History of Burma ဗမာ့သမိုင္း

၁။ သမုိင္းမတင္မီကာလ
ေရွးေဟာင္းသုေတသနေတြ႔ရွိခ်က္ေတြအရ ယေန႔ျမန္မာႏိုင္ငံမွာ ယဥ္ေက်းမႈေတြဟာ ဘီစီ ၁၁ဝဝဝ ကတည္းက ရွိေနခဲ့တယ္။ ေက်ာက္ေခတ္က ဥေရာပ ေက်ာက္ေခတ္နဲ႔ စဥ္ျပိဳင္ရွိေနခဲ့တယ္။ ဘီစီ ၁၅ဝဝ ေလာက္မွာ ေၾကးေခတ္ ရွိခဲ့တယ္။ စပါးစိုက္ပ်ိဳးလာၾကတယ္။ ေမြးျမဴေရးလုပ္လာၾတယ္။ ဘီစီ ၅ဝဝ ေလာက္မွာ သံေခတ္ရွိလာတယ္။

ျပဴျမိဳ႕ျပႏိုင္ငံမ်ား
တိဘက္တို-ဗားမန္းအႏြယ္လူမ်ိဳးေတြဟာ ဘီစီ ၂ ရာစုမွာ ဧရာဝတီျမစ္ဝွမ္းေဒသကို ယူနန္ေဒသကေန ဝင္လာတယ္။ ျမိဳ႕ျပႏိုင္ငံေတြတည္ေထာင္တယ္။ ပ်ဴလူမ်ိဳးဟာ ျမန္မာ့သမိုင္းမွာ အေစာဆံုးလူမ်ိဳးလို႔ ဆိုႏိုင္တယ္။ တရုပ္၊ အိႏၵိယ ႏိုင္ငံေတြနဲ႔ ကူးသန္းဆက္ဆံၾကတယ္။ ၄ ရာစုမွာ ဗုဒၶဘာသာစတင္လာခဲ့တယ္။ ကေန႔ ျပည္ျမိဳ႕ေတာင္ဖက္မွာ တည္ခဲ့တဲ့ သေရေခတၲရာ ျမိဳ႕ျပႏိုင္ငံက အၾကီးဆံုးျဖစ္တယ္။ တရုပ္သမိုင္းအရ ပ်ဴျမိဳ႕ျပႏိုင္ငံေပါင္း ၁၈ ခုထိရွိတယ္။

၉ ရာစုေနာက္ပိုင္းမွာ ျမင္းစီျမန္သူလို႔တင္စားတဲ့ လူမ်ိဳးေတြ ေျမာက္ဖက္ကေနဝင္လာတယ္။ ဗမာလို႔ေခၚတယ္။ ၉ ရာစု အေစာပိုင္းကတည္းက ယူနန္ Nanzhao Kingdom နန္ေဇာင္ (နန္ေခ်ာင္) ဘုရင္ေတြနဲ႔ ပ်ဴေတြစစ္ခင္းေနၾကတယ္။ ၈၃၂ မွာ နန္ေဇာင္း ဘုရင္က ဟန္လင္းၾကီးကို ဖ်က္ဆီးလိုက္တယ္။ ပ်ဴ ၃ဝဝဝ ေယာက္ကိုဖမ္းေခၚသြားတယ္။ ပ်ဴတခ်ိဳ႕က ပုဂံေဒသမွာ အေျခခ်ၾကတယ္။ ပ်ဴေတြဟာ ပုဂံသားေတြနဲ႔ေသြးေႏွာသြားေတာ့တယ္။ ၁၂ ရာစုအထိ ပ်ဴစာေပ က်န္ေနေသးတယ္။ ပုဂံသားေတြဆိုတာ ဗမာေတြေရာ၊ ပ်ဴေတြေရာ၊ မြန္ေတြပါေရာေႏွာေနတယ္။

မြန္ဘုရင့္ႏိုင္ငံမ်ား
၆ ရာစုကတည္းကစတယ္။ ထိုင္းမြန္ကေနလာတယ္။ ၉ ရာစုမွာ မြန္ႏိုင္ငံ ၂ ခု၊ ပဲခူးနဲ႔ သထံုမွာတည္ေထာင္တယ္။ ေထရဝါရဗုဒၶဘာသာကို စတင္တဲ့လူမ်ိဳးလည္းျဖစ္တယ္။ ကုန္သြယ္ေရးနဲ႔ ၾကြယ္ဝၾကတယ္။ သထံုကို သုဝဏၰဘုမၼိ ေရႊႏိုင္ငံေတာ္လို႔ ေခၚတြင္ခဲ့တယ္။

၂။ ပုဂံမင္းဆက္ (၈၄၉-၁၂၉၇)
• ပုဂံအေစာပိုင္းကာလ
• ပုဂံအင္ပါယာ (၁ဝ၄၄-၁၂၈၇)

၃။ ဘုရင့္ႏိုင္ငံငယ္မ်ား
• အင္းဝ (၁၃၆၄-၁၅၅၅)
• ဟံသာဝတီ ပဲခူး (၁၂၈၇-၁၅၃၉၊ ၁၅၅ဝ-၁၅၅၂)
• ရွမ္းျပည္မ်ား (၁၂၈၇-၁၅၆၃)
• ရခိုင္ (၁၂၈၇-၁၇၈၅) ေလာင္းၾကက္မင္းဆက္ (ပုဂံမွကင္းလြတ္)၊ ၁၄၂၉ မွာ ေျမာက္ဦး (၁၇ ရာစုအထိ) တည္ေထာင္ျခင္း၊ အေရွ႕ဘဂၤလားသည္ ၁၄၅၉-၁၆၆၆ အထိ ေျမာက္ဦးေအာက္မွာရွိခဲ့သည္။
• မြန္-ျမန္မာ ႏွစ္ ၄ဝ စစ္ (၁၃၈၅-၁၄၂၄) (ဒီအသံုးကို ခ်စ္ၾကည္ေရးပ်က္ေစတယ္လို႔ ေထာက္ျပတာလည္းရွိတယ္။)

၄။ ေတာင္ငူမင္းဆက္ (၁၅၁ဝ-၁၇၅၂)
• ပထမေတာင္ငူအင္ပါယာ (၁၅၁ဝ-၁၅၉၉)
• ေညာင္ရမ္းျပန္လည္စုစည္းျခင္း (၁၅၉၉-၁၇၅၂)
• ျမန္မာျပည္တြင္းစစ္ (၁၇၄ဝ-၁၇၇၅)

၅။ ကုန္းေဘာင္မင္းဆက္ (၁၇၅၂-၁၈၈၅)
• ျပန္လည္စုစည္းျခင္း၊
• ထိုင္းနဲ႔စစ္ျဖစ္ပြါးျခင္း (၁၇၈၅-၁၇၈၆၊ ၁၇၈၇၊ ၁၇၉၂၊ ၁၈ဝ၃-၁၈ဝ၈၊ ၁၈ဝ၉-၁၈၁၂၊ ၁၈၄၉-၁၈၅၅)
• တရုပ္နဲ႔စစ္ျဖစ္ပြါးျခင္း၊
• အေနာက္ႏိုင္ငံမ်ားက က်ဴးေက်ာ္ခံရျခင္း၊

၆။ ျဗိတိသ်ွကိုလိုနီေခတ္
• ပထမအဂၤလိပ္-ျမန္မာစစ္ (၁၈၂၄-၁၈၂၆)
• ဒုတိယအဂၤလိပ္-ျမန္မာစစ္ (၅-၄-၁၈၅၂ မွ ၂ဝ-၁၂-၁၈၅၂)
• တတိယအဂၤလိပ္-ျမန္မာစစ္ (၇ မွ ၂၉ ႏိုဝဘၤာ ၁၈၈၅)
• ဂ်ပန္ေခတ္ (၁၉၄၂-၁၉၄၅)

၇။ လြတ္လပ္ေရးရျခင္း ၄-၁-၁၉၄၈၊
• ၁၉၄၈-၁၉၆၂ ပါလီမန္ဒီမိုကေရစီေခတ္၊
• ၁၉၆၂-၁၉၈၈ ေတာ္လွန္ေရးေကာင္စီ စစ္အာဏာသိမ္းျခင္းႏွင့္ မဆလ တပါတီစနစ္၊
• ၁၉၈၈-၂ဝ၁၁ စစ္အာဏာသိမ္းျခင္း (နဝတ + နအဖ)၊
• ၂ဝ၁၁ မွ ယေန႔ထိ။

ျမန္မာႏိုင္ငံ (၁၃ဝဝ-၁၈၈၅) ျဖစ္ေပၚတိုးတက္မႈအက်ဥ္းခ်ဳပ္ (ေဒါက္တာသန္းထြန္းေရးတဲ့ ျမန္မာသစ္စာတမ္းက ေကာက္ႏႈတ္ခ်က္)
• ၁၃ဝဝ ပုဂံႏိုင္ငံပ်က္
• ၁၃၁၂ ပင္းယၿမိဳ႕တည္
• ၁၃၆၄ ရွမ္းဖ်က္လို႔ ပင္းယ၊ စစ္ကိုင္းပ်က္
• ၁၃၆၅ အဝၿမိဳ႕တည္
• ၁၃၇၄ ရခိုင္က ျမန္မာမွာ နန္းလ်ာေတာင္း
• ၁၄ဝ၄ ရခိုင္မင္းေတြ ရခိုင္ဘြဲ႔အျပင္ မဟာေမဒင္ဘြဲ႔ကိုလဲယူ
• ၁၄၃၃ ၿမိဳ႕ေဟာင္း (ေျမာက္ဦး) တည္
• ၁၄၃၇ သံတြဲ ရခိုင္ လက္ေအာက္ခံစျဖစ္
• ၁၄၄၆ ရွမ္း သိုဟန္ဘြား တ႐ုတ္မွာ အညံ့ခံ
• ၁၄၅၃ ရွင္ဥတၲမေက်ာ္၊ ရွင္သီလဝံသတို႔ ေမြးဖြား၊ ျမန္မာစာေပႀကီးပြား
• ၁၄၆ဝ မြန္ ရွင္ေစာပု ေ႐ႊတိဂံုေစတီရင္ျပင္ေတာ္ကိုခ်ဲ႕
• ၁၄၅၇ မြန္ ရာမာဓိပတိ (ဓမၼေစတီ) မင္းက သာသနာသန္႔စင္ေရးအတြက္ သီရိလကၤာနဲ႔ ဆက္သြယ္၊ ကလ်ာဏီေက်ာက္စာေရးထိုး
• ၁၅၂၃ ရွမ္း သိုဟန္ဘြား အဝ မင္းျဖစ္
• ၁၅၃၉ တပင္ေ႐ႊထီး ဗဂိုးသိမ္း၊ ဗဂိုးမွာ နန္းသစ္ေဆာက္
• ၁၅၄၁ တပင္ေ႐ႊထီး မဒမကိုသိမ္း
• ၁၅၄၈ အယုဒၶယ (ယိုးဒယား) ကို ျမန္မာက ပထမအႀကိမ္ ဝန္းရံတိုက္ခိုက္
• ၁၅၅ဝ တပင္ေ႐ႊထီးလုပ္ၾကံခံရ၊ မြန္ေတြက ျမန္မာကို ဗဂိုးကႏွင္
• ၁၅၅၅-၅၉ ဘုရင့္ေနာင္က အညာျမန္မာ၊ ရွင္းျပည္၊ မဏိပူရက လင္းဇင္းထိသိမ္း၊
• ၁၅၆၄ အယုဒၶယ (ယိုးဒယား) ကို ျမန္မာက ဒုတိယအႀကိမ္ ဝန္းရံ၊ ၿမိဳ႕ကိုသိမ္း၊ တနသၤာရီ ျမန္မာ လက္ေအာက္ခံျဖစ္လာ၊ ဗဂိုးကို မီး႐ိႈ႕ဖ်က္ဆီး၊
• ၁၅၆၉ အယုဒၶယ (ယိုးဒယား)ကို ျမန္မာက တတိယအႀကိမ္ ဝန္းရံ၊
• ၁၅၈၇-၉၃ အယုဒၶယ (ယိုးဒယား) ကို ျမန္မာက စတုတၲအႀကိမ္ဝန္းရံ၊ ဘာမွ် အရာမေရာက္
• ၁၆ဝဝ ရခိုင္၊ ယိုးဒယားေပါင္းၿပီး ဗဂိုးကိုတိုက္၊ ျမစ္ဝကြ်န္းေပၚမွာ ငတ္မြတ္ေခါင္းပါးျခင္းေဘးဆိုက္၊ ႏိုင္ငံ အစိတ္စိတ္ၿပိဳကြဲ၊ ဒီဗရစ္တို တညင္မွာအခိုင္အမာေန
• ၁၆၁၇ မင္းခေမာင္းက ရွင္မျဖဴကြ်န္းကိုသိမ္း၊ မာ့ဘ္နဲ႔ ပုတေက ေပါင္းၿပီး ဘဂၤလားေဒ့ကိုတိုက္ခိုက္
• ၁၆၂၇ ဒတ္ခ်္နဲ႔ အဂၤလိပ္ အေရွ႕အိႏၵိယကုမၸဏီေတြက ျမန္မာမွာ ကုန္တိုက္ဖြင့္
• ၁၆၃၅ အဝကို ၿမိဳ႕ေတာ္ေျပာင္း
• ၁၆၅၂-၆၂ တ႐ုတ္ဘက္က အညာျမန္မာနယ္ေတြမွာ ဝင္ေရာက္လုယက္
• ၁၆၇၇ ဒတ္ခ်္နဲ႔ အဂၤလိပ္ အိႏၵိယကုမၸဏီတိုက္ခြဲေတြ ျမန္မာႏိုင္ငံက႐ုပ္သိမ္း
• ၁၆၈၃ ဒတ္ခ်္ကုမၸဏီတိုက္ခြဲ ရခိုင္က႐ုပ္သိမ္း
• ၁၆၈၈ ဘိတ္ (ၿမိတ္) ကို ျပင္သစ္ကေခတၲသိမ္းယူ၊ ျပင္သစ္ အေရွ႕အိႏၵိယကုမၸဏီ တိုက္ခြဲ တညင္မွာဖြင့္
• ၁၇၂၁ ကက္သလစ္ သာသနာျပဳ လုပ္ငန္းစ
• ၁၇၂၄-၅ဝ အညာျမန္မာဘက္ မဏိပူရမွာ လုယက္
• ၁၇၂၅ ျမန္မာက ဇင္းမယ္ကို လက္လႊတ္
• ၁၇၄ဝ ဗဂိုး၊ တညင္၊ မဒမ က ျမန္မာေတြ ေျပးခဲ့ရ
• ၁၇၄၃ ျမန္မာက တညင္ရ၊ ျပန္လက္လြတ္၊ မြန္က တညင္ရွိ အဂၤလိပ္ အေရွ႕အိႏၵိယ ကုန္တိုက္ေတြကို မီးတိုက္
• ၁၇၄၇ အုတ္ဖိုေကြ႔ရွမ္းက မဒရာရွိ မြန္ေတြနဲ႔ ပူးေပါင္း
• ၁၇၅ဝ အဝမင္းက ယြန္နန္ကို အကူအညီေတာင္း၊ မႏုရင္း ဓမၼသတ္ ျပဳစု
• ၁၇၅၁ ေက်ာက္ဆည္ကို မြန္တို႔သိမ္း
• ၁၇၅၂ အဝကို မြန္တို႔သိမ္း
• ၁၇၅၃ အဝက မြန္တို႔ထြက္
• ၁၇၅၄ အဝကို မြန္တို႔က အႀကီးအက်ယ္ လာေရာက္တိုက္ခိုက္တာကို အေလာင္းမင္းတရားက တြန္းလွန္
• ၁၇၅၅ မြန္တို႔က ဟံသာဝတီေရာက္မင္းကို ေရမွာေဖ်ာက္၊ အေလာင္းမင္းတရား ျပည္၊ ျမန္ေအာင္၊ ရန္ကုန္ကို သိမ္း၊ အဂၤလိပ္သေဘၤာေတြကိုဖမ္း၊ ရန္ကုန္မွာ မီးေလာင္၊ ကပၸတိန္ေဗကာ သံအျဖစ္နဲ႔ အေလာင္းမင္းတရားဆီလာ၊ မဏိပူရကို ပထမအႀကိမ္ဖ်က္ဆီး၊ ရွမ္းက အညံ့ခံ
• ၁၇၅၆-၅၇ ဗဂိုးကိုရံ၊ မြန္တို႔ကို အၿပီးတိုင္ႏိုင္
• ၁၇၅၈-၅၉ အေလာင္းမင္းတရားက မဏိပူရကို ေအာင္ႏိုင္
• ၁၇၆ဝ အယုဒၶယ (ယိုးဒယား) ကို ျမန္မာက ပဥၥမအႀကိမ္ ဝန္းရံ၊ တနသၤာရီကို ျမန္မာက သိမ္း၊ အဲဗ္စ္သံအဖြဲ႕ေရာက္၊ ရန္ကုန္မွာ အေရွ႕အိႏၵိယကုန္တိုက္ဖြင့္
• ၁၇၆၄ မဏိပူရကို တိုက္ခိုက္လုယက္
• ၁၇၆၇ အယုဒၶယ (ယိုးဒယား) ကို ျမန္မာက ဆ႒မအႀကိမ္ ဝန္းရံသိမ္းယူ
• ၁၇၆၅-၆၉ တ႐ုတ္ က်ဴးေက်ာ္စစ္
• ၁၇၇၃ မြန္ေတြ ထိုင္းလင္းဘက္မွာ ခိုလံႈ
• ၁၇၆၈-၈၂ ထိုင္းလင္း (ယိုးဒယား) က ျမန္မာေတြကို တိုက္ထုတ္
• ၁၇၈၃ အမရပူရကို မင္းေနျပည္လုပ္၊ ရန္ကုန္ကို မြန္တို႔က ေခတၲသိမ္း
• ၁၇၈၄-၈၅ ရခိုင္ကိုသိမ္း၊ အရပ္ရပ္ ေက်ာက္စာေတြစု
• ၁၇၉၄ ရခိုင္မွာ သူပုန္ထ၊ ျမန္မာက စစ္တေကာင္းဘက္ကိုဝင္
• ၁၈၁၃ မဏိပူရကို ခ်ီတက္၊ ဂ်ပ္ဆင္ ျမန္မာႏိုင္ငံကိုေရာက္
• ၁၈၁၄ မဒမမွာ မြန္ေတြ ပုန္ကန္ ထိုင္းလင္းဘက္ကို ဝင္ေရာက္ ခိုလံႈ
• ၁၈၁၆ အာသမ္ကို ျမန္မာက တိုက္ခိုက္ေအာင္ျမင္
• ၁၈၁၉ ျမန္မာက မဏိပူရကိုသိမ္း၊ ျမန္မာက အာသမ္ကိုသိမ္း
• ၁၈၂၃ အဝကို မင္းေနျပည္ျပန္လုပ္၊ ရွင္မျဖဴ (ဆဟာဟပုရိ) ကြ်န္းကို ျမန္မာကသိမ္း
• ၁၈၂၄-၂၆ အဂၤလိပ္-ျမန္မာ ပထမစစ္ ျဖစ္ပြား၊ ရခိုင္နဲ႔ တနသၤာရီကို အဂၤလိပ္ယူ
• ၁၈၅၂ အဂၤလိပ္-ျမန္မာ ဒုတိယစစ္ ျဖစ္ပြား၊ အေၾကျမန္မာကို အဂၤလိပ္သိမ္း
• ၁၈၅၇ မႏၲေလးၿမိဳ႕ စတည္
• ၁၈၈၅ အဂၤလိပ္-ျမန္မာ တတိယစစ္ျဖစ္ပြား၊ အညာျမန္မာကိုပါ အဂၤလိပ္သိမ္း။

မွတ္ခ်က္။
• ဒီစာဟာ ျမန္မာႏိုင္ငံမွာေနထိုင္တဲ့ လူမ်ိဳးေတြအေၾကာင္းမဟုတ္ပါ။ အျဖစ္အပ်က္ (သမိုင္း) သာျဖစ္ပါတယ္။
• အျခားတိုင္းရင္းသာမ်ားမွာလည္း ကိုယ္ပိုင္ထူေထာင္ထားတဲ့ အုပ္ခ်ဳပ္ေရးေတြ စဥ္ျပိဳင္ရွိေနခဲ့ၾကတယ္။ ဥပမာ ျဗိသိသွ် အစိုရကေန ကရင္နီကို မင္းတုန္းမင္းက ၁၈၇၅ မွာေပးခဲ့တဲ့ လြတ္လပ္ေရးကို ဆက္ျပီးအသိအမွတ္ျပဳတယ္။
• တျခားလူမ်ိဳးစုေတြမွာလည္း ကိုယ္ပိုင္သမိုင္းေတြရွိၾကမယ္။
• သမိုင္းဆိုတာ ထင္ရွားတာေတြကိုသာ အဓိကထားႏိုင္တယ္။ အရင္ကဆို မင္းေတြအေၾကာင္းသင္တဲ့ဘာသာရပ္ျဖစ္လို႔ ရာဇဝင္လို႔ေခၚတယ္။ ေနာက္မွသာ သမိုင္းလို႔သံုးလာတယ္။

ေဒါက္တာတင့္ေဆြ
၁၈-၂-၂ဝ၁၅