PMS ရာသီမလာခင္ ျဖစ္ခ်င္တာေတြ

(ကန္ေတာ့)

၁။ ဆရာရွင့္ ရာသီလာခါနီး ရင္သားနာတာနဲ႔စစလာခ်င္းမွာ ဗိုက္နာတာက မ်ားေသာအားျဖင့္ျဖစ္ၾကပါလားဆရာ။ သားအိမ္ေရာဂါတခုခုရွိလို႔ပါလားဆရာ။ ဗိုက္နာတာကေတာ့ ရာသီစလာလာခ်င္း ၁နာရီ ေလာက္ပဲ နာပါတယ္ဆရာ။ ဒါေပမဲ့ တခါတေလၾကလဲ ဘာမွမျဖစ္ပါဘူးဆရာ။ သမီးတို႔က ကေလးယူေနတာ အခုထိမရေသးလို႔ပါရွင့္။ ဆရာဝန္နဲ႔ စစ္ၾကည့္ေတာ့လည္းအားလံုး normal လို႔ေျပာပါတယ္။ ဘာေၾကာင့္ ျဖစ္ႏိုင္မလည္းသိခ်င္လို႔ပါရွင့္

၂။ ရာသီလာခါနီး ျဖစ္တတ္တဲ့ မိန္းကေလးေတြရဲ့ စိတ္အေျခအေနနဲ႔ ပတ္သတ္ျပီး သိခ်င္ပါတယ္။ လစဥ္လတိုင္း ရာသီ လာခါနီး ရက္ေတြတိုင္းမွာ အခ်ိဳ႕ေသာ မိန္းကေလးေတြရဲ့ စိတ္ေတြက အရမ္းကို ထိခိုက္ခံစားလြယ္ျပီး၊ ဘာမွ မဟုတ္တဲ့ အေၾကာင္းအရာေလး ေပၚမွာေတာင္ အရမ္း Sensitive ျဖစ္လြန္းတယ္လို႔ ထင္ပါတယ္။ ကြ်န္မကိုယ္တိုင္ကေတာ့ အဲလို ရက္မ်ိဳး နီးျပီီဆိုရင္ စိတ္ခံစားမႈ အရမ္း Sensitive ျဖစ္ပါတယ္။ အေၾကာင္းအရာ ေသးေသးေလးေပၚမွာလည္း ေဒါသ အၾကီးၾကီး ထြက္ေနတတ္ပါတယ္။ ဘာမွ မဟုတ္တာေလးနဲ႔လည္း ရင္ထဲမွာ ဝမ္းနည္းထိခိုက္လြယ္ပါတယ္။ အဲလို ရက္နီးရင္ ကြ်န္မက သိပ္ Sensitive ျဖစ္ေတာ့ ဘာမွ မဟုတ္တာေလးနဲ႔လည္း အမ်ိဳးသားနဲ႔ စကားမ်ား ရန္ျဖစ္ရပါတယ္။ အဲဒါက ကိုယ့္ကိုကိုယ္ သတိထားမိတာပါ။ ကြ်န္မလည္း အဲလိုမ်ိဳး မျဖစ္ခ်င္ပါဘူး။ ေဒါသလည္း မျဖစ္ခ်င္သလို၊ ထိခိုက္ ခံစားလြယ္တာမ်ိဳးလည္း မျဖစ္ခ်င္ပါဘူး။ ဒါဟာ ျပဳျပင္ ေျပာင္းလဲလို႔မရတဲ့ သဘာဝပဲလား၊ တခုခုမ်ား အေကာင္းဘက္ကို ျပင္ဆင္လို႔ ရမလားဆိုတာကို သိခ်င္ပါတယ္ရွင္။ ျပီးေတာ့ အဲလိုစိတ္မ်ိဳးနဲ႔ဆို ေသြးဆံုးမယ့္အခ်ိန္ဆိုရင္ ကြ်န္မ ဘယ္လို ေနမလဲလို႔ ေတြးျပီး ေတာ္ေတာ္ေလး တုန္လႈပ္မိပါတယ္။ ကြ်န္မအသက္က ခုမွ ၂၃ ပါ၊ ဒါေပမယ့္ ကြ်န္မ သိထားသင့္တယ္ ထင္လို႔ပါ။ အဲဒါ ဘယ္လုိ ဆင္ျခင္ ေနထိုင္သင့္သလဲ။

မိန္းကေလးတေယာက္ ေမြးလာတာနဲ႔ သူမွာ မ်ိဳးဥေပါင္း ၄ သိန္းခြဲ ရွိေနမယ္။ အသက္ ၁၃-၁၄ ႏွစ္ ေရာက္လာတာနဲ႔ မ်ိဳးဥအိမ္ကေန ေဟာ္မုန္းေတြ ထြက္လာျပီ။ FSH နဲ႔ LH ဆိုတဲ့ ေဟာ္မုန္းေတြက လုပ္ေပးတယ္။ မ်ိဳးဥေလးေတြ တလ တလံုးက် ရင့္မွည့္လာၾကမယ္။ ရာသီ ဆိုတာဆင္းျပီ။ တလကို ရာသီေသြး ၂ဝ-၈ဝ စီစီ (၁-၂ ေအာင္စ) ဆင္းတယ္။ ေရငတ္တတ္တာ၊ ထမင္းဆာတတ္တာ၊ အိပ္ျခင္တာ၊ ရာသီျဖစ္တာ၊ လိင္စိတ္ျဖစ္တာ၊ မ်ိဳးပြါးေစႏိုင္တာေတြကို ဒီေနရာကေန ထိန္းခ်ဳပ္တယ္။ မရွက္တရား သံုးပါးလံုး။

ရာသီမလာခင္ ျဖစ္ျခင္တာေတြကို Premenstrual syndrome (PMS) ဆိုျပီး သပ္သပ္ေဆးစာမွာ ရွိတယ္။ အရြယ္ေရာက္ အမ်ိဳးသမီး ၈ဝ% မွာ ခံစားၾကရတယ္။ ေဆးကုဘို႔လိုတာ ၂ဝ-၃ဝ% ေလာက္သာ ရွိပါတယ္။ ဆိုးဝါးတဲ့ Premenstrual Dysphoric Disorder (PMDD) ေခၚတာမွာ ၂-၆% သာေဆးကုဘို႔ လိုတယ္။ ဘာလို႔ ျဖစ္ရသလဲဆိုတာ သဲသဲကြဲကြဲ မသိၾကပါ။ အဲလိုမသိေလေလ ျဖစ္ႏိုင္ေျခသီအိုရီေတြ မ်ားေလေပါ့။

ရုပ္ပိုင္း၊ စိတ္ပိုင္း၊ စိတ္လႈပ္ရွားမႈ၊ စိတ္မူအေျပာင္းအလဲေတြ ျဖစ္တယ္။ တခ်ိဳ႕မွာ မသိသာေပမဲ့ တခ်ိဳ႕ၾက ျပႆနာၾကီးတဲ့အထိ ရွိတယ္။ ရာသီလလယ္ရက္ မ်ိဳးထြက္လိုက္တာနဲ႔ ဒါေတြ တခုမဟုတ္ တခု၊ တခုမကလဲ ျဖစ္တယ္။ ရာသီေသြး ဆင္းတာနဲ႔ ဆရာဝန္မပါဘဲ ျပန္ေကာင္းသြားျပီ။

ရုပ္ပိုင္းေျပာင္းတာေတြက အားယုတ္ေနတာ၊ ရင္ကယ္ေနတာ၊ ရင္သားနာတာ၊ ဝက္ျခံထြက္တာ၊ စားျခင္စိတ္ မတူျဖစ္လာတာ၊ ျခင္ျခင္းတပ္တာ။ ပ်ိဳ႕တာ၊ ဝမ္းပ်က္တာ၊ ဝမ္းခ်ဳပ္တာေတြ ခံစားရတယ္။ သားအိမ္ေနရာ နာတာက အေတာ္ ဆိုးတတ္တယ္။ သူ႔မွာလဲ ၂ မ်ိဳးရွိတယ္။ Prostaglandins သတၲိေၾကာင့္ ညွစ္တာ-တင္းတာတာနဲ႔ ေလ်ာ့တာ ျဖစ္ရလို႔ Spasmodic cramping ေခၚတယ္။ ခါးနာတာ၊ ေပါင္ေၾကာနာတာ၊ ေခါင္းကိုက္တာေတြလဲ ခံစားရတတ္တယ္။

စိတ္မူအေျပာင္းအလဲက အေရးပါတယ္။ ငိုျခင္ငိုမယ္၊ သိပ္အကဲဆတ္မယ္၊ အလ်င္အျမန္ ေျပာင္းလဲျပီး ဘယ္လိုျဖစ္လာမယ္ဆိုတာ မွန္းမရတာမ်ိဳး ျဖစ္တယ္။ အလြယ္ေျပာရရင္ ေဒါသနဲ႔ ပူေဆြးမႈၾကား ဗ်ာမ်ားေနမယ္။ သူတေယာာက္ထဲကိုသာမက သူ႔မိသားစု၊ အသိုင္းအဝိုင္းကိုပါ သက္ေရာက္ေစတယ္။

စိတ္ဓါတ္က်တယ္၊ ဝမ္းနည္းတယ္၊ စိတ္တက္ၾကြမႈ နည္းမယ္၊ စိတ္တိုတယ္၊ ဇြတ္လုပ္ျခင္တယ္၊ သည္းခံစိတ္ ေလ်ာ့မယ္၊ ပူပင္စိတ္ မ်ားမယ္၊ စိုးရိမ္စိတ္ ကဲမယ္၊ ဂနာမျငိမ္ ျဖစ္ေနမယ္၊ ဝမ္းနည္းပက္လက္ စိတ္ပ်က္ေနမယ္။ တခ်ိဳ႕မွာ အေပါင္းလကၡဏာ ေဆာင္တာမ်ိဳး ခံစားရတယ္။ လြတ္လပ္သြားသလို၊ အသစ္ အစပ်ိဳးလာသလို၊ အားအင္ ျပန္ျပည့္သလို၊ သဘာဝနဲ႔ ပိုနီးစပ္တယ္ ထင္သလိုလို၊ စိတ္သစ္ ရလာလာတာလိုလို၊ လြတ္ေျမာက္တာလိုလို၊ လိင္စိတ္ပိုလာမယ္၊ လိင္စိတ္ျပည့္ဝမႈကို ပိုခံစားရမယ္။

ရာသီလာလို႔ ခံစားရတာေတြ သက္သာေအာင္ ကိုယ့္ဖါသာ ျပဳျပင္လို႔ ႏိုင္တာေတြ ရွိပါတယ္။ လူေနမႈပံုစံ ျပဳျပင္ေပးတာနဲ႔ ေကာင္းႏိုင္သူေတြရွိတယ္။ အာဟာရ ျပည့္ဝေအာင္စားပါ၊ အိပ္ေရးပ်က္တာ ျပဳျပင္ပါ၊ အရက္၊ ေကဖင္းပါတဲ့အစာ၊ အသား၊ ဆီမ်ားတာ နဲ႔ သၾကားေတြက ပိုဆိုးေစတယ္။ ေရာဂတ္ (ဒိန္ခ်င္)၊ ဒိန္ခဲ၊ ႏြားႏို႔ေသာက္ပါ။ ခ်င္းျမစ္ျပဳတ္ေသာက္တာ ေကာင္းတယ္၊ အသက္ျပင္းျပင္းရွဴပါ၊ ကိုယ့္အတြက္ အခ်ိန္ကုိ ယူပါ။ ကိုယ္လက္ ေလ့က်င့္ခန္းလုပ္ပါ။ လူေတာသူေတာ ဝင္ေရာပါ။

ရာသီလာစဥ္သံုးရတဲ့ အတြင္းခံပစၥည္းကို ခ်ည္သား ၁၀၀% ပါတာ သံုးသင့္တယ္လို႔ ေနာက္ဆံုး သုေတသနက ဆိုပါတယ္။ Organochlorines ဓါတုေဆးကေန ကင္ဆာ ျဖစ္ေစတယ္ထင္လို႔ပါ။ စီးပြါးေရးလဲ တြက္ေျခကိုက္တာမို႔ Luna Pads International, Eco-Logique.com, Glad Rags, Pandora Pads, Jade and Pearl, Feminine Options နာမယ္ေတြလဲ အမ်ိဳးမ်ိဳးနဲ႔ ေရာင္းပါတယ္။ Diva cup ေခၚတဲ့ Organic Tampon ေအာ္ဂဲနစ္တမ္ပြန္ေတြလဲ ရွိေသးတယ္။

ေဆးေတြလဲ သံုးရတတ္တယ္။
• Diuretics ဆီးသြားေစတဲ့ေဆးကို သတိနဲ႔ေပးရင္ တခ်ိဳ႕မွာ သက္သာတယ္။ လူတိုင္းေတာ့ မဟုတ္ဘူး။
• Analgesics (Ibuprofen, Naproxen and Mefenamic acid အနာ-အကိုက္ သက္သာေဆးေတြ ေသာက္ႏိုင္တယ္။
• Oral contraceptive pills (OCPs) ကိုယ္ဝန္တား-စားေဆး အိမ္ေထာင္ မရွိလဲ သံုးႏိုင္တယ္။ ထိေရာက္သူ မ်ားပါတယ္။
• Ovarian suppressors (Danazol) မ်ိဳးဥအိမ္ကို ႏွိမ္တဲ့ေဆးက ေဘးထြက္-ဆိုးက်ိဳးမ်ားတယ္။
• Antidepressants စိတ္က်တာ သက္သာေဆး ေပးႏိုင္တယ္။ Fluoxetine (Prozac) နဲ႔ Paroxetine (Paxil) ေဆး အသံုးမ်ားတယ္။
• Vitamin B, C, B6, Calcium and Magnesium ဗီတာမင္ နဲ႔ ဓါတ္ဆားေတြ ေသာက္ႏိုင္တယ္။
• Herbal ထဲက Flaxseed Capsules, Valerian, Kava Kava နဲ႔ St. John’s Wort ေဆးေသာက္ႏိုင္တယ္။

လိုအပ္ရင္ စိတ္အထူးကုဆရာဝန္နဲ႔ ကုသရမယ္။ စိတ္ပိုင္း ကုသနည္းေတြထဲမွာ Behavioral therapy, Cognitive Therapy, Literary Therapy နဲ႔ Talk Therapy နည္းေတြ ရွိပါတယ္။

- Premenstrual syndrome (PMS) ရာသီမလာခင္ ျဖစ္ခ်င္တာေတြ http://doctortintswe.blogspot.com/2014/10/premenstrual-syndrome-pms.html
- Antidepressant and premenstrual syndrome http://doctortintswe.blogspot.com/2014/12/antidepressant-and-premenstrual-syndrome.html
- Menstrual mood swings ရာသီလာျခင္းႏွင့္ စိတ္ေျပာင္းလဲမႈ http://doctortintswe.blogspot.com/2014/11/menstrual-mood-swings.html
- Menstrual Suppression ရာသီမလာေအာင္ႏွိမ္ျခင္း http://doctortintswe.blogspot.com/2014/11/menstrual-suppression.html

Dr. တင့္ေဆြ
၂၆-၃-၂ဝ၁၁