Hepatitis C အသည္းေရာင္ (စီ) ကာကြယ္ေရး

ေနာက္ဆံုးေတြ႔ရွိခ်က္ေတြအရ (စီ) ပိုးဟာ ေသြးလမ္းကတဆင့္ကူးတယ္။ ပိုးရွိသူနဲ႔ အတူေနရင္ (ကြန္ဒြမ္) သံုးရပါမယ္။

အသည္းေရာင္ (စီ) ေတြ႔ရင္ ေရာဂါလကၡဏာ မရွိဘဲေနတတ္လို႔၊ အေတာ္မ်ားမ်ားက ေဆးစစ္တဲ့အခါ အမွတ္မထင္ ပိုးရွိေနတာကို ေတြ႔ၾကရတယ္။ (စီ) ပိုးေတြ႔တယ္လို႔ဆိုရင္ သူဟာကမာၻေပၚကလူေပါင္းသန္း ၁၇ဝ ထဲက တေယာက္ပါ။ အေၾကာက္မၾကီးေအာင္ ေျပာရရင္ ၁ဝဝ မွာ ၈ဝ-ဂ၅ ေယာက္ေလာက္က နာတာရွည္ မျဖစ္ၾကပါ။ နာတာရွည္ကေန ေနာက္ဆက္တြဲ ဆိုးဝါးတာေတြျဖစ္တဲ့ ရာႏွဳန္းကလည္း ၅ ဂဏန္းေအာက္မွာပါ။

အသည္းေရာင္ (စီ) ပိုးဝင္ရင္ သာမန္ကာရွန္ကာ ၁ ပါတ္ ၂ပါတ္ေလာက္သာ ခံစားရတာမ်ိဳးနဲ႔ အသက္ကိုပါ ရန္ရွာတဲ့ အဆင့္မ်ိဳး ျဖစ္ႏိုင္တယ္။ (ဘီ) နဲ႔မတူတာက ဘီပိုးဟာအထဲဝင္ျပီး၊ ကင္းစင္သြားႏိုင္ေပမဲ့ (စီ) ပိုး ကေတာ့ အျမဲရွိေနတတ္တယ္။ (ဘီ) ပိုးက လိင္ကေနတဆင့္ ကူးစက္တာမ်ားျပီး၊ (စီ) ပိုးကေတာ့ ေသြးကတဆင့္ ကူးတာကအဓိက ျဖစ္တယ္။

ဘယ္ေလာက္ေစာေစာသိႏိုင္သလဲ။ တပါတ္ကေန လေတြအမ်ားၾကီးအထိၾကာႏိုင္တယ္။ ကိုယ္ကေန (အင္တီေဘာ္ဒီ) ထုတ္လာမွ၊ စမ္းေတြ႔ႏိုင္ေလာက္ေအာင္မ်ားလာမွသာ စမ္းလို႔သိႏိုင္တယ္။ ပ်မ္းမွ် ၃ ပါတ္လို႔လဲယူဆထားတယ္။ သုေတသနလုပ္သူေတြအတြက္ေတာ့ အသည္းကအသားစယူစစ္ရင္ေတာ့ ေစာသိတယ္။

(စီ) ပိုး အဝင္ခံရရင္ အစေတာ့ တုပ္ေကြးလိုပါဘဲ။ မစားခ်င္မေသာက္ခ်င္၊ အားယုတ္၊ ပ်ိဳ႕ခ်င္သလိုေန၊ အဆစ္ေတြ အသားေတြနာ၊ သတိထားရင္ အသည္းရွိရာဗိုက္ညာဘက္အထက္နားမွာနာမယ္။ ကိုယ္ပူတာလဲရွိႏိုင္တယ္။ ၾကာလာရင္ အသားဝါလာမယ္။ အမ်ားသိၾကတဲ့ (ဂြ်န္းဒစ္)။ ၾကာတယ္ဆိုတာ ဆယ္စုႏွစ္နဲ႔ခ်ီႏိုင္တယ္။ ေရာဂါလကၡဏာမေပၚေပမဲ့ ပိုးက အသည္းကိုဖ်က္ေနျပီ၊ သူမ်ားကိုလဲ ကိုယ့္ေသြးနဲ႔ထိရင္ ကူးႏိုင္ေနျပီ။

ေသျခာေအာင္လုပ္ရမွာက ေသြးစစ္ပါ။ ပိုးရွိ-မရွိ၊ ပိုးဘယ္ေလာက္မ်ားလဲ၊ Liver biopsy အသည္းရဲ႕ အသားစထုတ္ယူ စစ္ေဆးတာက အေသျခာဆံုးပါ။ ေနာက္ Hepatitis C antibody test နဲ႔ PCR test အျပင္ အသည္းအေျခအေနကိုဆန္းစစ္ဘို႔ Liver function tests လုပ္ရတယ္။ တိက်ေအာင္ Hepatitis C Genotype test ဆိုတဲ့ ပိုးအမ်ိဳးအစား ခြဲတာလဲ လုပ္ရျပန္ပါေသးတယ္။ (စီ) ရွိေနရင္ HIV ကိုပါ စစ္ပါ။ ႏွစ္ခုလံုးတြဲရွိသူေတြ ရွိတယ္။ HIV က ပိုဆိုးတာကကိုယ္ရဲ႕ ခုခံအားစနစ္ၾကီးကို ဖ်က္ျပစ္လို႔ပါ။ နဲနဲေကာင္းတာက HIV ကိုကုဘို႔ ေဆးေတြရွိေနျပီ။ နဲနဲလို႔ ေျပာရတာက ေဆးက သက္သာေစဘို႔သာ ျဖစ္ျပီး၊ အေပ်ာက္မရေသးလို႔ပါ။

(စီ) ပိုးေတြ႔ရင္ ေဆးကုဘို႔လို-မလို ဆရာဝန္ကဆံုးျဖတ္ပါမယ္။ ေရာဂါက အႏၲရာယ္နည္းေနရင္ ေဆးေပးခ်င္မွ ေပးပါလိမ့္မယ္။ ေဆးကထိုးေဆးေရာ စားေဆးပါေပးမွာပါ။ ေနာက္ဆံုးေပၚေဆးကုသနည္း သပ္သပ္ေရးထားပါတယ္။ ေနာက္တနည္းက ၄၈ ပါတ္ၾကာမွာျဖစ္ျပီး၊ တနည္းက ၂၄ ပါတ္။ လိုရင္ ေနာက္တေၾကာ့။ ေဆးက ၂ မ်ိဳးသံုးေနပါတယ္။ Interferon ထိုးေဆးနဲ႔ Ribavirin စားေဆးေတြပါ။ Injection Interferon ကို ၇ ရက္ တပါတ္မွာ ၃ ၾကိမ္ထိုးတယ္။ ေနာက္ေပၚေဆးPegylatedကေတာ့ ၁ ပါတ္မွာ ၁ ၾကိမ္နဲ႔ရတယ္။ Ribavirin စားေဆးကို ၁ ျပားတေန႔ ၂ ၾကိမ္။ ၆ လ ကေန ၁၂ လၾကာပါမယ္။

ေဆးေတြကျပင္းေတာ့ တုပ္ေကြးခပ္ဆိုးဆိုး ျဖစ္ေနသလိုခံစားရမယ္။ ေမာပန္း၊ ေခါင္းကိုက္၊ အဆစ္အျမစ္နာ၊ ခ်မ္း၊ အအိပ္ပ်က္၊ ကိုယ္ပူ၊ စာၾကည့္မရ၊ အာရံုစိုက္မရ၊ စိတ္ဓါတ္က်တာလဲ ျဖစ္ႏိုင္တယ္။ ေနာက္ဆံုးကေတာ့ အသည္းအစားထိုးေပးရတာပါ။ နားလည္ဘို႔ကအသည္းအစားထိုးေပမဲ့ ပိုးေသေအာင္ ေဆးလိုေနမွာပါ။

(စီ) ပိုးရွိသူမ်ား အကိုက္အခဲေပ်ာက္ေဆး Acetaminophen (Tylenol, Paracetamol) ကိုေရွာင္ရမယ္။ Ibuprofen က အသည္းမေျခာက္ေသးရင္ ေသာက္လို႔ရတယ္။ Aspirin ကေတာ့ အစာအိမ္ျပႆနာမရွိသ၍ ေသာက္ႏိုင္တယ္။ သံဓါတ္ေဆး မေပးသင့္ဘူးေျပာၾကတယ္။ အစားထဲပါသေလာက္ သံဓါတ္ကဘာမွမျဖစ္ပါ။

တျခားေဆးကုနည္းေတြလဲရွိပါေသးတယ္။ Aromatherapy အနံ႔နဲ႔ေဆးကုနည္း၊ အႏွိပ္ခံနည္း၊ ေယာဂနည္းေတြပါ။ အပန္းလဲမၾကီး၊ စခန္းလဲနီးရင္ သံုးပါ။ စိတ္တည္ျငိမ္ေအာင္ ရွဳမွတ္နည္းလဲပါတယ္။ စိတ္ရဲ႕စြမ္းအားကို ကြ်န္ေတာ္တို႔ လူမ်ိဳးေတြက အသိဆံုး မဟုတ္ပါလား။

အသည္းေရာင္ (စီ) ပိုးရွိသူနဲ႔ အတူေနသူေတြ ဘယ္လိုကာကြယ္မလဲ
• ေသြး (မစစ္ဘဲ) သြင္းတာ၊ ေသြး-ေသြးခ်င္းထိတာ၊ ေဆးထိုးအပ္ သီးျခားမသံုးတာ၊ နားကပ္ လဲဝတ္တာ၊ မုတ္ဆိပ္ရိတ္ဒါး၊ သြားတိုက္တံ၊ လက္သဲညွပ္ တြဲသံုးတာ၊ (တက္တူး) ထိုးတာ၊ ဟိုေနရာ ဒီေနရာကြင္းတပ္တာေတြကေန ကူးရတာပါ။
• လိင္ဆက္ဆံရာကေနမကူးစက္ပါဘူးလို႔ မေျပာႏိုင္ပါ။ ျဖစ္ႏိုင္ေျခကမမ်ားပါ။ သုေတသနေတြ လုပ္ေနဆဲ ျဖစ္ပါတယ္။ (၁) လိင္ဆက္ဆံဘက္ မ်ားသူေတြ၊ (၂) ဆက္ဆံဘက္မွာ တျခားလိင္ကတဆင့္ ကူးစက္ေရာဂါ တခုခုရွိေနရင္၊ (၃) လိင္ဆက္ဆံတာ ၾကမ္းတမ္းရင္၊ ကူးစက္ဘို႔ အခြင့္အလမ္းပိုမယ္။
• မူးယစ္ေဆးသံုးစြဲသူေတြ၊ ေသြးနဲ႔ ေသြးထဲကပစၥည္းသြင္းေနရသူေတြ၊ ကိုယ္အဂၤါ အစိတ္အပိုင္းလွဴတာ လက္ခံရသူေတြ၊ Hemodialysis ေက်ာက္ကပ္ ေဆးေနရသူေတြ၊ ေဆးရံု-ေဆးခန္းမွာ အလုပ္လုပ္ေနရသူေတြ၊ HIV ပိုးရွိေနသူေတြ၊
• (စီ) ပိုးရွိတဲ့မေအကေနကေလးကို ၄-၅% ေလာက္သာ ကူးေစႏိုင္ပါတယ္။ ဖေအမွာ (စီ) ပိုးရွိေနေပမဲ့ သူ႔ကေလးကို (ေသြးမထိမခ်င္း) မကူးဘူး။ လိင္လမ္းကေနကူးတာကလဲ HIV နဲ႔ B တို႔ေလာက္ မဟုတ္ျပန္ဘူး။ (စီ) ကို တလင္တမယား လိင္ကေနကူးတယ္ဆိုတာ ရွားပါတယ္။
• ပိုးရွိေနသူခ်က္ျပဳတ္တာစားမိလို႔ မကူးပါ။ လက္တြဲေလ်ာက္တာ၊ ႏွာေျခ၊ ေခ်ာင္းဆိုး၊ တစ္အိမ္တည္း အတူေနတာနဲ႔လဲ မကူးဘူး။ ေခြ်း၊ သြားရည္၊ မ်က္ရည္ေတြကေနမကူးပါ။ တအိမ္ထဲအတူေနသူေတြ ကူးစက္ႏိုင္ပါတယ္။ အျဖစ္မ်ားတာ မေတြ႔ရေသးပါ။ ကူးမယ္ ဆိုတာလဲ ေသြးကေန ဝင္လို႔သာ ျဖစ္ပါမယ္။ ပန္းကန္၊ ဇြန္း၊ ဖန္ခြက္၊ အိုး-ခြက္ အတူသံုးလို႔ မကူးပါ။ ရင္ခ်င္းအပ္-ပါးခ်င္းကပ္-လက္ဆြဲ ႏုတ္ဆက္တာေတြကေန မကူးပါ။ အသာအယာ ႏုတ္ခပ္ခ်င္းစုပ္တာနဲ႔လဲ မကူးပါ။ ေရအတူေသာက္လဲ မကူးပါ။ ျခင္နဲ႔ အင္းဆက္ပိုးေတြကေနကူးစက္တာမေတြ႔ေသးပါ။
• (စီ) ပိုး ရွိေနတဲ့ မိခင္ရဲ႕ကေလးေတြမွာ ကူးႏိုင္တဲ့ အခြင့္အလမ္းေတြ ပြင့္ေနတယ္။ ပိုးရွိတဲ့မေအက ႏို႔တိုက္တာနဲ႔ မကူးပါ။ ရာသီေသြးကေတာ့ ကူးႏိုင္တယ္။
• စီပိုးရွိေနသူဟာ ေသြးမလွဴရပါ၊ အဂၤါအစိတ္အပိုင္းမလွဴရပါ၊ သုတ္ပိုးမလွဴရပါ။

ပိုးရွိေနရင္ ဘာျဖစ္လာႏိုင္သလဲ
• ေသြးစစ္လို႔ စီပိုးေတြ႔ေပမဲ့ ၇ဝ-၈ဝ% မွာဘာမွ မခံစားရသလိုရွိေနမယ္။ ခံစားရသူေတြမွာလဲဆိုးတာမပါဘူး။ ကိုယ္ပူ၊ အားယုတ္၊ အစားပ်က္၊ ပ်ိဳ႕ခ်င္၊ အန္ခ်င္၊ ဗိုက္နာ၊ ဆီးအေရာင္ရင့္၊ ဝမ္းအေရာင္ေပ်ာ့၊ အဆစ္နာ၊ ဆီး-အသားအေရ-မ်က္လံုး ဝါ၊ ရက္တိုေရာဂါလကၡဏာေတြဟာကူးစက္ပိုးဝင္လာခဲ့တဲ့ေနာက္ ၆-၇ ပါတ္အၾကာမွာ ျဖစ္တယ္။ တခ်ိဳ႕မွာ ၂ ပါတ္ကေန ၆ လ လဲ ၾကာႏိုင္တယ္။
• သူတို႔အထဲက ၆ဝ-၈၅% က နာတာရွည္ ျဖစ္လာရင္လဲေရာဂါလကၡဏာေတြဟာရွိသူေတြမွာသာရွိမယ္။ သူ႔အသည္းက ပ်က္စီးစျပဳလာမယ္။ ႏွစ္ေတြ ၾကာမွလဲ ျဖစ္ႏိုင္တယ္။
• နာတာရွည္ Chronic Hepatitis C ဆိုတာဆိုးဝါးတဲ့ေရာဂါတခု ျဖစ္တယ္။
• ၅-၂ဝ% ဟာ အႏွစ္ ၂ဝ-၃ဝ အတြင္း Cirrhosis အသည္းေျခာက္တာ ျဖစ္လာႏိုင္တယ္။
• ၁-၅% ဟာ Cirrhosis အသည္းေျခာက္တာဒါမွမဟုတ္ Liver cancer အသည္းကင္ဆာေၾကာင့္ ေသဆံုးႏိုင္တယ္။

Hepatitis C ပိုးရွိေနသူဟာ (ALT) အသည္း (အင္ဇိုင္းမ္) စစ္ရင္ နည္းတာ၊ မ်ားတာ၊ ပံုမွန္ ျဖစ္တာေတြ ျဖစ္ႏိုင္ၾကတယ္။ နာတာရွည္အဆင့္ ေရာက္ေနတာေတာင္ ပံုမွန္ ျဖစ္ေနႏိုင္တယ္။ ဒီလိုျဖစ္ေနသူဟာေနာက္ ၆ လ ၁ ႏွစ္အၾကာတခါ ထပ္စစ္ရမယ္။ ေဆးစစ္ဘို႔ လိုသူေတြကေတာ့ မူးယစ္ေဆးထိုးနည္းသံုးေနသူေတြ၊ အရင္က ေသြးခဲစနစ္ေရာဂါကို ကုသခံဘူးသူေတြ၊ အရင္ကေသြးသြင္းကုသဘူးသူေတြ၊ အရင္ကေက်ာက္ကပ္ ေဆးေနရသူေတြ၊ အရင္ကအသည္းေရာဂါ ရွိဘူးသူေတြ၊ အသည္းေဆးစစ္တာပံုမွန္မဟုတ္သူေတြ၊ ေဆးခန္း-ေဆးရံုတာဝန္ထမ္းေနသူေတြ၊ HIV ရွိေနသူေတြ ျဖစ္တယ္။ ကိုယ္ဝန္ေဆာင္ေနသူတိုင္းေတာ့ မလိုပါ။

ဖတ္ႏိုင္သည့္စာမ်ား -
1. Drug to cure Hepatitis C အသဲေရာင္ (စီ) ကုသေဆးေတြ႔ျပီလား
2. Hepatitis C (စီ) ပိုး
3. Hepatitis C and Pregnancy အသဲေရာင္ (စီ) နဲ႔ ကိုယ္ဝန္
4. Hepatitis C latest အသည္းေရာင္ (စီ) ပိုး ေနာက္ဆံုးအေျခအေန
5. Hepatitis C medicine Sovaldi အသည္းေရာင္ (စီ) အတြက္ေဆး
6. Hepatitis C Treatment and Management အသဲေရာင္ (စီ) ဘယ္လိုကုသလဲ
7. Hepatitis C Vaccine အသဲေရာင္ (စီ) ကာကြယ္ေဆး အလားအလာရွိ
8. Hepatitis C Viral Load (စီ) ပိုး (ဗိုင္ရယ္လ္-လုဒ္)
9. Looking after someone with hepatitis C (စီ) ပိုးရွိေနသူနဲ႔ ေနရသူ မကူးစက္ေအာင္ ဘာေတြေရွာင္ရမလဲ
10. Mothers with Hepatitis C (စီ) ပိုးရွိ မိခင္


ေဒါက္တာတင့္ေဆြ