Fatty Liver Disease (FLD) အသည္းအဆီဖံုးျခင္း

(အဂၤလိပ္စာလံုးေတြကို ေက်ာ္ဖတ္ႏိုင္ပါတယ္။ ေဆာရီး။)

ဆရာရွင့္ က်မဆရာရဲ႕ အသက္မွာ ၅၉ ျဖစ္ၿပီး မံုရြာမွာ ေနထိုင္ပါသည္။ ငယ္ငယ္က ေဆးလိပ္ ကြမ္း စြဲခဲ့ေပမယ့္ ယခု အားလံုး ျဖတ္ႏိုင္ခဲ့ပါၿပီ။ အိမ္ေထာင္ရွိပါသည္။ အနည္းငယ္ေမာသျဖင့္ ေဆးစစ္ခဲ့ရာ အသည္းအဆီဖုံးေနတယ္လို႔ သိခဲ့ရပါသည္။ ယခု ဗိုက္အေျခအေနမွာ သာမန္ထက္ ပိုပူလာခဲ့ပါသည္။ ထို႔ေၾကာင့္ အသည္းအဆီဖုန္းသည့္ေရာဂါ အတြက္ ေဆာင္ရန္ ေရွာင္ရန္မ်ားအား ရွင္းလင္းေျဖၾကား ေပးေစခ်င္ပါသည္။

အသည္းအဆီဖံုးျခင္းကို Hepatic Steatosis လို႔လည္းေခၚတယ္။ အသည္းအဆီဖံုးေရာဂါသည္ အေရအတြက္ဟာ လူအားလံုးေပါင္းရဲ႕ ၁ဝ-၂၄% ရွိတယ္။ အဝလြန္သူေတြထဲမွာ ၇၅% က ဒီလိုျဖစ္ေနမယ္။ အရက္မေသာက္သူေတြက ၃၅% ရွိတယ္။ အသည္းမွာအဆီလာဖံုးေနတဲ့ေရာဂါ ကေလး-လူၾကီး၊ ေယာက္်ား-မိန္းမအားလံုးမွာ ျဖစ္ႏိုင္တယ္။ အသည္းမွာအဆီေတြ လိုတာထက္ ပိုစုေဝးလာရင္ အသည္း (ဆဲလ္) ေတြဟာ ေနရာဖယ္ေပးလိုက္ရမယ္၊ သူတို႔လုပ္ရမဲ့ အဆိပ္အေတာက္ ဖယ္ရွားေရးကို အရင္လိုမလုပ္ႏိုင္တာ ျဖစ္လာတယ္။

(ဖက္တီး-လစ္ဗာ) ဘာလို႔ျဖစ္သလဲ၊ အမ်ိဳးမ်ိဳး ျဖစ္ႏိုင္တယ္။ ေရာဂါေဗဒအရေျပာရရင္ ကိုယ္ထဲက တျခားေနရာေတြက အဆီေတြ အသည္းမွာလာစုေနလို႔၊ အူထဲကအဆီကိုအသည္းကေနမ်ားမ်ားစုပ္ယူလို႔၊ အသည္းကေန အဆီကို ေခ်ဖ်က္တာ သိပ္မလုပ္ႏိုင္လို႔။ ဒါေပမဲ့ အဆီမ်ားမ်ားစားတိုင္း အသည္းမွာအဲလိုအဆီမမ်ားေစပါ။

ဘာလို႔ျဖစ္ရသလဲ
အရက္၊ အဝလြန္တာ၊ အစာငတ္ခံတာ၊ ဆီးခ်ိဳ၊ (စတီရြိဳက္ေဆး)၊ Carbon tetrachloride နဲ႔ Yellow phosphorus အဆိပ္သင့္ျခင္း၊ Cushing's syndrome ေရာဂါ နဲ႔ Hyperlipidemia ေသြးထဲမွာအဆီမ်ားေရာဂါေတြကေန ျဖစ္လာေစႏိုင္တယ္။ Microvesicular fatty liver ဆိုတဲ့ အသည္းအဆီမ်ားေနတာမ်ိဳးကေတာ့ Valproic acid နဲ႔ မသင့္တာ၊ (တက္ထြာဆိုက္ကလင္း) ေဆးမ်ားတာ၊ ရက္လြန္တာနဲ႔ ကိုယ္ဝန္ေဆာင္တာေတြကေန ျဖစ္ေစႏိုင္တယ္။

Amiodarone, Methotrexate, Diltiazem, Highly active antiretroviral therapy, Glucocorticoids, Tamoxifen, Phosphorus, Mushroom poisoning ေဆးေတြေၾကာင့္လဲ ျဖစ္ေစႏိုင္တယ္။ Inflammatory bowel disease, HIV, Hepatitis C (genotype 3), Alpha 1-antitrypsin deficiency ေရာဂါေတြနဲ႔လဲဆက္ျဖစ္ႏိုင္တယ္။

အရက္နဲ႔ ဆက္ျဖစ္တာကို Alcoholic steatosis ေခၚတယ္။ အရက္မဟုတ္တာကို Non-alcoholic fatty liver disease ေခၚတယ္။ အရက္ကေနျဖစ္ေစတဲ့ ပိုဆိုးတာကို Alcoholic steatohepatitisနဲ႔ Non-alcoholic steatohepatitisလို႔ ေခၚတယ္။ အရက္ေၾကာင့္ မဟုတ္တာဟာ Metabolic syndrome ေခၚျပီး Diabetes ဆီးခ်ိဳ၊ Hypertension ေသြးတိုး၊ Obesity အဝလြန္ျခင္းနဲ႔ Dyslipidemia ေသြးထဲအဆီမ်ားေရာဂါအျပင္ တျခားေရာဂါေတြကေန ျဖစ္ေစႏိုင္တယ္။ Hepatitis အသည္းေရာင္တာနဲ႔ တြဲေနသူလဲရွိတယ္။

လူအေတာ္မ်ားမ်ား အသည္းအဆီဖံုးေရာဂါ ရွိေနေပမဲ့ လူေကာင္းလိုေနၾကေသးတယ္။ စမ္းသပ္တဲ့အခါ အသည္း ၾကီးေနတာ ေတြ႔ရႏိုင္တယ္။ အသည္းလုပ္ငန္းကိုသိဘို႔ ေသြးစစ္ရင္ Alanine transaminase (ALT) နဲ႔ Aspartate aminotransferase (AST) ေခၚတဲ့ အသည္းမွာ (အင္ဇိုင္းမ္) ေတြ မ်ားေနမယ္။ (ALT) နဲ႔ (AST) (အင္ဇိုင္းမ္) ေတြ မ်ားေနတာကအသည္းေရာဂါ ရမွသာ ျဖစ္တာမဟုတ္ပါ။ ၾကြက္သားေရာဂါ ေၾကာင့္လဲရေစတယ္။ CT scan နဲ႔ MRI လုပ္ရင္ ပိုသိႏိုင္တယ္။ Liver biopsy အသည္းက အသားစထုတ္ယူစစ္ေဆးမွ ေရာဂါရွိတာေသျခာမယ္။

• အသည္းေနရာတခ်ိဳ႕မွာနာေနတယ္။ သူ႔ကိုဖိၾကည့္ရင္ နာမယ္။
• အားယုတ္မယ္။ အစားပ်က္မယ္။
• အသား-ဆီးဝါေနမယ္။
• ကိုယ္ (ဗိုက္-ေျခေထာက္) ေရာင္ႏိုင္တယ္။
• ပိုဆိုးလာရင္ အသည္း (ဆဲလ္) ေတြ ေသေတာ့ အမာရြတ္ ျဖစ္တာေၾကာင့္ အသည္းေျခာက္ ေရာဂါ ျဖစ္လာမယ္။ ျပန္မေကာင္းေတာ့ပါ။ အသည္းအစားထိုးရမယ္။
• ေဆးမကုဘဲေနရင္ တခ်ိန္မွာ ဦးေႏွာက္ ထိခိုက္တာ ျဖစ္လာႏိုင္တယ္။
• အရက္ေၾကာင့္ျဖစ္တဲ့ အသည္းေျခာက္ေနသူေတြထဲက ၁ဝ% ဟာတခ်ိန္မွာ အသည္းကင္ဆာ ျဖစ္လာႏိုင္တယ္။

အရက္ေၾကာင့္မဟုတ္ပဲျဖစ္ရတဲ့ အသည္းအဆီဖံုးေရာဂါကေန အသည္းေရာဂါမျဖစ္တာ ၈ဝ% ရွိတယ္။ ၂ဝ% ကေတာ့ (NASH) ျဖစ္မယ္။ အဲဒီ NASH ထဲက ၂ဝ-၃ဝ% ဟာ အသည္းေျခာက္တာနဲ႔ အသည္းမေကာင္းေတာ့တာေတြ ျဖစ္လာႏိုင္တယ္။

ဘာလို႔ျဖစ္သလဲကိုသိမွ ကုသတာမွန္မယ္။ ရိုးရိုးအသည္းအဆီဖံုးတာကို ကုစရာမလိုပါ။ Steatosis ေၾကာင့္ျဖစ္ရင္ ျပန္ေကာင္းႏိုင္တယ္။ ျဖစ္လာမွေတာ့ နဂိုလို ျပန္မေရာက္ႏိုင္တာမ်ားတယ္။ ေရာဂါျဖစ္ေနတာ ေႏွးေအာင္ လုပ္လို႔ေတာ့ ရတယ္။ အေစာပိုင္းအဆင့္ အစားအေသာက္ ဆင္ျခင္တာ၊ လူေနပံု ျပင္တာနဲ႔ ျပန္ေကာင္းႏိုင္တယ္။

• ကိုယ္အေလးခ်ိန္ ေလွ်ာ့ခ်ပါ။
• ကိုယ္လက္-ေလ့က်င့္ခန္းလုပ္ပါ။
• အဆီေလွ်ာ့စားပါ။ အခ်ိဳပါ ေလွ်ာ့စားပါ။
• အရက္ျဖတ္ပါ။
• ဆားခါး၊ ဗီတာမင္ စီနဲ႔ အီးေတြကအေထာက္အကူေပးႏိုင္တယ္။
• Ursodeoxycholic acid ေဆးကအက်ိဳးမ်ားေစႏိုင္တယ္။
• ဆန္လံုးညိဳ၊ သိပ္ျဖဴစင္ေအာင္ခြ်တ္မထားတဲ့ အေစ့အဆီေတြကေကာင္းတယ္။ Phytic acid ပါေနလို႔ ဂ်ံုကမေကာင္းပါ။
• ေပါင္မံု႔ျဖဴ၊ ၾကက္ဥေခါက္ဆြဲ၊ ကိတ္မံု႔၊ သြားရည္စာတခ်ိဳ႕ေတြကိုေရွာင္ပါ။
• အသီးေတြနဲ႔ အသီအရြက္ေတြကိုေန႔တိုင္းစားပါ။
• ႏြားႏို႔ထဲမွာအဆိပ္ပ်ယ္ဓါတ္ပါလို႔ ေကာင္းတယ္။
• ၾကာၾကာေက်ာ္ထားတဲ့အစာေတြ၊ ႏွစ္ခါျပန္ေၾကာ္တာေတြ၊ အဆီမ်ားအစာေတြ၊ စက္ရံုကေန ျပဳျပင္ ထုပ္ပိုးထားတဲ့ အစာေတြ ေရွာင္ပါ။
• ဝက္အူေတာင့္၊ (ေဟာ-ေဒါ့ခ္) မတည့္ပါ။
• ၾကက္ဥနည္းနည္းသာစားပါ။
• အခ်ိဳရည္၊ ေကာ္ဖီ၊ အရက္ပါအရည္ေတြ မတည့္ပါ။
• အမဲသား၊ ဝက္သားနဲ႔စာရင္ ၾကက္ဆင္နဲ႔ ၾကက္သားေတြကေတာ္ေသးတယ္။
• (စတီရြိဳက္)ေဆး၊ ၾကီးထြားေဆး၊ ပဋိဇီဝေဆးေတြ မပါတဲ့ အသားငါးသာေရြးစားပါ။
• ေရမ်ားမ်ားေသာက္ပါ။

ဗိုက္ေဖါင္းတာဟာ ဖ်င္းေခၚ ဗိုက္ထဲမွာ အရည္ပိုေတြေအာင္းတာျဖစ္တယ္။ လိုအပ္ရင္ေဖါက္ထုတ္ရတယ္။ ေဆးေတြလိုမယ္။ ဗီတာမင္ ဘီ-၁ နဲ႔ တျခားဗီတာမင္ေတြလိုႏိုင္တယ္။ ပိုတက္ဆီယမ္ဓါတ္ဆား လိုႏိုင္တယ္။ ဆီးသြားေစတဲ့ေဆးလိုႏိုင္တယ္။ အနာသက္သာေဆး လိုႏိုင္တယ္။

ေဒါက္တာတင့္ေဆြ