Ascites ေရဖ်င္း

ဆရာ က်ေနာ့အသက္ ၂၂ ပါ။ ေရဖ်င္းဆိုတာ ဘယ္လိုကေန စျဖစ္တာလဲဗ်။ ေရဖ်င္း ျဖစ္ရတဲ့ အေၾကာင္းရင္းေလ သိခ်င္လို႔ပါခင္ဗ်။

အရပ္ေခၚ ေရဖ်င္းကို ေဆးစာနဲ႔ Portal hypertension လို႔ေခၚပါတယ္။ ေသြးတိုးကိုေခၚတဲ့ ဟိုက္ပါတင္းရွင္းဆုိတဲ့ စကားလံုးပါတာ သတိထားမိပါလိမ့္မယ္။ ဖိအားမ်ားေနတာ ေနာက္တမ်ိဳးျဖစ္ပါတယ္။ ပိုတယ္လ္ဆိုတာ Portal venous system ပိုတယ္လ္ေသြးျပန္ေၾကာနစ္တခုကေန လာတာပါ။ ေသြးလွည့္စနစ္ထဲက ထူးျခားတဲ့စနစ္တခုပါ။ ေသြးမွန္သမွ် ႏွလံုးကိုျဖတ္ရေပမဲ့ ဒီစနစ္ထဲကေသြးေတြဟာ ႏွလံုကို မျဖတ္ၾကပါ။ ေသြးေၾကာေသးေသးေလးေတြ ပါတယ္။ လူေတြမွာ ေဘလံုး၊ သရက္ရြက္၊ သည္းေျခအိတ္၊ ဗိုက္ထဲမွာေနတဲ့ အစာလမ္းေတြနဲ႔သက္ဆိုင္တယ္။ Ascites ေရဖ်င္း ဆိုတာက ဒီစနစ္နဲ႔ လံုးဝသက္ဆိုင္တယ္။

အသည္းထဲက ေသြးေၾကာေတြမွာ ဖိအားမ်ားေနတာေၾကာင့္နဲ႔ ေသြးထဲမွာ ပရိုင္တင္း (အယ္လ္ျဗဴမင္) နည္းေနတာဆိုတဲ့ အခ်က္ ၂ ခ်က္ေၾကာင့္ ဖ်င္းစြဲတယ္။ ဒါေၾကာင့္ အသည္းကိုဒကၡေပးတာေတြကေန ျဖစ္လာေစႏိုင္တယ္။ အမ်ားဆံုးက အရက္။ (ဘီ) ပိုးနဲ႔ (စီ) ပိုးေတြေၾကာင့္ျဖစ္ရတယ္။ ဗိုက္ထဲမွာ ကင္ဆာရွိလို႔လဲ ဆက္ျဖစ္တာရွိေသးတယ္။ အူမၾကီး၊ မ်ိဳးဥအိမ္၊ သားအိမ္၊ သရက္ရြက္ နဲ႔ အသည္း ကင္ဆာေတြျဖစ္တယ္။ ကင္ဆာကေနျဖစ္တာဆိုရင္ “ေသြးဖ်င္း” လို႔ေခၚတယ္။

တျခားအေၾကာင္းတရားေတြလဲ ရွိပါေသးတယ္။ ပိုတယ္ေသြးျပန္ေၾကာထဲ ေသြးခဲပိတ္ျခင္း၊ ႏွလံုးတင္းက်ပ္ျပီး အလုပ္မလုပ္ႏိုင္ေတာ့ျခင္း၊ သရက္ရြက္ေရာင္ျခင္း၊ ႏွလံုးအဖံုးေရာင္ျခင္း၊ ေက်ာက္ကပ္ေဆးရျခင္း။

ဘယ္လိုေတြခံစားရမလဲ
ေျဖေျဖးျခင္းနဲ႔ ရုတ္တရက္ျဖစ္ႏိုင္တယ္။ တခ်ိဳ႕မွာ ရွိေနမွန္းသတိမထားမိဘူး။ ေရေအာင္းတာ မ်ားလာတာနဲ႔ ဗိုက္တင္း-ေဖါင္းလာလို႔ အေနရခက္ခက္လာမယ္။ အသက္ရွဴရတာခက္လာႏိုင္တယ္။ ပင္ရင္းေရာဂါေတြနဲ႔ တြဲျပီးခံစားရမယ္။

မ်က္စိနဲ႔စစ္ေဆးတာ လက္နဲ႔စမ္းတာနဲ႔သိတယ္။ အသားဝါ (ဂြ်န္းဒစ္) ျဖစ္ေနတာရွိေနတတ္တယ္။ ၂၄ နာရီအတြင္း ဆီး ဘယ္ေလာက္သြားသလဲ၊ ေသြးထဲက အီလက္ထရိုလိုက္စစ္ေဆးျခင္း၊ ေက်ာက္ကပ္အလုပ္ စစ္ေဆးျခင္း၊ အသည္းအလုပ္ စစ္ေဆးျခင္း၊ ေသြးထဲက ေသြးခဲတာနဲ႔ဆိုင္တာေတြစစ္ေဆးျခင္း၊ ဆီးစစ္ျခင္း၊ ဗိုက္ အာထြာေဆာင္းရိုက္ျခင္း စစ္ေဆးနည္းေတြ လုပ္ႏိုင္တယ္။

ဘယ္လိုကုမလဲဆိုတာ ဘာလို႔ျဖစ္သလဲအေပၚမူတည္တယ္။ လူေနမႈပံုစံျပင္ျခင္း၊ အရက္ျဖတ္ျခင္း၊ (Sodium 1,500 mg/day) ဆားေလွ်ာ့ျခင္း၊ ေရ-အရည္ေသာက္တာေလွ်ာ့ျခင္း၊ Ddiuretics ဆီးသြားေစတဲ့ေဆး၊ Antibiotics ပိုးဝင္ရင္ ပိုးေသေဆး၊ Paracentesis ဗိုက္ထဲကအေရည္ေဖါက္ထုတ္ျခင္း ေတြလုပ္ေပးပါမယ္။

ေနာက္ဆက္တြဲျဖစ္ႏိုင္တာေတြကေတာ့ Peritonitis ဗိုက္အတြင္းဖံုးလႊာပိုးဝင္ျခင္း (အသက္အႏၲရာယ္ကိုထိခိုက္ႏိုင္)၊ Hepatorenal syndrome ေက်ာက္ကပ္အလုပ္မလုပ္ႏိုင္ေတာ့ျခင္း၊ Malnutrition ကိုယ္အေလးခ်ိန္က်ျပီး ပရိုတင္းနည္းျခင္း၊ Hepatic encephalopathy စိတ္ပိုင္းဆိုင္ရာအေျပာင္းအလဲမ်ားျဖစ္ျခင္း။

တျခား အသည္းေျခာက္ရာကေန ျဖစ္ေစႏိုင္တာေတြကေတာ့ ကိုယ္ပူမ်ားဖ်ားျခင္း၊ ဗိုက္ေအာင့္ျခင္း၊ ဝမ္းအမည္းေရာင္သြားျခင္း၊ ေကာ္ဖီေရာင္အန္ျခင္း၊ ေသြးထြက္လြယ္ျခင္း၊ ကိုယ္ေရာင္ျခင္း၊ အသက္ရွဴရခက္ျခင္း၊ စိတ္ရႈတ္ေထြးျပီး လန္းဆန္းမႈမရွိျခင္း။

Serum-ascites albumin gradient (SAAG) စစ္ေဆးနည္းက ပိုတိက်တယ္။ > 1.1 g/dL ထက္မ်ားတာဆိုရင္ ပိုတယ္လ္ေၾကာင့္ျဖစ္တာနဲ႔ < 1.1 g/dL နည္းတာက တျခားအေၾကာင္းေၾကာင့္ ဖ်င္းစြဲတာလို႔ သိရတယ္။

Causes of high SAAG မ်ားျခင္း
(၁) အသည္းေျခာက္ျခင္း Cirrhosis အသည္းေျခာက္တာ ၈၁% ျဖစ္တယ္။ ဒီအထဲမွာ အရက္ေၾကာင့္က ၆၅%၊ ဗိုင္းရပ္စ္ ေၾကာင့္က ၁ဝ% နဲ႔ ခရစ္ပတိုဂ်ဲနစ္ေၾကာင့္က ၃% ျဖစ္ေစတယ္။
(၂) Heart failure ႏွလံုးအလုပ္ႏိုင္ေအာင္မလုပ္ႏိုင္ေတာ့ျခင္း ၃% ပါတယ္။

Causes of low SAAG နည္းျခင္းဆိုတာ ဘာလို႔ျဖစ္လာသလဲ -
(၁) Cancer ကင္ဆာ (၁ဝ%)။
(၂) Tuberculosis တီဘီ (၂%) အပါအဝင္ တျခားပိုးဝင္ျခင္း၊
(၃) Pancreatitis သရက္ရြက္ေရာင္ျခင္း (၁%)၊
(၄) Serositis, Hereditary angioedema, Meigs syndrome, Vasculitis, Hypothyroidism, Renal Dialysis, Peritoneum Mesothelioma ရွားပါးေရာဂါေတြေၾကာင့္ ျဖစ္တယ္။

High SAAG မ်ားတာကို ဘယ္လိုကုသမလဲ
Salt restriction ဆား (ဆိုဒီယမ္) ေလွ်ာ့ပါ၊
Diuretics ဆီးသြားေစတဲ့ေဆးေပးမယ္၊
Water restriction ေရ-အရည္ ေလွ်ာ့ေသာက္ပါ၊
Paracentesis ဗိုက္ေဖါက္ျခင္း၊
Liver transplantation အသည္းအစားထိုးျခင္း နဲ႔
Shunting (ရွန္႔) လုပ္ေပးျခင္းနည္းေတြနဲ႔ ကုသေပးတယ္။

Low SAAG နည္းတာကို ဘယ္လိုကုသမလဲ
ဒီအမ်ိဳးအစားက ဆားေရွာင္တာ၊ ဆီးေဆးေပးတာနဲ႔မရဘူး။ ဗိုက္ေဖါက္ေပးတာကိုသာ အားထားရတယ္။ Spontaneous bacterial peritonitis ဗိုက္အတြင္းဖံုးလႊာေရာင္တာနဲ႔ Thrombosis ေသြးခဲပိတ္တာကို သတိထားရမယ္။

ေဒါက္တာတင့္ေဆြ