Lymphoma (လင္ဖိုးမား) ေရာဂါ

၁။ ဆရာခင္ဗ် Hodgkin's Lymphoma အေၾကာင္းသိခ်င္ပါတယ္။ ေက်းဇူးျပဳ၍ မ်ွေဝေပးပါ။
၂။ Lymphoma ဆိုတဲ့ ေရာဂါအေၾကာင္း သိခ်င္လို႔ပါ ဆရာ။ ကုသရင္လည္း ေပ်ာက္ေကာ ေပ်ာက္ရဲ႕လား သိခ်င္ပါတယ္။

(လင္ဖိုးမား) ဆိုတာ ကင္ဆာျဖစ္တယ္။ အမ်ိဳးအစားခြဲေပါင္း ၃၅ မ်ိဳး ရွိတယ္။ ေရာဂါျပီးစနစ္နဲ႔ ဆိုင္တဲ့ (လင္ဖိုဆိုက္-ဆဲလ္) ေတြမွာ ျဖစ္တယ္။ ေသြးျပန္ရည္ စနစ္က (ဆဲလ္) ေတြ ျဖစ္ပါတယ္။ ဒီစနစ္ထဲမွာ Lymph vessels (လင့္ဖ္) ေသြးျပန္ရည္ ျပြန္ေလးေတြနဲ႔ Lymph nodes (လင့္ဖ္-ႏုတ္) တက္ေစ့ေတြ ပါတယ္။ တကိုယ္လံုးလိုလိုမွာရွိတယ္။ ဒါေတြအျပင္ Spleen ေဘလံုး၊ Tonsils အာသီး၊ Bone marrow ရိုးတြင္းျခင္ဆီ နဲ႔ Thymus (သိုင္းမတ္စ္) အိတ္ ဆိုတာေတြကလဲ ဆက္စပ္ေနတယ္။

Lymph (လင့္ဖ္) အရည္ထဲမွာ Lymphocytes (လင္ဖိုဆိုက္) ေခၚတဲ့ ေသြးျဖဴဥေတြ ရွိေနတယ္။ ေရာဂါေတြကို ခုခံ တိုက္ေပးသူ ျဖစ္တယ္။ ဒါေၾကာင့္ ဒီအရည္ထဲမွာ ဗက္တီးရီးယားေတြ၊ ဗိုင္းရပ္စ္ေတြလဲ ပါေနမယ္။ ေရာဂါပိုးဝင္ရင္ နီးစပ္ရာ ေနရာက တက္ေစ့အုပ္စုမွာ တက္ေစ့ေတြ ေရာင္-ၾကီးေနလိမ့္မယ္။

(လင္ဖိုဆိုက္) ေတြက ေရာဂါျဖစ္ေစတဲ့ အေကာင္ေတြကို သိတယ္။ B cells နဲ႔ T cells လို႔ ၂ မ်ိဳးခြဲထားတယ္။ B cells ေတြကေန Antibodies (အင္တီေဘာ္ဒီ) ေခၚတဲ့ ခုခံအားေတြထုတ္ေပးတယ္။ T cells ေတြက တက္ၾကြလာျပီဆိုရင္ ေရာဂါပိုးေတြကို သတ္ျပစ္မယ္။

ဒီလိုပံုမွန္ ေကာင္းေအာင္လုပ္ေပးေနတဲ့ (ဆဲလ္) ေတြဟာ တမ်ိဳးတမည္ေျပာင္းသြားရင္ေတာ့ ကင္ဆာျဖစ္မယ္။ အဲလို မဟုတ္တာေတြက အဆမတန္မ်ားလာမယ္။ B cells ေတြေရာ T cells ေတြေရာကပါ ကင္ဆာျဖစ္ေစႏိုင္တယ္။ မ်ားလာ-ပြါးလာလို႔ တက္ေစ့ေတြ ပိုၾကီးလာမယ္။ ဒါကိုဘဲ Tumor အက်ိတ္လို႔ ေခၚတယ္။ ၾကီးလာေလေလ အနီးအနားကို လႊမ္းမိုး ေနရာယူေလေလ ျဖစ္လာမယ္။ တေနရာကေန တေနရာကို ျပန္႔မယ္။ မ်ားေသာအားျဖင့္ (လင့္ဖ္) ေသြးျပန္ရည္စနစ္ ထဲမွာသာ ျပန္႔ေပမဲ့ တျခားေနရာေတြကိုလဲ ေရာက္ႏိုင္ေသးတယ္။

အဓိက ၂ မ်ိဳးရွိတယ္။ Hodgkin's lymphoma (HL) နဲ႔ ပိုအျဖစ္မ်ားတဲ့ Non-Hodgkin's lymphomas (NHL) ေတြ ျဖစ္ၾကတယ္။ အႏုၾကည့္ မွန္ဘီလူးနဲ႔သာ မတူတာကို သိမယ္။ ျဖစ္မွာေတြ ခံစားရမွာေတြက အတူတူဘဲ။ NHL ၆၆ဝဝဝ ေယာက္မွာ HL ၈၅ဝဝ ေယာက္ျဖစ္တာေတြ႔ရတယ္။ ဒီအထဲက NHL ၂ဝဝဝဝ ေယာက္ေသဆံုးျပီး၊ HL ၁၃ဝဝ ေယာက္ ေသဆံုးၾကရတယ္။

Lymphoma ဟာ အျဖစ္အမ်ားဆံုးျဖစ္တဲ့ ေသြး-ကင္ဆာျဖစ္တယ္။ လူၾကီးေတြမွာ သတၲမေျမာက္ အျဖစ္မ်ားျပီး၊ ကေလးေတြမွာ တတိယလိုက္တယ္။ အရြယ္မေရြး ျဖစ္ႏိုင္တယ္။ ၁၆-၃၄ ႏွစ္အုပ္စုနဲ႔ ၅၅ ႏွစေက်ာ္အုပ္စု ၂ ခုမွာ အျဖစ္မ်ားတယ္။ NHL က အသက္ၾကီးသူေတြမွာ ပိုျဖစ္တယ္။

ဘာလို႔ျဖစ္လဲ ဆရာဝန္ေတြက မေျပာတတ္ပါ။ ျဖစ္ႏိုင္ေျခေတြေတာ့ ရွိတာေပါ့။
• အသက္ၾကီးရင္ ပိုျဖစ္ႏိုင္ေျခမ်ားတယ္။
• Infections ေရာဂါပိုးဝင္ထားရင္ ပိုတယ္။ ေရာဂါပိုးေတြထဲမွာ HIV, Epstein-Barr virus, Helicobacter pylori, Hepatitis B နဲ႔ Hepatitis C virus ေတြပါတယ္။
• Autoimmune disease (ေအာ္တို-အင္ျမဴးန္) ေရာဂါ၊ Immune suppressive therapy ခုခံအားက်ေအာင္ ေပးတဲ့ေဆး ေပးေနရသူ၊ Inherited immunodeficiency diseases ေမြးရာပါေရာဂါ ရွိေနသူေတြမွာလဲ ပိုတယ္။
• ဓါတုေဆးေတြနဲ႔ ထိစပ္ေနသူေတြမွာလဲ ပိုျဖစ္ေစႏိုင္တယ္။ Pesticides, Herbicides စိုက္ပ်ိဳးေရးသံုး ပိုသတ္ေဆးေတြ Benzene ဓါတုေဖ်ာ္ေဆးေတြနဲ႔ Hair dye ဆံပင္ဆိုးေဆးေတြ ပါတယ္။
• Genetics အမ်ိဳးေတြထဲမွာ တေယာက္မကျဖစ္ရတယ္။

ေရာဂါလကၡဏာေတြ
လည္ပင္း၊ ေပါင္ျခံ၊ ခ်ိဳင္း ေတြမ်ာ မနာဘဲ တက္ေစ့ေတြၾကီးလာတာက ပဌမဆံုးသိရတာျဖစ္မယ္။ တျခားေနရာေတြက Lymph nodes တက္ေစ့ေတြနဲ႔ Spleen ေဘလံုးပါၾကီးေနမယ္။ ၾကီးေနတာေတြက သူ႔ေအာက္မွာေနတဲ့ အာရံုေၾကာကိုဖိလို႔ နာတာ၊ ထံုတာ၊ က်င္တာလဲ ခံစားရတတ္တယ္။ ေဘလံုးၾကီးေနလို႔ အေနရခက္ႏိုင္တယ္။ တခ်ိဳ႕မွာ ဘာမွမခံစားရသလို ေနတယ္။ တခ်ိဳကမွာ ဖ်ားမယ္၊ ခ်မ္းမယ္၊ ကိုယ္အေလးခ်ိန္က်မယ္၊ ညေခြ်းထြက္မယ္၊ အားယုတ္ေနမယ္။ ယားတာလဲျဖစ္ႏိုင္တယ္။

Diagnosis ေရာဂါေသျခာေစျခင္း
ေသြးစစ္ျခင္း၊ ေသြးျဖဴဥေတြ၊ အသဲ၊ ေက်ာက္ကပ္အေျခအေနေတြ စစ္မယ္။ Lactate dehydrogenase (LDH) အင္ဇိုင္း စစ္ႏိုင္တယ္။ မ်ားေနရင္ ပိုဆိုးတဲ့ NHL ျဖစ္ႏိုင္တယ္။ Biopsy အသားစျဖတ္ယူစစ္ေဆးျခင္းက လုပ္ရတယ္။ X-rays, CT scan, MRI scan, Lymphangiogram, Gallium scan, Positron-emission tomographic (PET) scan, Bone marrow examination နဲ႔ Lumbar puncture ေတြလဲ လိုရင္လုပ္တယ္။

Staging အဆင့္ခြဲျခင္း
HL နဲ႔ NHL ၂ မ်ိဳးလံုးဆိုင္အတြက္ အဆင့္ခြဲျခင္း
• Stage I တက္ေစ့ေနရာတခုထဲမွာသာ ရွိေနေသးတယ္။
• Stage II
• တက္ေစ့အုပ္စု ၂ ခုမကျဖစ္ေနျပီ။ ဗိုက္နဲ႔ရင္ပတ္ကိုျခားထားတဲ့ (ဒိုင္ယာဖရမ္) တဘက္သတ္မွာသာ ရွိေနေသးတယ္။ Stage III တက္ေစ့အုပ္စု ၂ ခုမကျဖစ္ေနၾကျပီ။ (ဒိုင္ယာဖရမ္) တဘက္သတ္မက ရွိေနေသးတယ္။
• Stage IV တက္ေစ့ေတြမ်ာသာမက ေဘလံုး၊ တျခားေနရာေတြအထိ ေရာက္ေနျပီ။ ဥပမာ အရိုး၊ ရိုးတြင္းျခင္ဆီ၊ အာရံုေၾကာစနစ္။

NHL classification
• Low grade ေျဖးေျဖးခ်င္းျပန္႔တယ္။ ေနရာအႏွံ႔ေတာ့ ေရာက္ေနမယ္။ စိုးရိမ္စရာမရွိေသးပါ။ ေနာက္ပိုင္းဆိုးလာႏိုင္တယ္။
• Intermediate grade ျပန္႔တာျမန္တယ္။ ေဆးခ်က္ခ်င္းကုသရမယ္။ ကုလို႔ရတာလဲရွိတယ္။
• High grade သိပ္ျမန္တယ္။ ေပ်ာက္ဘို႔ မလြယ္ဘူး။

တိုးတက္မႈ အလားအလာက ဒီအခ်က္ေတြအေပၚမွာ မူတည္ႏိုင္တယ္။
• ေယာက္်ား၊ အသက္ ၄၅ ႏွစ္ေက်ာ္၊
• အဆင့္ ၄ အထိေရာက္ေနသူ၊
• Albumin <4.0 g/dL နည္းေနသူ၊
• Hemoglobin <10.5 g/dL နည္းေနသူ၊
• WBC count of 15,000/mL မ်ားေနသူ၊
• Lymphocyte <600/mL နည္းေနသူ၊
• Lymphocyte <8% of total WBC နည္းေနသူ။

ဒီအခ်က္ေတြ မရွိေသးသူေတြမွာ Hodgkin's disease ေရာဂါကို ၈၄% ထိန္းခ်ဳပ္ႏိုင္ေျခရွိတယ္။ ဒီအေျခအေနေတြ ရွိေနရင္ ၇၇% သာရွိမယ္။ ၅ ခ်က္အထိ ရွိေနရင္ေတာ့ ၄၂% သာရွိမယ္။

အေထြေထြ က်န္းမာေရးေကာင္း-မေကာင္းကလဲ ေရာဂါအလားအလာကို သက္ေရာက္ေစတယ္။
• ေကာင္းေနရင္ ၅ ႏွစ္အထိ ရွင္ႏွဳန္း ၇ဝ% ရွိမယ္။
• အသင့္အတင့္ ေကာင္းေနရင္ ၅ ႏွစ္အထိ ရွင္ႏွဳန္း ၄၉-၅ဝ% ရွိမယ္။
• မေကာင္းရင္ ၅ ႏွစ္အထိ ရွင္ႏွဳန္း ၂၆% ရွိမယ္။

ကုသနည္းမ်ား
ေဆးရံုတခုနဲ႔တခု မတူပါ။ ေရာဂါအဆင့္နဲ႔ လူနာအသက္အေပၚ မူတည္တာမွာေတာ့ တူတယ္။ အမ်ားဆံုး သံုးၾကတာက Chemotherapy ေဆးေပးတာ နဲ႔ Radiation therapy ဓါတ္ကင္တာကို တြဲတာျဖစ္တယ္။ Biological therapy နည္းလဲ ရွိတယ္။ ေဆးကုတာရဲ႕ ရည္ရြယ္ခ်က္ဟာ Complete remission လံုးဝ ရပ္တန္႔ေစဘို႔ ျဖစ္တယ္။ ေရာဂါလကၡဏာေတြ ေပ်ာက္သြားေစဘို႔ျဖစ္တယ္။ Cure ေရာဂါေပ်ာက္ကင္းတာနဲ႔ေတာ့ မတူပါ။ Lymphoma cells ေတြေတာ့ ကိုယ္ထဲမွာ ရွိေနပါအံုးမယ္။ ဒါေၾကာင့္ တခ်ိန္မွာ ျပန္ေပၚခ်င္ေပၚမယ္။
ေဆးေပးကုသနည္းကို ေရာဂါေနာက္ပိုင္းအဆင့္အတြက္ သံုးတယ္။ ဓါတ္ကင္တာနဲ႔တြဲမယ္။ ေကာင္းေနတာေတြကိုလဲ ထိလို႔ ခံစားရမွာေတြေတာ့ ေျပးမလြတ္ဘူး။ ေသြးျဖဴဥေတြ နည္းေစလို႔ ေရာဂါပိုး ဝင္လြယ္မယ္။ ေသြးနီဥေတြ ပ်က္စီးလို႔ ေသြးအားနည္းမယ္။ ေသြးမံႈေတြနည္းလို႔ ေသြးမခဲတာျဖစ္ႏိုင္တယ္။ ပ်ိဳ-အန္တာ၊ ဆံပင္ကြ်တ္တာ၊ အစားပ်က္တာ၊ ပါးစပ္မွာ အနာေပါက္တာ၊ အားယုတ္တာ၊ ၾကြက္သားေတြနာတာ၊ ေျခသည္း-လက္သည္းေတြ ေျပာင္းတာေတြလဲ ျဖစ္ေစႏိုင္တယ္။ သြင္းေဆး၊ ေသာက္ေဆးရွိတယ္။ Chemotherapy ေၾကာင့္ ရိုးတြင္းျခင္ဆီေတြ ပ်က္စီးေစလို႔ Stem cell transplantation လုပ္ေပးႏိုင္တယ္။

Radiation therapy ဓါတ္ကင္နည္း
High-energy rays ကိုသံုးျပီး ကင္ဆာ (ဆဲလ္) ေတြကို သတ္ျပစ္မယ္။ Local therapy ေခၚတယ္။ ေနရာကန္႔သတ္ျပီး လုပ္ရတယ္။

ေနာက္ပိုင္းမွာ Biological therapy ဒါမွမဟုတ္ Immunotherapy ကိုသံုးလာေနတယ္။ ေဘးထြက္-ဆိုးက်ိဳးနည္းတယ္။ နည္းအမ်ိဳးမ်ိဳးသံုးတယ္။ Monoclonal antibodies, Cytokines နဲ႔ Vaccines ေတြပါတယ္။

Lymphoma Prognosis (လင္ဖိုးမား) အလားအလာ
• HL အမ်ိဳးအစားက အေတာ္ေကာင္းတယ္။
• ကင္ဆာထဲမွာ ကုလို႔ရတာတဲ့အမ်ိဳးတခုျဖစ္တယ္။
• ေဆးကုရင္ ၅ ႏွစ္ခံ ၈ဝ% ေက်ာ္တယ္။ ကေလးေတြဆိုရင္ ၉ဝ% ေက်ာ္တယ္။
• NHL အတြက္လဲ နည္းသစ္ေတြရွာေနတယ္။ တိုးတက္လာတယ္။ ၅ ႏွစ္ခံ ၆၃% ေက်ာ္တယ္။ ကေလးေတြဆိုရင္ ၉ဝ% ေက်ာ္တယ္။

Dr. တင့္ေဆြ
၂၃-၃-၂ဝ၁၂