို႔မဟုတ္ ပိတ္ေနသည့္ ဒဏ္ရာ ၂ မ်ဳိး ရွိသည္။
• ခၽြန္ထက္သည့္လက္နက္ သို႔မဟုတ္ တံုးသည့္ပစၥည္း၊ လက္နက္ေၾကာင့္ ျဖစ္ရသည္။
• (Coma) ခဏ သို႔မဟုတ္ အၾကာႀကီး သတိေမ့ျခင္း၊
• ေသြးယိုျခင္း၊
• အန္ျခင္း၊
• ႏွာေခါင္းထဲက အရည္-ေသြးထြက္ျခင္း၊
• မ်က္စိအျမင္-နားအၾကား၊ လွ်ာအရသာ ထိခိုက္ျခင္း၊
• ႏွလံုးခုန္ မမွန္ျခင္း၊
• တက္ျခင္း၊
• ေျခ-လက္-ကိုယ္ မလႈပ္ႏိုင္ေတာ့ျခင္း၊ ေလျဖတ္ျခင္း၊
• စိတ္အေနအထား မမွန္ျခင္း၊
• ထိခိုက္ဒဏ္ရာအား ေရခဲတင္ပါ။
• အရြယ္အစားသည္ ထိခိုက္မႈႏွင့္ တူခ်င္မွတူမည္ကို သတိထားပါ။
• ေသြးထြက္ျခင္း ရွိ၊ မရွိ စစ္ေဆးပါ။ ေသြးထြက္လွ်င္ ဖိထားေပးပါ။
• ႏွလံုးခုန္မႈ-အသက္ရွဴမႈကို စစ္ေဆးပါ။
• လိုအပ္ပါက (စီပီအာရ္) လုပ္ပါ။
• အန္ေနလွ်င္၊ သတိလစ္ေနလွ်င္ ကိုယ္တဖက္ေစာင္းထားေပးပါ။
• မအန္ပါက လူနာကို တည့္တည့္အေနအထား အိပ္ပါေစ။
• လူနာကို မလႈပ္ရွားေစရ။
• ႐ုတ္တရက္ (ဟဲလမက္) မခၽြတ္ရ၊
• ကေလးကို ႐ုတ္တရက္ ေကာက္မခ်ီရ၊
• အရက္-မူးေစသည့္ေဆး မေပးရ။
• ေခါင္းအုန္း ျမင့္ျမင့္ႏွင့္ အိပ္ပါေစ။
• ၂၄ နာရီ ေစာင့္ၾကည့္ရမည္။ အန္သလား၊ သတိမေကာင္းျဖစ္သလား၊ နား၊ ႏွာေခါင္းထဲက ေသြးယိုသလား၊ တက္သလား။

Poisoning အဆိပ္သင့္ျခင္း
• အဆိပ္အမ်ဳိးမ်ဳိးရွိသည္။ စားေဆး-ထိုးေဆး၊ အစားအစာ၊ ဓါတ္ေငြ႕။
• လူနာသည္ အေၾကာင္းမရွိ ေနမေကာင္းလွ်င္လဲ သံသယရွိပါ။
• ေဆးဝါး လြန္လွ်င္လဲ ျဖစ္တတ္သည္။
• အလုပ္စခန္းကလဲ ျဖစ္တတ္သည္။
• (အင္းဆက္) ေကာင္မွလဲ ျဖစ္ႏိုင္သည္။
• ႏႈတ္ခမ္းျပာျခင္း၊
• အေရျပားတြင္ အနီျပင္-အဖု-အပိန္႔ထြက္ျခင္း၊
• အသက္ရွဴခက္ျခင္း၊
• ဝမ္းပ်က္ျခင္း၊
• ပ်ဳိ႕-အန္ျခင္း၊
• ကိုယ္ပူျခင္း၊
• ေခါင္းကိုက္ျခင္း၊
• မူးေဝျခင္း၊ ငိုက္ျခင္း၊
• မ်က္စိက ၂ ခု ျမင္ျခင္း၊
• ရတ္ဘတ္-ဝမ္းဗိုက္နာျခင္း၊
• ဂနာမၿငိမ္ျဖစ္ျခင္း၊
• ႂကြက္သား လႈပ္ျခင္း၊
• တက္ျခင္း၊
• အားယုတ္ျခင္း၊
• သတိေမ့ျခင္း၊
• ဘယ္အဆိပ္ဆိုသည္ကို စူးစမ္းပါ။
• ဝမ္းဗိုက္ထဲဝင္သည့္ အဆိပ္ကို ထုတ္ျပစ္ရန္ တမင္တကာ အန္ေအာင္လုပ္ပါ။
• အန္ဖတ္မ်ား အေရျပားေပၚက်လွ်င္ ေဆးပစ္ပါ။
• တက္ေနလွ်င္ ဒဏ္ရာ ထပ္မရေအာင္ လုပ္ေပးပါ။
• ေလေကာင္းေလသန္႔ ဝင္ေအာင္လုပ္ပါ။
• မိမိက ေလကို တႀကီး ရွဴၿပီးမွ အဆိပ္ေငြ႕သင့္သူမား ကယ္ထုတ္ပါ။
• မီးျခစ္ မသံုးရ။
• လိုအပ္လွ်င္ (စီပီအာရ္) လုပ္ပါ။
• သတိလစ္ေနသူကို ပါးစပ္က မေပးရ။
• နည္းမသိဘဲ တမင္တကာ အန္ေအာင္ မလုပ္ရ။
• ေရနံ၊ ဓါတ္ဆီ ေသာက္သူမ်ားကို အန္ေအာင္ မလုပ္ရ။ ၾကက္ဥအကာေပးႏိုင္သည္။
• ေဆးျပားေသာက္သူမ်ားအား အန္ေအာင္လုပ္။ အစာအိမ္ေဆး ေပးရမည္။
• ပိုးသတ္ေဆး (မာလာေသယြန္)၊ (အင္ဒရင္း) ေသာက္သူမ်ားအား (Atropine) ထိုးေဆး မ်ားမ်ား ေပးရသည္။
• ေႃမြကိုက္လွ်င္ ေႃမြအမ်ဳိးအစားအလုိက္ ေႃမြဆိပ္ေျဖေဆး ေပးရမည္။

Electric shock လွ်ပ္စစ္ဓါတ္လိုက္ျခင္း
• လွ်ပ္စစ္ဓါတ္လိုက္ျခင္းျဖစ္လွ်င္ လဲက်မည္။
• လူနာကို တိုက္႐ိုက္ဆြဲထုတ္ဖို႕ မႀကိဳးစားရ။
• မီးခလုပ္ ပိတ္ပါ။ လွ်ပ္စစ္ မလိုက္ႏိုင္ေသာ တုတ္ စသည္ျဖင့္ ဖယ္ရွားျဖစ္ပါ။
• လူနာကို စစ္ေဆးပါ။ အသက္ရွဴျခင္း၊ ေသြးခုန္ျခင္း၊
• လိုအပ္ပါက (စီပီအာရ္) လုပ္ပါ။
• ႂကြက္သားေတြ ဆြဲဆန္႔ခံရမည္။
• တက္မည္၊
• ေရ-ဆား ခန္းေျခာက္မည္။
• အပူေလာင္ခံရမည္။
• က်ဳိးပဲ့မည္၊
• ေသြးခဲသြားမည္။
• (တစ္ရွဴး)မ်ား ပ်က္စီးမည္။
• အသက္ရွဴ-ႏွလံုးခုန္-ေက်ာက္ကပ္ ထိခိုက္မည္။
• မီးေလာင္နာကို ကုေပးပါ။

Dr. တင့္ေဆြ