Cirrhosis အသည္းေျခာက္ေရာဂါ (၁)

ဆရာ မဂၤလာပါရွင့္ သမီးအေမက အသက္ ၆၁ ႏွစ္ပါ။ ကြမ္းလည္းစားပါတယ္။ အခု အေမက သားအိမ္က်လို႔ဆိုၿပီး ေဆးခန္းသြားျပတာပါ။ ဗိုက္ေတာင့္ေတာင့္ေနလို႔ဆိုၿပီး ဆရာမက အသည္း ကို Ultrasound ရိုက္ခိုင္းပါတယ္။ အသည္းေျခာက္တယ္လို႔ ေျပာပါတယ္။ အေမက ဘီပိုးကာကြယ္ေဆးလည္း ထိုးထားပါတယ္။ အေမ့ Ultrasound အေျဖကိုလည္းဆရာၾကည့္ႏိုင္ေအာင္ ပို႔ေပးလိုက္ပါတယ္ရွင့္ သမီးသိခ်င္တာ အသည္းေျခာက္တာ အသည္းကင္ဆာ ျဖစ္လာႏုိင္လား။ သက္တမ္းေစ့ေနနိုင္ပါသလား။ သက္တမ္းေစ့ေနႏုိင္ေအာင္ ဘာေတြမ်ား ေဆာင္ရန္/ေရွာင္ရန္ကို သိခ်င္ပါတယ္ရွင့္။

အသည္းေျခာက္ေရာဂါဟာ တနည္းနည္းေၾကာင့္ နာတာရွည္အသည္းေရာဂါျဖစ္ျပီးေနာက္ ဆက္ျဖစ္လာတာျဖစ္တယ္။ အသည္းေရာင္ စီ၊ အသည္းေရာင္ ဘီ၊ အရက္စြဲေရာဂါ နဲ႔ အရက္ေၾကာင့္မဟုတ္ဘဲ အသည္းအဆီဖံုးသူေတြကေန ျဖစ္လာႏိုင္တယ္။ တျခားအေၾကာင္းေတြလည္း ရွိပါေသးတယ္။ ျဖစ္လာရင္ အသည္းက လိုသေလာက္နဲ႔ လိုသလို မလုပ္ႏိုင္ေတာ့ဘူး။ ေနာက္ဆက္တြဲေတြျဖစ္ႏိုင္တယ္။ ဖ်င္းစြဲမယ္၊ အစာလမ္းကေန ေသြးယိုမယ္၊ အသားဝါမယ္၊ ဦးေႏွာက္ကုိ ထိခိုက္မယ္၊ ေက်ာက္ကပ္၊ အဆုပ္ထိခိုက္မယ္၊ အသည္းကင္ဆာ ဆက္ျဖစ္ႏိုင္တယ္။ ျဖစ္လာရင္ ျဖစ္ေစတဲ့ အေၾကာင္းတရားကို ကုသရမယ္။ ဆက္ျဖစ္လာတာေတြကို ကုသရမယ္။ တိုးမလာေအာင္ ဆင္ျခင္ရမယ္။

အသည္းေျခာက္ေနျပီဆိုတာ ေရာဂါေရွ႕ေရာက္တာျဖစ္တယ္။ အသည္းမွာ အမာရြတ္ေတြနဲ႔ အဖုအသီးေလးေတြ ေရာျဖစ္ေနတယ္။ ေျပာင္းသြားတဲ့ အသည္းေနရာက သူ႔အလုပ္သူ မလုပ္ႏိုင္ေတာ့ပါ။ တခ်ိန္မွာ အသည္းအစားထိုးရမယ္။
ခံစားရမွာေတြက အသည္းဆဲလ္ေတြ အလုပ္မလုပ္ေတာ့လို႔ျဖစ္ရတဲ့ တိုက္ရိုက္ျဖစ္လာတာေတြနဲ႔ အစာလမ္းေၾကာင္း ေသြးလွည့္စနစ္ခ်ိဳ႕ယြင္းလို႔ ျဖစ္တာေတြကို စုေပါင္းျပီး ခံစားရလိမ့္မယ္။

အသည္းအလုပ္ပ်က္ရင္
Spider angiomata or spider nevi အေရျပားေပၚမွာ ေသြးေၾကာေလးေတြက ပင့္ကူးအိမ္လိုျဖစ္တာ၊ Palmar erythema အီစထိုဂ်င္ေဟာ္မုန္း မ်ားလာလို႔ လက္ဝါးမွာ နီျမန္းေနတာနဲ႔ ရင္သား ၾကီးလာတာ၊ Hypogonadism လိင္ပိုင္းဆိုင္ရာ ေဟာ္မုန္းေတြနည္းလာတာ၊ ပန္းေသ-ပန္းညွိဳး၊ လိင္စိတ္နည္း၊ က်ားအေစ့ေသးငယ္၊ အသည္းအရြယ္အစား ၾကီးႏိုင္ ေသးႏိုင္တယ္။ အသည္းေျခာက္ရာကေန ေရဖ်င္းျဖစ္လာမယ္။ လူကအရင္ကလို သက္ေတာင့္သက္သာ မေနႏိုင္ေတာ့ပါ။ ပိုးဝင္တာလဲ သူမ်ားထက္ခံရႏိုင္တယ္။ Fetor hepaticus အသက္ရွဴထုတ္တာမွာ dimethyl sulfide ဆာလ္ဖိုဒ္နံ႔ ထြက္ေနမယ္၊ Jaundice အသားအေရ၊ မ်က္လံုး၊ ဆီးဝါလာမယ္။ လူျမင္ရတာသာမက ကိုယ္ထဲမွာပါ ဝါေနမယ္ဆိုတာ သတိျပဳပါ။ ေသြးစစ္လို႔ bilirubin 2–3 mg/dL or 30 mmol/L ေက်ာ္တာနဲ႔ ဝါတာကို ျမင္ရျပီ။

ေဘလံုးၾကီးလာမယ္၊ အစာျမိဳျပြန္ေအာက္ဖ်ားမွာ ေသြးျပန္ေၾကာေတြထံုးေနမယ္။ အဲဒါကေနသြးယိုမယ္။ ရုတ္တရက္ျဖစ္လို႔ ေဆးကုခ်ိန္ မမီရင္ အသက္ဆံုးပါးႏိုင္တယ္။ ခ်က္နားမွာ ေသြးျပန္ေၾကာေတြေဖါင္းလာမယ္၊ ႏွလံုးကို နားၾကပ္နဲ႔ နားေထာင္ရင္ ရင္ေခါင္းေနရာမွာအသံတမ်ိဳးၾကားရမယ္။ လက္သည္းေျခသည္းေတြ ေျပာင္းမယ္။ Terry's nails ဆိုတာ လက္သည္း အဖ်ားပိုင္း ၃ ပံု ၁ ပံုက ျဖဴေနတာကို ေခၚတယ္။ လက္သည္းကို ေဘးတိုက္ေရာ ထိပ္ကေနပါၾကည့္ရင္ အလယ္မွာခံုးေနမယ္။ အရိုးအရွည္စားေတြ ေရာင္ျပီး နာမယ္။ လက္ဝါး ေကြးထားသလို ေကာက္ေနမယ္။ အားယုတ္မယ္၊ အစားပ်က္မယ္၊ ကိုယ္အေလးခ်ိန္က်လာမယ္။

ေရာဂါေရွ႕တိုးလာရင္ ေသြးျခည္ဥေတြထြက္မယ္၊ ေသြးယိုတာေတြျဖစ္မယ္။ ဦးေႏွာက္ကိုထိခိုက္ျပီး အသိစိတ္ ရႈတ္ေထြးတာနဲ႔ သတိလစ္တာဆက္ျဖစ္လာမယ္။ ေရာဂါတခုခုဝင္လို႔ ေပးရမဲ့ေဆးေတြကို သတိနဲ႔ဆင္ျခင္ရပါေတာ့မယ္။

ဘာလို႔ျဖစ္သလဲ
၃ဝ% ဟာ (ဘီ) ပိုး၊ ၂၇% ဟာ (စီ) ပိုးကေနဆက္ျဖစ္တယ္။ ၂ဝ% ဟာ အရက္ကေနဆက္ျဖစ္တယ္။ အရက္ အသည္းေရာဂါဟာ အရက္ေသာက္မ်ားသူ၊ ၾကာသူေတြထဲက ၁ဝ-၂ဝ% မွာျဖစ္တယ္။ အရက္နဲ႔မဆိုင္ဘဲ ျဖစ္တာလဲရွိတယ္။ အဆီေတြစုလာလို႔ပါ။ အဝလြန္သူေတြ ၄ဝ% မွာျဖစ္တယ္။ ဆီးခ်ိဳရွိသူ၊ ႏွလံုးေသြးေၾကာေရာဂါရွိသူေတြမွာလဲ ျဖစ္ႏိုင္တယ္။ အရက္မေသာက္တဲ့ အမ်ိဳးသမီးေတြမွာျဖစ္ရတာ ဒါမ်ိဳးပါ။

ဓါတ္ခြဲခန္းစစ္ေဆးခ်က္မ်ား
• Thrombocytopenia ေသြးမံႈနည္း၊
• AST နဲ႔ ALT ေတြက အသင့္အတင့္မ်ားျခင္း။
• Alkaline phosphatase အနည္းငယ္မ်ားျခင္း။
• Gamma-glutamyl transferase မ်ားျခင္း၊
• Bilirubin အေစာပိုင္းမွာ ပံုမွန္ေပမဲ့ ၾကာရင္ မ်ားလာမယ္။
• Albumin နည္းျခင္း၊
• Prothrombin time မ်ားျခင္း၊
• Globulins မ်ားျခင္း၊
• Serum sodium နည္းျခင္း၊
• Leukopenia and neutropenia နည္းျခင္း၊
• တျခားစစ္ေဆးနည္းေတြလုပ္ႏိုင္တယ္။ Serology for hepatitis viruses, autoantibodies, Ferritin and transferrin saturation, Immunoglobulin levels (IgG, IgM, IgA), Cholesterol and glucose, Alpha 1-antitrypsin, CT of the abdomen, Ultrasound, Endoscopy, Gastroscopy

ဘယ္လိုလုပ္ႏိုင္သလဲ
အားမနာတမ္းေျပာရရင္ အသည္းပ်က္စီးျပီးသား ရင္းစားျပန္မရေတာ့ပါ။ ဆက္မတိုးေအာင္သာလုပ္ေပးႏိုင္ပါတယ္။ ေနာက္ဆက္တြဲျဖစ္စရာေတြကို ကာကြယ္ေပးႏိုင္ပါတယ္။ ပိုးဝင္ေနရင္ပိုးေသေဆးေပးမယ္။ ယားေနရင္၊ ဝမ္းခ်ဳပ္ေနရင္ ဆိုင္တဲ့ေဆးေပးမယ္။ အရက္ေၾကာင့္ျဖစ္ရသူက လံုးဝအရက္ျဖတ္လိုက္ပါ။ (ဘီ) ပိုး၊ (စီ) ပိုရွိသူက ဆိုင္ရာေဆးကုနည္း လုပ္ရပါမယ္။ Corticosteroids ေဆးကို Autoimmune hepatitis အတြက္ေပးမယ္။ Wilson's disease ဆိုရင္ Chelation therapy (Penicillamine) ေဆးနဲ႔ copper ေကာပါးေတြကို သက္သာေစမယ္။ ကိုယ္ေရာင္၊ ဖ်င္းစြဲေနသူ အငန္ေရွာင္ပါ။ ဆီးသြားေစတဲ့ေဆးသံုးတယ္။ Aldosterone antagonists (Apironolactone) နဲ႔ Loop diuretics ေဆးေတြသံုးတယ္။ လိုအပ္သူကို ဗိုက္ထဲကအရည္ကို ေဖါက္ထုတ္ေပးရတယ္။ အစာမ်ိဳလမ္းေသြးယိုရင္ အေရးေပၚကုသရမယ္။ ဦးေႏွာက္ ထိခိုက္တာကို ပရိုတင္းေလွ်ာ့စားေစရတယ္။

တျခားဆိုးတဲ့ေရာဂါမရွိသူေတြက ေနာက္ဆံုးမွာ အသည္းအစားထိုးကုသရေတာ့ပါမယ္။ အေမရိကားမွာ တႏွစ္ကို လူေပါင္း ၂၇ဝဝဝ ေသဆံုးေနရတယ္။ ေရာဂါေနာက္ပိုင္းေရာက္ေနသူေတြထဲက ၁ဝ ႏွစ္ေနရင္ ၃၄-၆၆% ေသဆံုးရတယ္။

ျမန္မာႏိုင္ငံသားေတြ ဘယ္မွာေနေန အသည္းေကာင္းၾကပါေစ။

Cirrhosis အသည္းေျခာက္ေရာဂါ https://doctortintswe.blogspot.com/2014/11/cirrhosis.html
Cirrhosis Diet အသည္းေျခာက္ အစားအေသာက္ https://doctortintswe.blogspot.com/2014/12/cirrhosis-diet.html
Primary biliary cirrhosis အသည္းေျခာက္ေရာဂါ (၂) https://doctortintswe.blogspot.com/2017/08/primary-biliary-cirrhosis.html

ေဒါက္တာတင့္ေဆြ