Libido ဟိုစိတ္-ဒီစိတ္

Libido ဆိုတာ လိင္ဆက္ဆံလိုစိတ္ကို ေခၚတယ္။ လိင္စိတ္ ျဖစ္ေပၚမႈဆိုတာ ရႈတ္ေထြးတယ္။ ႏူးညံ့တယ္၊ စိတ္လႈတ္ရွားမႈ၊ စိတ္အေျခအေန၊ ရုပ္၊ ကိုးကြယ္-သက္ဝင္-ယံုၾကည္မႈ စတာေတြဟာ မွ်တ-မွန္ကန္-ေကာင္းမြန္ေနဘို႔ လိုတယ္။ ဖို-မ ဆက္ဆံေရးမွာ လိင္စိတ္ရွိေနတာ အလြန္အေရးပါတယ္။ လူတေယာက္ထဲမွာကို အခ်ိန္တခုနဲ႔တခု၊ အေျခအေနတခုနဲ႔တခု၊ အသက္အပိုင္းအျခားတခုနဲ႔တခု မတူၾကဘူး။

လိင္စိတ္ရွိေနတာနဲ႔ တကယ္တန္း ထိေတြ-ဆက္ဆံတာ ထပ္တူၾကခ်င္မွ ၾကမယ္။ ဆိုပါစို႔ လိင္စိတ္က ပံုမွန္ေနေပမဲ့ ဘာသာေရး၊ လူမႈေရး။ အေဖၚမဲ့တာေတြေၾကာင့္ လက္ေတြ႔ ရွိမွာမဟုတ္ပါ။ တခါတေလ စိတ္မပါလဲ လက္ေတြ႔ ျဖစ္တာလဲ ရွိမယ္။ လိင္ေဆးပညာမွာ နာမည္ရထားတဲ့ ပညာရွင္ Sigmund Freud ကေျပာခဲ့တယ္၊ အတြင္းစြမ္းအား ပါဘဲတဲ့။ Carl Jung က ေျပာတာကေတာ့ ထမင္းစာခ်င္စိတ္ ရွိေနတာ၊ တကယ္စားတာနဲ႔ သေဘာခ်င္း တူတယ္တဲ့။

လိင္စိတ္ ဘယ္ေလာက္ဆိုရင္ (ေနာ္မယ္လ္) လဲ သတ္မွတ္ဘို႔ ခက္တယ္။ တခ်ိဳ႕မွာ ေန႔တိုင္း လိင္စိတ္ ျဖစ္မယ္။ တခ်ိဳ႕ၾက တလတခါ၊ တႏွစ္တခါ။ တခ်ိဳ႕ ကုန္ခန္းသြားျပီ။ က်ား နဲ႔ မ ယွဥ္ရင္ အမ်ိဳးသမီးေတြမွာ လိင္စိတ္နည္းတာ ပိုျဖစ္ၾကတယ္။ American Medical Association က ခန္႔မွန္းတာ အမ်ိဳးသမီး သန္းေပါင္းမ်ားစြာမွာ ခံစားေနၾကရမယ္တဲ့။ Erectile dysfunction ဆိုတဲ့ လိင္အဂၤါသန္မာမႈ အားနည္းတာၾက ေယာက္်ားေတြမွာ သိပ္ျဖစ္တယ္။ ဒါက လိင္စိတ္ မမွန္တာ-နည္းတာ မဟုတ္ပါ။

အိမ္ေထာက္က်ျပီးေနသူ တေယာက္နဲ႔ ဇာတ္ရႈတ္တာမ်ိဳးျဖစ္တဲ့ Infidelity, Philandery, Adultery, Affair ေဖါက္ျပန္မႈ ျဖစ္တာေတြ ၾကေတာ့ လိင္ဆႏၵ မျပည့္ဝလို႔ ျဖစ္တာရွိသလို ေဖါက္ျပားခ်င္စိတ္ အေလ့အထေၾကာင့္လဲ ျဖစ္ၾကတယ္။ တခ်ိဳ႕ ႏိုင္ငံေတြမွာ ဒီအားနည္းခ်က္ကို သက္ေသျပႏိုင္ရင္ လင္မယား ကြာရွင္းလို႔ ရတယ္။

စိတ္ပိုင္း သက္ေရာက္မႈေတြထဲမွာ လူျမင္သူျမင္ ဆိတ္ကြယ္ရာမရွိတာ၊ ရင္းႏွီးမႈနည္းလို႔ လက္ခံခ်င္စိတ္ မရွိတာ၊ အားအင္ကုန္ျပီး ရုပ္ပိုင္း အားနည္းေနတာ၊ Distraction တျခားေနရာကို စိတ္ေျပာင္းသြားတာ၊ စိတ္ဓါတ္က်တာေတြ ပါဝင္တယ္။ ပတ္ဝန္းက်င္သက္ေရာက္မႈ ဆိုတာ အသံ-အလင္း လြန္ကဲေနတာမ်ိဳး ျဖစ္တယ္။ ေနာက္ျပီး အရင္က လိင္ပိုင္း ေစာ္ကားမႈ ခံခဲ့ရဘူးတာ၊ ျပစ္ပယ္ခံရမႈ ၾကံဳရဘူးတာ၊ ကိုယ့္ခႏၶာကိုယ္ကို အထင္ေသးစိတ္ ရွိေနတာ၊ စိုးရိမ္စိတ္ ကဲတာေတြ ပါတယ္။ တခ်ိဳ႕မွာ ကိုယ္ဝန္ တားေဆးကို စိတ္ထဲ အလိုမက်ေနတာ ျဖစ္တတ္တယ္။ စိတ္ဖိအား ေလွ်ာ့ေစနည္း သင္ယူ ေလ့က်င့္သူေတြမွာ တိုးတက္မယ္။

ကိုယ့္ကိုယ္ကို ယံုၾကည္မႈ ရွိဘို႔လိုတယ္။ စိတ္ဖိအား မ်ားေနရင္ မေကာင္းဘူး။ ကုိယ့္ရုပ္ရည္ကို ကိုယ္က အားမရ ျဖစ္ေနတာ အဆိုးဆံုးဘဲ။ ဥပမာ ငါသိပ္ဝေနတာဘဲ၊ သိပ္ပိန္လြန္းတယ္။ ဒီလို အမ်ိဳးသမီးမ်ိဳးက အလင္းေရာင္ လင္းတာကို ေရွာင္မယ္၊ အဝတ္အစား ခြ်တ္ဘို႔ ဝန္ေလးမယ္။ ဒါမ်ိဳးကို အားေပးဘို႔ ႏွစ္သိပ္ဘို႔ အခ်ိန္နဲ႔ နည္းနာလိုတယ္။ သူ႔ရဲ႕ တျခား လွပတာမ်ိဳး ရွာျပီး အားေပးသင့္တယ္။ ဥာဏ္ေကာင္းတယ္၊ သေဘာေကာင္းတယ္၊ အိမ္မႈကိစၥ စိတ္ခ်ရတယ္ စသျဖင့္။ စိတ္ဖိအား နဲ႔ စိုးရိမ္စိတ္ေတြကိုလဲ ျပဳျပင္ရမယ္။

• Latent homosexuality ဖိုစိတ္-မစိတ္ ပံုမွန္ မဟုတ္သူေတြမွာလဲ ဆန္႔က်င္ဘက္လိင္နဲ႔ ဆက္ဆံဘို႔ စိတ္နည္းတတ္တယ္။
• Hypothyroidism လည္ပင္းၾကီး ေဟာ္မုန္း နည္းတာ၊ Testosterone က်ားေဟာ္မုန္း နည္းတာ၊ Flutamide ေဆးေသာက္ေနတာ၊ Hyperprolactinaemia ေဟာ္မုန္းနည္းေရာဂါ၊ Cancer ကင္ဆာ၊ Diabetes ဆီးခ်ိဳ၊ Depression စိတ္က်ေရာဂါ၊ Anemia ေသြးအား နည္းေနတာ၊ Smoking ေဆးလိပ္၊ Alcohol abuse အရက္၊ Drug abuse မူးယစ္ေဆးဝါး၊
• Lifestyle factors တဖက္သားရဲ႕ ရုပ္ရည္ကို Attractiveness ႏွစ္သက္ စြဲလမ္းမႈရွိတာ-မရွိတာ။ ကိုယ္ခႏၶာ ေသးလြန္း-ၾကီးလြန္းတာ၊ အရပ္ ရွည္လြန္းသူနဲ႔ ပုလြန္းသူလို ကြာျခားတာ၊ အသက္ သိပ္ကြာတာ၊
• Inborn lack of sexual desire ေမြးကတည္းက စိတ္နည္းေနတာ၊
• Post-SSRI sexual dysfunction (PSSD) ဆိုတာမ်ိဳး ကေတာ့ တသက္လံုး လိင္စိတ္နည္းတာ ခံစားေနရမယ္။

Testosterone (တင္စတိုစတီရုမ္း) ေဟာ္မုန္းဟာ လူေတြရဲ႕ လိင္စိတ္မွာ အလြန္တရာ အေရးပါတယ္။ သုေတသန တခုအရ Estrogen နဲ႔ Progesterone ေဟာ္မုန္း ၂ မ်ိဳးတြဲ ကိုယ္ဝန္ တားေဆးေၾကာင့္ Testosterone အပါအဝင္ ေဟာ္မုန္းေတြကို Binding တြဲဖက္ေစတဲ့ (SHBG) မ်ားလာရာကေန လိင္စိတ္နည္းေစတာ သိလာရတယ္။ ေဆးျဖတ္လိုက္တာေတာင္ ေတာ္ေတာ္နဲ႔ ရင္းစားမရဘူး။

ႏြားႏို႔ ေသာက္လို႔၊ ေလ့က်င့္ခန္း လုပ္လို႔၊ ေဆးလိပ္ျဖတ္လို႔ ဆိုတာေတြကေန စိတ္ပိုေစတယ္လို႔ ယူဆသူေတြ ရွိတယ္။ Aphrodisiacs အစားအေသာက္ေတြကေနလဲ လႊမ္းမိုးႏိုင္တယ္။ (စာတပုဒ္ ေရးတားပါတယ္။)

• Antidepressants စိတ္မက်ေဆးေတြကေန လိင္စိတ္ကဲေစႏိုင္တယ္။ Prozac ေဆးမ်ိဳးက နည္းေစႏိုင္တယ္။ ဒီေဆးမ်ိဳးေတြ မတူၾကဘူး။ ေရြးသံုးႏိုင္တယ္။ မ်ားေသာအားျဖင့္ လိင္စိတ္ မ်ားေစတယ္။ ဒါေပမဲ့ Orgasm လိင္စိတ္ ျပည့္ဝသြားဘို႔ ေႏွးေစမယ္။ တခ်ိဳ႕ မျပီးဘူး။
• Blood pressure drugs ေသြးတိုး က်ေဆးေတြက လိင္စိတ္ နည္းေစတတ္တယ္။
• Sedatives စိတ္ျငိမ္ေဆးေတြ၊ Xanex, Diazepam နဲ႔ Valium ေတြကေန လိင္စိတ္ နည္းေစႏိုင္တယ္။ စိတ္လာတာ ေႏွးႏိုင္တယ္။ တခ်ိဳ႕မွာ Orgasm မရတတ္ဘူး။ “Sex goddess လိင္-နတ္သမီး မဟုတ္ဘဲ Lobotomized zombie လိင္စိတ္မဲ့-ဖုတ္ေကာင္” လို႔ တင္စားၾကတယ္။
• Antihistamines (အင္တီ-ဟစ္စတမင္း) လိုေဆးေတြကေန Lubrication (ဗဂ်ိဳင္းနား) စိုစြတ္မႈ နည္းေစႏိုင္တယ္။
• Antipsychotic စိတ္ေရာဂါေဆး၊ Anti-seizure အတက္သက္သာေဆး၊ Anti-cancer ကင္ဆာေဆး၊ NSAID အကိုက္အခဲေပ်ာက္ ေဆးေတြကေန လိင္စိတ္နည္းေစႏိုင္တယ္။
• Ecstasy ေခၚတဲ့ စိတ္ကို ေျပာင္းလဲေစတဲ့ လူငယ္သံုး၊ ကလပ္ေတြမွာ သံုးတဲ့ေဆးမ်ိဳးေတြကေန လိင္စိတ္ကို ၾကြေစတယ္။ ဒါေပမဲ့ ေဆးသံုးျပီးေတာ့ Serotonin နည္းတာ ျဖစ္တာလို႔ ရုပ္ပိုင္း အလုပ္ေတြ က်ေစ-ေႏွးေစမယ္။ တာရွည္သံုးတာ မေကာင္းဘူး။
• Speed ဒါမွမဟုတ္ Crystal meth ေခၚတဲ့ Amphetamines ရာဘေဆးက ေယာက္်ားေရာ၊ မိန္းမပါ သံုးစြဲရင္ Sexual Dysfunction လိင္ပိုင္းအလုပ္ မမွန္မကန္ ျဖစ္ေစမယ္။
• Opiates ဘိန္းအုပ္စုထဲက Seroin, Cocaine ေတြကေန Orgasm မရေစႏိုင္သလို Sexual desire လိင္စိတ္ နည္းေစမယ္။ ေယာက္်ားေတြမွာ Erection လိင္အဂၤါ သန္မာမႈ မရတာ ျဖစ္ေစတတ္တယ္။ မိန္းမေတြမွာ စိုစြပ္မႈ နည္းေစႏိုင္တယ္။ Heroin သံုးရင္ ေႏွးေကြး ေနတတ္တယ္။ Cocaine က ယံုၾကည္စိတ္ ပိုေစႏိုင္တယ္။ ခံစားမႈ ကဲေစမယ္။ ဒါေပမဲ့ ျခံဳေျပာရရင္ Slack aphrodisiac လိင္စိတ္ နည္းႏိုင္တယ္။
• Adrenal glands ေက်ာက္ကပ္ အထပ္မွာရွိတဲ့ (အဒရီနယ္လ္-ဂလင္း) ေကာင္းေကာင္း အလုပ္မလုပ္ရင္ သူကေန ထုတ္ေပးမဲ့ Testosterone နည္းမယ္။ စိတ္လဲ နည္းမယ္။
• Hysterectomy သားအိမ္ ထုတ္ထားသူေတြကို ဆန္းစစ္မႈ လုပ္ေတာ့ ထက္ဝက္မွာ လိင္စိတ္ကဲတယ္။ ၂၁% မွာ နည္းတယ္။

Menopause ေသြးဆံုးရင္ လိင္စိတ္နည္းတယ္လိုတာ အမ်ားက လက္ခံၾကေပမဲ့ မဟုတ္ဘူး ျပန္ျငင္းသူေတြလဲ ရွိပါတယ္။ ေသျခာတာက Estrogen နည္းလာတာမို႔ Sex စိတ္နည္းမယ္၊ (ဗဂ်ိဳင္းနား) ေျခာက္မယ္။ ဆက္ဆံရင္ နာလိမ့္မယ္။ Testosterone လဲ နည္းတာမို႔ စိတ္နည္းႏိုင္တယ္။

မိန္းမေတြမွာ ကေလးဖြါးျပီးစ စိတ္နည္းတတ္သူ မ်ားတယ္။ ေမြးလမ္း၊ မ်ိဳးပြါးလမ္းမွာ ေရာဂါ တခုခုရွိေနသူေတြမွာလဲ နည္းတယ္။ ေရာဂါၾကီးတခုခု ခံစားေနရသူေတြမွာလဲ နည္းတတ္တယ္။ ခြဲစိတ္ကုသမႈ ခံထားရသူေတြလဲ ပါတယ္။ ကိုယ္လက္ ေလ့က်င့္ခန္း လုပ္တဲ့ အမ်ိဳးသမီးမ်ား လိင္ကိစၥမွာလဲ ေကာင္းသလို ရာသီလာခ်ိန္ ျဖစ္တတ္တာေတြလဲ သက္သာတယ္။ လႈတ္ရွားမႈ လြန္ကဲရင္ေတာ့ ေျပာင္းျပန္ အက်ိဳး ျဖစ္ေစတာကို သတိထားရမယ္။

လိင္စိတ္ျဖစ္ေပၚတာနဲ႔ ရာသီေပၚတာ ဆက္စပ္မႈရွိတယ္။ မ်ိဳးဥ မထြက္ခင္ ရက္ေတြမွာ စိတ္ျဖစ္ေပၚမႈ အကဲဆံုး ျဖစ္တယ္။ လလည္ရက္ မတိုင္ခင္ ရက္ေတြကို ဆိုလိုတာ ျဖစ္တယ္။ ဒါက Testosterone အနိမ့္-အျမင့္နဲ႔ဆိုင္တယ္။ Testosterone က ၂၄ ရက္ေျမာက္ေန႔ကစျပီး တက္တက္ လာတယ္။ မ်ိဳးဥထြက္မဲ့ ၁၄ ရက္အထိ ျဖစ္တယ္။ ဒီရက္ေတြမွာ လိင္စိတ္ေတြ အဆက္မျပတ္ ေကာင္းေနမယ္။ တခ်ိဳ႕ ၁၃ ကို မၾကိဳက္တာ ဒီေနရာမွားတယ္။ ၁၃ ရက္ေန႔ဟာ Testosterone levels အျမင့္ဆံုးေန႔ ျဖစ္တယ္။ မ်ိဳးဥထြက္ျပီးေနာက္ Progesterone levels တက္လာတယ္။ ဒီရက္ေတြ ဆိုရင္ Orgasm လိင္ဆႏၵ-ျပည့္ဝမႈ ရတာခက္မယ္။ လတလရဲ႕ ေနာက္ပိုင္းရက္ေတြမွာ Testosterone level တန္းေနျပီး၊ သားအိမ္ အတြင္းလႊာ ထူလာလို႔ စိတ္ျဖစ္ေပၚမႈကို ႏိုးေဆာ္ေပးတယ္။ ဒါေပမဲ့ Estrogen levels က်လာလို႔ စိုစြပ္မႈ နည္းမယ္။

Depo-Provera ကိုယ္ဝန္တား ၃ လခံထိုးေဆးဆိုတာ Progesterone ေဟာ္မုန္း အတုေတြ အမ်ားၾကီးပါတယ္။ ထိုးထားသူဟာ ကိုယ္ဝန္ အတုေဆာင္ေနသလိုမ်ိဳး ျဖစ္ေစတယ္။ Estrogen ထြက္မွာကို တားဆီးထားမယ္။ လိင္စိတ္ နည္းႏိုင္တယ္။ ဗဂ်ိဳင္းနား ေသြ႔ေျခာက္တာ ျဖစ္ႏိုင္တယ္။ ဆက္ဆံရင္ နာႏိုင္တယ္။

Implanon implants ကိုယ္ဝန္တား အေခ်ာင္းကလဲ Depo-Provera နဲ႔တူတယ္။ Progesterone ထုတ္ေပးေနတာ ၃ ႏွစ္ ေလာက္ထိ ၾကာႏိုင္တယ္။ သက္ေရာက္မႈ မတူၾကပါ။ လိင္စိတ္ ကဲလြန္သူ ရွိသလို Implant ထည့္ထားတဲ့ မိန္းမတခ်ိဳ႕ဟာ တင္စား ေျပာရရင္ “အသားမဲ-မုဆိုးမ” လို႔ ေခၚတယ္။ အေဖၚေယာက္်ားကို အစိမ္းစားလိမ့္မယ္တဲ့။

Dr. တင့္ေဆြ