Japanese encephalitis (JE) ဂ်ပန္ဦးေႏွာက္ေရာင္ေရာဂါ

၁။ သားေလးက ခု ၁၁ လျပည့္သြားျပီ။ ၁ဝ လေက်ာ္တုန္းကေတာ့ ဂ်ပန္ဦးေႏွာက္ေရာင္ေရာဂါ ေဆးထိုးထားတယ္ဆရာ။ ေနာက္သံုးလေန ဒုတိယတလံုးထပ္ထိုးရမယ္။ ဆရာစာထဲပါတဲ့ Menhibix ထပ္ထိုးဖို႔လိုလားဆရာ။ ျမန္မာျပည္မွာ ခုအရမ္းပူ ကေလးေတြအတြက္ အဆင္မေျပေတာ့ ကာကြယ္သင့္ရင္ ကာကြယ္ထားရေအာင္။

၂။ ဆရာ႐ွင့္ ပါရမီေဆးရံုမွာ ဂ်ပန္ဦးေႏွာက္အေမွးေရာင္ ကာကြယ္ေဆး ပထမအႀကိမ္ထိုးၿပီး ေနာက္သံုးလမွာ ဒုတိယအႀကိမ္ထိုးရမယ္ ေဆးေတြကျပတ္ေနၿပီ ခုမွ ပထမအႀကိမ္ထိုးမယ့္ ကေလးေတြေတာင္ ထိုးမေပးေတာ့ဘူးတဲ့။ အာ့နဲ႔ ေဆးေကာင္တာကို လွမ္းဖုန္းဆက္ ႐ွိေသးလား ဝယ္ၿပီးသိမ္းထားေပးလို႔ရမလားဆို ႐ွိတယ္ ရတယ္ဆိုတာနဲ႔ သြားဝယ္သိမ္းထားခဲ့တယ္။ ကေလးအေမဂ႐ုထဲက ခင္တဲ့တေယာက္က expired စစ္ေပးလားဆိုမွ ေသခ်ာေအာင္ ပါရမီကို ဖုန္းလွမ္းဆက္ေမးေတာ့ ေဆးက ၈ လပိုင္း ၂၄ မွာ expired တဲံ။ သားထိုးရမယ့္ရက္က ၈ လပိုင္း ၃ဝ လဲေပးလို႔ ရမလားဆိုေတာ့ ေဆးမ႐ွိေတာ့ဘူးတဲ့ (ေဆးေတြကတကယ္လည္း ျပတ္ေနၿပီ) ဘယ္လိုလုပ္ရင္ရမလဲဆိုေတာ့ ဆရာဝန္ကိုေျပာၿပီး ေစာထိုးခိုင္းလိုက္ ရမွာပါတဲ့။ ဟုတ္လား။ ဘယ္လိုလုပ္ရမလဲ တကယ္ဆို ေဆးလာထိုးမယ့္ရက္နဲ႔ အတိအက်သူတို႔ စာေရးကပ္ၿပီး သိမ္းထားေပးတာ။ ဒီလုပ္ငန္းလုပ္ေနသူေတြအေနနဲ႔ ဒါမ်ိဳးေတြ႐ွိတတ္တယ္ဆိုတာ သိမေနသင့္ဘူးလား စစ္ေပးသင့္တာေပါ့။ ေဆးဘယ္မွာဝယ္လို႔ရဦးမလဲ။ သူေျပာသလိုေစာထိုးရင္ တကယ္ပဲရတယ္လား။ ေဆးရံုကိုပဲ တာဝန္ယူခိုင္းရမလား ကြၽန္မ၏သားမွာ အသက္တစ္ႏွစ္ေလးလ ျဖစ္ပါသည္။ ေက်းဇူးတင္ပါသည္႐ွင့္။

၁၉၃၄ တံုးက ဂ်ပန္-ပညာရွင္ Hayashi ကေန စေတြ႔လို႔ Japanese B encephalitis လို႔ နာမယ္ေပးခဲ့တယ္။ အမ်ိဳးကြဲ ၄ မ်ိဳးရွိတယ္။ Japanese encephalitis virus (JEV) က (ဗိုင္းရပ္စ္) ေၾကာင့္ျဖစ္တယ္။ Arbovirus မ်ိဳး ျဖစ္တယ္။ Culex tritaeniorhynchus နဲ႔ Culex vishnui groups ျခင္ကေနကူးတယ္။ လူကေန လူကို မကူးပါ။ ျခင္က စပါးခင္းေတြမွာ ေပါက္လို႔ ေတာပိုင္းမွာမ်ားတယ္။ ျမင္း၊ ဝက္၊ ငွက္ေတြကလဲ ပိုးသယ္ေပးႏိုင္တယ္။ ဇြန္လကေန စက္တဘၤာဘာလအတြင္း ျဖစ္တာမ်ားတယ္။

(အာစီယန္) ေရာဂါလို႔ ေခၚရမလားဘဲ။ မေလးရွား၊ ျမန္မာ၊ စကၤာပူ၊ ဖိလစ္ပိုင္၊ အင္ဒိုနီးရွား၊ လာအိုစ္၊ ကေမၻာဒီးယား၊ ထိုင္း၊ ဗီယက္နမ္၊ ဘရူႏိုင္းလ္၊ ASEAN ၁ဝ ႏိုင္ငံလံုးမွာ ျဖစ္တယ္။ တရုပ္၊ တိုင္ဝမ္၊ ဘဂၤလားဒက္ရွ္၊ အိႏၵိယ၊ နီေပါ၊ သိရိလကၤာ၊ ၾသစေတးလ်၊ ပါကစၥတန္၊ ပါပူအာ-နယူးဂီနိ၊ ပစိဖိတ္ကြ်န္းေတြမွာလဲ ျဖစ္တယ္။

ေယာက္်ားေလးက မိန္းကေလးေတြထက္ နဲနဲ (၁႕၅ း ၁႕ဝ) ပိုျဖစ္တယ္။ ပိုးဝင္ရံုဝင္တာက လူရြယ္ပိုင္းမွာ အျဖစ္မ်ားျပီး၊ လကၡဏာ ေပၚတာက ကေလး (၂-၁ဝ ႏွစ္) ေတြနဲ႔ အသက္ၾကီးသူေတြမွာ ပိုမ်ားတယ္။ လူ ၂၅ဝ ျဖစ္ရင္ ၁ ေယာက္သာ လကၡဏာျပတယ္။

တျခား St. Louis encephalitis and West Nile encephalitis ဦးေႏွာက္ေရာင္ ေရာဂါေတြနဲ႔ ဆင္တူတယ္။ ပိုးရွိတဲ့ျခင္ ကိုက္ခံရရင္ နီးစပ္ရာ တက္ေစ့ေတြဆီ ေရာက္မယ္။ ေနာက္ ေသြးထဲကို ပိုးေတြ ေရာက္မယ္။ ႏွလံုး၊ အဆုပ္၊ အသဲ နဲ႔ တျခားေနရာေတြကို ပ်ံ႕ႏွံ႔မယ္။ ဦးေႏွာက္နဲ႔ အာရံုေၾကာဆီ မေရာက္ခင္ ရက္တိုတိုနဲ႔ ေကာင္းသြားႏိုင္တယ္။

ပိုးရွိတဲ့ျခင္ ကိုက္ခံရျပီးေနာက္ ၄-၁၅ ရက္မွာ လာျဖစ္တယ္။ ဖ်ားမယ္၊ ေခါင္းကိုက္မယ္၊ ခ်မ္း-တံုမယ္၊ ပ်ိဳ႕-အန္မယ္၊ ၾကြက္သားေတြ နာမယ္။ လည္ပင္း ေတာင့္တင္းေနမယ္။ အားနည္းေနမယ္၊ ၾကာရင္ စိတ္အေျခအေန ထိခိုက္လာတယ္။ စိတ္ရႈတ္ေထြးေနမယ္၊ စိတ္မတည္ျငိမ္တာကေန တက္တဲ့အထိ ျဖစ္ႏိုင္တယ္။ ကေလးေတြျဖစ္ရင္ ၆ဝ% ကတက္တယ္။ လက္တံုတာ၊ အလိုလိုကိုယ္-လက္လႈတ္တာ၊ စကားမေျပာခ်င္တာ၊ (ရီဖလက္စ္) တုန္႔ျပန္မႈ လြန္ကဲေနမယ္၊ မ်က္စိအထဲမွာ ေရာင္မယ္။ (ပိုလီယို) သူငယ္နာအေၾကာေသနဲ႔ ဆင္တူတယ္။

ကံမေကာင္းသူေတြမွာ ဦးေႏွာက္ထဲက Thalamus (သဲလ္မတ္စ္)၊ Basal ganglia (ေဘဆယ္လ္-ဂင္ဂလီယာ)၊ Brain stem (ဘရိန္း-စတမ္)၊ Cerebellum (ဆယ္ရီဘယ္လမ္) Hippocampus (ဟစ္ပိုကင္းမ္ပတ္စ္) နဲ႔ Cerebral cortex (ဆယ္ရီဘရယ္-ေကာတက္စ္) ေတြကို ေရာက္မယ္။

စစ္ေဆးရင္ M protein နဲ႔ E protein ေတြေတြ႔မယ္။ ေသြးနဲ႔ ခါးရိုးဆစ္ထဲက အရည္ စစ္ေဆးတာနဲ႔ ေရာဂါကို ေသျခာ ေစရတယ္။ ေမြးမဲ့ကေလးကို ကူးတာလဲ ျဖစ္ႏိုင္တယ္။

ျဖစ္လာသူထဲက ၅-၁ဝ% ေသဆံုးႏိုင္တယ္။ ဆင္းရဲတဲ့ေနရာေတြမွာ ၃၅% ေသဆံုးႏိုင္တယ္။ တကမာၻလံုး ၁ ႏွစ္ကို တေသာင္းေသရတယ္။ အာရွမွာ တႏွစ္ကို လူနာသစ္ ၃ ေသာင္းကေန ၅ ေသာင္း ေတြ႔ေနရတယ္။ ေသဆံုးႏံႈး ၁ဝဝဝ မွာ ၃ ေယာက္ကေန ၆ဝဝ အထိရွိတယ္။

ဗိုင္းရပ္စ္ေတြက ျဖစ္တာမွန္သမွ် တိက်တဲ့ကုသေဆး မရွိပါ။ ေထာက္ကူမႈေတြသာ လုပ္ေပးရပါတယ္။ ကုသေဆးသစ္ Rosmarinic acid, Arctigenin, Curcumin, Minocycline ေတြလဲ စမ္းသပ္ေနပါတယ္။

တခါျဖစ္ဘူးရင္ တသက္စာကာကြယ္ျပီးသား ခံႏိုင္ရည္ရသြားတယ္။ ကေန႔အထိေပၚတဲ့ ကာကြယ္ေဆးက Genotype III virus ကို အေျချပဳထားတာျဖစ္တယ္။ အဂၤလန္မွာ ကာကြယ္ေဆး ၃ မ်ိဳးသံုးတာထဲက IXIARO သာ တရားဝင္ျဖစ္တယ္။ ၂ ခါထိုးရမယ္။ ေနာက္ေဆးသစ္ေတြလည္း စမ္းေနတယ္။

ျဖစ္တဲ့သူရဲ႕ေနာင္အလားအလာဆိုတာ ျဖစ္ေစတဲ့ ဗိုင္းရပ္စ္ အမ်ိဳးအစား၊ အသက္၊ ကိုယ္ခံက်န္းမာေရး စတာေတြေပၚ မူတည္တယ္။ ဗဟိုအာရံုေၾကာစနစ္ ထိသူေတြမွာ ေနာင္မွာလဲ နားအၾကားခ်ိဳ႕ယြင္းတာ၊ စိတ္လႈပ္ရွားမႈရွိေနတာ၊ ကိုယ္တျခမ္း အားနည္းတာေတြ က်န္ေနႏိုင္တယ္။ ျဖစ္တဲ့သူထဲက ၃၃-၅ဝ%မွာ အာရံုေၾကာထိခိုက္မႈ က်န္ေနတတ္တယ္။ ၁ ႏွစ္ေလာက္အထိ ၾကာႏိုင္တယ္။ တက္တာ၊ လႈပ္ရွားမႈခ်ိဳ႕ယြင္းတာ၊ ၇၅%ေလာက္မွာ ၅ ႏွစ္အထိ က်န္ေနႏိုင္ေသးတယ္။ ဗီတာမင္ ဘီ၊ Nrurobion ေဆးေတြ ေသာက္ႏိုင္တယ္။ အထူးကုဆရာဝန္နဲ႔ ျပသေနသင့္တယ္။

JE vaccine ကာကြယ္ေဆးရွိျပီ။ ျမန္မာျပည္မွာလည္း ႏိုဝဘၤာလနဲ႔ ဒီဇဘၤလာထဲမွာထိုးေပးမယ္လို႔ ကြန္မင့္ေတြအရ သိရတယ္။ ေက်းဇူး။

Japanese encephalitis (JE) ဂ်ပန္ဦးေႏွာက္ေရာင္ေရာဂါ (၁) http://doctortintswe.blogspot.com/2017/02/japanese-encephalitis-je_18.html
Japanese encephalitis (JE) ဂ်ပန္ဦးေႏွာက္ေရာင္ေရာဂါ (၂) http://doctortintswe.blogspot.com/2017/02/japanese-encephalitis-je_88.html
Japanese encephalitis (JE) ဂ်ပန္ဦးေႏွာက္ေရာင္ေရာဂါ (၃) http://doctortintswe.blogspot.com/2017/02/japanese-encephalitis-je.html

JE vaccine ဂ်ပန္ဦးေႏွာက္ေရာင္ေရာဂါ ကာကြယ္ေဆး https://doctortintswe.blogspot.com/2017/09/je-vaccine.html
Japanese encephalitis (JE) ဂ်ပန္ဦးေႏွာက္ေရာင္ေရာဂါ (၁) http://doctortintswe.blogspot.com/2017/02/japanese-encephalitis-je_18.html
Japanese encephalitis (JE) ဂ်ပန္ဦးေႏွာက္ေရာင္ေရာဂါ (၂) http://doctortintswe.blogspot.com/2017/02/japanese-encephalitis-je_88.html
Japanese encephalitis (JE) ဂ်ပန္ဦးေႏွာက္ေရာင္ေရာဂါ (၃) http://doctortintswe.blogspot.com/2017/02/japanese-encephalitis-je.html

Dr. တင့္ေဆြ