BCG vaccine တီဘီ ကာကြယ္ေဆး

1. ဆရာရွင့္ က်မသားက အသက္ ၂၁ နွစ္ ရွိပါျပီ။ က်မကို  ေမေမ သားငယ္ငယ္တုန္းက BCG ထိုးမေပးဘူးလား၊ သားမွာ BCG Scar မရွိဘူးလို႔ ေျပာလာပါတယ္။ သားကို ႕႕႕႕႕ မွာ ေမြးခဲ့တာပါ။ ယခု ႕႕႕႕႕ တက္မွာပါ။ သူငယ္ငယ္က ရပ္ကြက္ထဲမွာလာထိုးေသာ ကာကြယ္ေဆးေတြေတာ့ ထိုးခဲ့ပါတယ္။ BCG ထိုးခဲ႔သလား မမွတ္မိပါ။ ထိုးျပီးမေအာင္ခဲ့တာလားမသိပါ။ မမွတ္မိပါ။ ယခုအခါ TB ေရာဂါမ်ား အမ်ိဳးစံု drug resistance စသည္ျဖင့္ ေပါေနသျဖင့္ က်မရဲ႕ လိုအပ္ခ်က္ေၾကာင့္ စိတ္မေကာင္းျဖစ္ေနရပါတယ္။ အကယ္၍သားဟာ BCG မထိုးခဲ့ဘူးဆိုရင္ သားကို TB မကူးစက္ေအာင္ ယခု ဘယ္လိုကာကြယ္ထားသင့္ပါသလဲဆရာ။

2. တီဘီေရာဂါ ကာကြယ္ေဆးကို ဘယ္အသက္ရြယ္ေတြနဲ႔ ဘယ္အခ်ိန္မွာ ထိုးရလဲ မသိဘူး။ ၿပီးေတာ့ အဲဒီ တီဘီေရာဂါ ကာကြယ္ေဆးက ဘယ္လိုအက်ိဳးျပဳတယ္ဆိုတာေလးကို တဆိတ္ေလာက္ ရွင္းျပေပးပါ။

ကာကြယ္ေဆးေတြရဲ႕ သေဘာက ကိုယ္ထဲမွာ ေရာဂါပိုးဝင္လာရင္ ျပန္ျပီးခုခံကာကြယ္ေပးမဲ့ (အင္တီေဘာ္ဒီ) ဆိုတာကို ကိုယ့္ကေန အလိုလိုထြက္လာေစေအာင္ ထိုးေပး-တိုက္ေၾကြးေပးရတာမ်ိဳးျဖစ္တယ္။ ဥပမာ BCG (ဘီစီဂ်ီ) ေခၚတဲ့ (တီဘီ) ကာကြယ္ေဆးထိုးလိုက္ရင္ (တီဘီ) ပိုးဝင္လာရင္ ခံတိုက္ထုတ္မဲ့ (အင္တီေဘာ္ဒီ) ဓါတ္ေတြ ကိုယ့္ခႏၶာကိုယ္ကေန ထုတ္လာေစအာင္ ဆြေပးတယ္။ တျဖည္းျဖည္းနဲ႔ အဲဒီဓါတ္ေတြ ကိုယ္ထဲမွာ ျပည့္ေနျပီဆိုရင္ ေရာဂါပိုးဝင္လာရင္ တခါတည္းတိုက္ဖ်က္ျပစ္လို႔ ေရာဂါမရေစေတာ့ဘူး။

ေဆးနာမည္က ျပင္သစ္ဆရာဝန္ေတြျဖစ္တယ္။ (BCG) ကာကြယ္ေဆးဟာ Attenuated live bovine tuberculosis bacillus ေခၚတဲ့ ႏြားႏို႔ကေနကူးစက္ႏိုင္တဲ့ တီဘီပိုးအရွင္ကို ဓါတ္ခြဲခန္းမွာ အားနည္းသြားေအာင္ တမင္တကာ လုပ္ေပးထားတာ ျဖစ္တယ္။ (တီဘီ) ပိုးသတိၲေလး က်န္တယ္ဆိုယံုသာ က်န္ေနေစရတယ္။ ေရာဂါပိုးသေဘာ ရွိေနတာမို႔ ကိုယ္ထဲကေန (အင္တီ) လုပ္တဲ့ ဆန္႔က်င္မဲ့ဓါတ္ကို ထုတ္မွာဘဲ။ ေရာဂါအထိေတာ့ မရေစဘူး။

တီဘီကာကြယ္ေဆးကို ေမြးကာစကေလးတိုင္း (ျမန္မာျပည္မွာ) တၾကိမ္သာထိုးတယ္။ မထိုးရတဲ့ကေလးကို ၾကီးမွေတာ့ ထိုးစရာမလိုေတာ့ဘူး။ ဘာလို႔လဲဆိုေတာ့ ကြ်န္ေတာ္တို႔တိုင္းျပည္မွာ တီဘီေရာဂါက ေပါလြန္းလို႔ ေနရာတကာမွာ ေရာဂါသည္ေတြေရာ ေလထဲမွာ ေရာဂါပိုးေတြေရာ ျမင္သာမျမင္ရတယ္ ရွိေနေတာ့ ကေလးကို ဟိုဟုိသည္သည္ ေခၚသြားတာနဲ႔ ပိုးေတြနဲ႔ေတြ႔မွာေသခ်ာတယ္။ ကိုယ့္အိပ္ထဲမွာတင္လဲ ပိုးရွိခ်င္ရွိေနအံုးမယ္။ ပိုးေတြက ကေလးရဲ႕ ႏွာေခါင္းကေနဝင္လာရင္ ကေလးရဲ႕ ခုခံစြမ္းအားကေန ခံႏိုင္ဘို႔ၾကိဳးစာမယ္။ ပိုးကို ကိုယ့္ခုခံႏိုင္စြမ္းကႏိုင္ရင္ ေရာဂါလဲမရ၊ (ကိုယ္ထဲမွာ အင္တီေဘာ္ဒီရွိေနတဲ့) ေရာဂါျပီးတဲ့ကေလးလဲျဖစ္မယ္။ ပိုးကႏိုင္ရင္ေတာ့ ဒီကေလး တီဘီ ျဖစ္မယ္။

တတိယႏိုင္ငံေတြလို႔အေခၚခံရတဲ့ မခ်မ္းသာေသးတဲ့ႏုိင္ငံေတြမွာ ေရာဂါျဖစ္ႏွဳန္းေရာ ေရာဂါေၾကာင့္ေသႏွဳန္းပါျမင့္ေနဆဲ့ တီဘီေရာဂါဟာ Mycobacterium tuberculosis ေခၚတဲ့ ပိုးကေနကူးစက္တာျဖစ္တယ္။ ဆင္းရဲမြဲေတမႈနဲ႔ တီဘီ ဆက္စပ္ေနတယ္။ ဒါေၾကာင့္ တရားမွ်တျခင္းနဲ႔ လူ႔အခြင့္အေရးရႈေဒါင့္ကေန ေထာက္ျပေနၾကျပီ။ တီဘီမ်ားတဲ့ ေနရာေတြမွာ HIV/AIDS ကလဲမ်ားေနလို႔ ႏူရာဝဲစြဲဆိုတာထက္ဆိုးေသးတယ္။ ထပ္ေဆာင္းဆိုးေသးျပန္တာက Drug resistance ေဆးယဥ္တာေတြပါ ျဖစ္ေနတယ္။ ခ်မ္းသာတဲ့ႏိုင္ငံေတြမွာေတာင္ တစခန္းထလာတယ္။

Bacille Calmette-Guérin (BCG) vaccine ကာကြယ္ေဆးေပၚခဲ့တာ ႏွစ္ေပါင္း ၈ဝ ရွိပါျပီ။ ဒီကာကြယ္ေဆးထိုးလို႔ ကေလးေတြမွာ Disseminated TB အဆုပ္တခုလံုးျပန္႔ေနတဲ့တီဘီ သာမကာ Meningitis တီဘီဦးေႏွာက္ေျမွးေရာင္တာပါ သက္သာလာတာ ေတြ႔ရတယ္။ ဒါေပမဲ့ တိတိက်က်ေျပာရရင္ Primary infection တီဘီမူလျဖစ္တာကို မကာကြယ္ႏိုင္ပါ။ ေနာက္ျပီး လူအုပ္ထဲကေနကူးလာတဲ့ Reactivation of latent pulmonary infection အမ်ိဳးအစားကိုလဲ မကာကြယ္ႏိုင္ပါ။

ကေလးအသက္ ဘယ္ေတာ့မွာထိုးမလဲဆိုတာ တိုင္းျပည္ေတြက မတူၾကဘူး။ WHO BCG policy ကမာၻ့က်န္းမာေရးအဖြဲ႔ အလိုအရ တီဘီေရာဂါထူေျပာရာႏိုင္ငံတိုင္းမွာ ေမြးစကေလးတိုင္းကိုထိုးပါတယ္။ ကေလးငယ္မဟုတ္သူေတြကို ထိုးမေပးခင္ Tuberculin skin test လုပ္ျပီးမွ ထိုးသင့္တဲ့သူေတြကို ထိုးေပးတယ္။ ကာကြယ္ေဆးထိုးထာသူကို တီဘီ စမ္းသပ္နည္းတခုျဖစ္တဲ့ Mantoux test လုပ္ရင္ False positive မွားတဲ့အေပါင္းျပမယ္။

တေလာက အေမရိကန္ေဆးေက်ာင္းသူေတြ ယမုန္နာေဆးခန္းကိုလာေတာ့ ကေလးအေမ ေဆးေက်ာင္းသူတေယာက္လဲ ပါတယ္။ ျမန္မာဒုကၡသည္ေဆးခန္းေလးမွာ ထိုးေပးေနတဲ့ ကာကြယ္ေဆးနာမည္ေတြကိုေျပာျပေတာ့ BCG ဆိုတာကို မသိဘူး။ အေမရိကားမွာ BCG ကို အစုလိုက္ထိုးေပးတာမ်ိဳးတခါမွမလုပ္ပါ။ TB အေၾကာင္းကိုေတာင္ ေဆးေက်ာင္းမွာ သိပ္မသင္ေတာ့ဘူး။ (ယူေက) မွာ ၁၉၅၃ ကေန ၂ဝဝ၅ အထိေတာ့ ၁၃ ႏွစ္ ကေလးေတြနဲ႔ တီဘီ ကူးဘို႔ အလားအလာရွိတဲ့ မိသားစုကေမြးလာတဲ့ကေလးေတြကိုသာ ထိုးေစတယ္။

ဘီစီဂ်ီ ကာကြယ္ေဆးကို တျခားေနရာေတြမွာလဲ သံုးတာရွိေသးတယ္။ (လက္ပရိုစီ) အနာၾကီးေရာဂါ Buruli ulcer (ဘာေရာ္လီ) အနာ၊ Cancer vaccine ကင္ဆာကာကြယ္ေဆး၊ (ဥပမာ ဆီးအိမ္ကင္ဆာ၊ အစာေဟာင္းအိမ္ကင္ဆာ၊ အဆုပ္ကင္ဆာ၊ မွဲ႔ကင္ဆာ)၊ ဆီးခ်ိဳ အမ်ိဳးအစား (၁)၊ Interstitial cystitis ေရာဂါ၊Multiple sclerosis ေရာဂါ နဲ႔ Parkinson's disease ေရာဂါေတြအတြက္ စမ္းသံုးတယ္။

ဒီကာကြယ္ေဆးထိုးရင္ ဘာေတြျဖစ္လာႏိုင္သလဲ။ ေဆးထိုးတဲ့ေနရာမွာနာမယ္။ ဒီကာကြယ္ေဆးထိုးနည္းက ထူးျခားတယ္။ အေရျပားထဲေဆးဝင္ေအာင္ထိုးရတယ္။ အေရျပားေအာက္ ေဆးေရာက္သြားရင္ BCG-oma အက်ိတ္-အနာျဖစ္လာမယ္။ ဒီလိုျဖစ္လို႔ ေဆးထိုးေပးတဲ့ဆရာမကို အျပစ္မျမင္ပါနဲ႔ ေဆးရဲ႕သေဘာကိုက ျဖစ္ေစႏိုင္ေသးတယ္။ အမာရြတ္က်န္ေနရစ္မယ္။ အမာရြတ္က Keloids ဆိုးတာမ်ိဳးလဲ ျဖစ္တတ္တယ္။ BCG osteomyelitis or osteitis ဆိုတာမ်ိဳးလဲ ေနာက္ဆက္တြဲ ရွားရွားပါးပါး ျဖစ္တတ္တယ္။ အဆီထဲ ေဆးဝင္သြားရင္ သက္ဆိုင္ရာ တက္ေစ့ေတြဆီ ေရာက္မယ္။ အနာျဖစ္လာရင္ အနာေဆးကုသလို လုပ္ေပးဘို႔လိုမယ္။ အဲလိုျဖစ္လာရင္ Antibiotics ပိုးေသေဆး လိုတတ္တယ္။ ျပည္ေဖါက္တာလဲ လိုႏိုင္တယ္။

ေဆးထိုးတဲ့ ဘယ္ဘက္ပခံုးမွာ အနာလိုျဖစ္လာတာဟာ ကြက္ကြက္ကေလး တီဘီေရာဂါရသလိုသေဘာျဖစ္တာပါ။ ဒါေၾကာင့္ ကေလးက ကာကြယ္ေဆးထိုးျပီးတဲ့ ကိုယ္နဲနဲပူႏိုင္တယ္။ (ပါရာစီတေမာ) အရည္ကို ကိုယ္အေလးခ်ိန္နဲ႔တြက္ျပီး တခါႏွစ္ခါတိုက္တာနဲ႔ ရတယ္။ Paracetamol ကို ၃ လေအာက္ကေလးဆိုရင္ 10mg/kg နဲ႔ အသားဝါေနရင္ 5mg/kg ေပးရတယ္။ အမာရြတ္ က်န္ေနတာဟာ ေဆးေအာင္တယ္လို႔ ေျပာႏိုင္တယ္။ ကေလးဟာ ေရာဂါျပီးေနျပီ။

Deltoid ၾကြက္သား (ဘယ္ဘက္လက္ေမာင္းအိုး) ေနရာမွာသာ ထိုးတယ္။ သမီးေလးအတြက္ လွခ်င္ပခ်င္လြန္းရင္ တင္ပါးမွာ အတြင္းခံဖံုးေလာက္မဲ့ေနရာမွာ ထိုးႏိုင္ပါတယ္။ ဆရာဝန္-ဆရာမေတြကလဲ ပါရမီျဖည့္ခ်င္ၾကမွာပါ။

BCG vaccine ေဆးဘယ္ေလာက္ထိုးမလဲ။ ဘယ္လိုထိုးမလဲ။

ေမြးကာစကေလးကို 0.05 ml ထိုးရတယ္။ တႏွစ္ေက်ာ္ကေလးကို 0.10 ml ထိုးတယ္။ Insulin syringe ဆီးခ်ိဳေဆး (အင္စူလင္) ထိုးတဲ့ပိုက္နဲ႔သံုးရင္ အမွတ္အသား ၄ဝ အထိပါတာၾကည့္ပါ။ အစိတ္ကေလး ၂ စိတ္ဆိုရင္ 0.05 ml ရွိတယ္။ 1 ml syringe ဆိုရင္ 0.05 ml ကေလး ၂ဝ စာျဖစ္လို႔ ၂ဝ ပံု ၁ ပံု တိတိက်က် ေဆးစုပ္ပါ။ လက္ေတြ႔မွာ သတိထားဘို႔က ထိုးေဆးေတြကို ေဆးထိုးပိုက္ထဲစုပ္ျပီး လူနာကိုမထိုးခင္ အပ္ထဲမွာ က်န္ေနႏိုင္တဲ့ေလကို ပန္းထုတ္ျပစ္ေလ့ရွိၾကေတာ့ ဒီကာကြယ္ေဆးကိုလဲ အဲလိုလုပ္ရင္ ကေလးကိုယ္ထဲ (အေရျပားထဲ) နည္းမသြားေစေအာင္ သတိထားရမယ္။

Injection technique ေဆးထိုးနည္း

ဘယ္ဘက္လက္ေမာင္အိုးမွာထိုးတယ္။ ထိုးမဲ့ေနရာကို ပိုးသတ္ေဆးသုတ္စရာမလိုပါ။ အေရျပားကို လက္မနဲ႔ လက္ညွိဳး သံုးျပီး ဆြဲတင္းလိုက္ပါ။ ေဆးတေယာက္စာအတြက္ စုပ္ထားျပီးသား ေဆးထိုးပိုက္နဲ႔ အပ္ကို ကေလးအေရျပားနဲ႔ မ်ဥ္းျပိဳင္ထားပါ။ အပ္မ်က္ႏွာျပင္ကို အထက္မွာရွိပါေစ။ အပ္ကို ၂ မီလီမီတာအထိ အေရျပားထဲသြင္းပါ။ ေဆးကို ေျဖးေျဖးခ်င္း ထိုးသြင္းပါ။ ခုခံအားရွိေနတာသိမယ္။ ေဆးဝင္တဲ့ေနရာမွာ ခပ္ေဖြးေဖြး အဝိုင္းကြက္ေလးေပၚလာမယ္။ ေဆးသြင္းရတာသိပ္လြယ္ေနတာဆိုရင္ အပ္အဖ်ားက ေအာက္ထဲေရာက္ေနလို႔။ အပ္ကိုနည္းနည္းျပန္ထုတ္ျပီးထိုးပါ။ ေဆးကုန္ျပီဆိုရင္ ၁ဝ-၁၅ မိနစ္ေနရင္ ေဖါင္းေနတာေလး ေပ်ာက္သြားမယ္။ ေဖါင္းေနတာမျမင္ရလဲ ေဆးထပ္မထိုးပါနဲ႔။ ကာကြယ္ေဆးထိုးမွတ္တမ္းေရးမွတ္ပါ။

TB writing links တီဘီေရာဂါစာမ်ား
· BCG vaccine တီဘီ ကာကြယ္ေဆး http://dts-medicaleducation.blogspot.in/2013/01/bcg-vaccine.html
· Bone tuberculosis အရိုး တီဘီ http://dts-medicaleducation.blogspot.in/2013/10/bone-tuberculosis.html
· Intestinal Tuberculosis အူ (တီဘီ) http://dts-medicaleducation.blogspot.in/2013/01/intestinal-tuberculosis.html
· MDR-TB ေဆးယဥ္တဲ့ တီဘီ http://dts-medicaleducation.blogspot.in/2013/11/mdr-tb.html· TB (Tuberculosis) တီဘီ http://dts-medicaleducation.blogspot.in/2008/10/tuberculosis-tb.html
· TB Medicines Side Effects (တီဘီ) ေဆးေတြ နဲ႔ ေဘးထြက္-ဆိုးက်ိဳးေတြ http://dts-medicaleducation.blogspot.in/2012/04/side-effects-of-tb-medicines.html
· TB No more in Medical Curriculum ဆရာဝန္ေတြကို တီဘီ သင္မေပးၾကေတာ့တာ စိုးရိမ္စရာ http://dts-medicaleducation.blogspot.com/2009/10/tb-no-more-in-medical-curriculum.html· TB Q and A (တီဘီ) အေမး-အေျဖ (၁) http://dts-medicaleducation.blogspot.in/2012/09/tb-q-and.html
· TB Q and A (တီဘီ) အေမးအေျဖ (၂) http://dts-medicaleducation.blogspot.in/2014/01/tb-questions.html
· TB အသစ္လား အေဟာင္းလား http://dts-medicaleducation.blogspot.in/2012/05/tb.html
· Tuberculin test (တီဘီ) အတြက္ (ၾကဴဘာကူလင္ တက္စ္) http://dts-medicaleducation.blogspot.in/2013/10/tuberculin-test.html

ေဒါက္တာတင့္ေဆြ