Hypertension (1) ေသြးတိုးေရာဂါ (၁)

၁။ ဆရာ႐ွင့္ ကြၽန္မအေမရဲ႕က်န္းမာေရးအတြက္ေမးခ်င္လို႔ပါ႐ွင့္။ ေမေမကအသက္ ၅၅ ႏွစ္။ အိမ္ေထာင္႐ွိ။ အိမ္ေထာင္သက္ ၃၃ ႏွစ္။ သမီး ၃ ေယာက္ အငယ္ဆံုးက ၂၄ ႏွစ္ပါ။ သားအိမ္မွာအက်ိတ္တည္လို႔ လြန္ခဲ့တဲ့ ၇ ႏွစ္ကသားအိမ္ထုတ္ထားပါတယ္။ လြန္ခဲ့တဲ့ ၇ ႏွစ္ေလာက္ကစၿပီးေသြးတိုး႐ွိမွန္းစသိတာပါ။ ဆရာဝန္ႀကီးက Amlodipine 5mg ေန႔စဥ္ေသာက္ခိုင္းပါတယ္။ အခုရက္ပိုင္းမွ ေဆးေသာက္ေပမယ့္ ေသြးက 180/120 အဲ့လိုေတြျဖစ္ေနပါတယ္႐ွင့္။ Tab Nafidipine 20 mg ေသာက္ေတာ့ Bp 130/85 ေလာက္ျဖစ္သြားပါတယ္။ ေသြးဖိအား အဆင္ေျပေပမယ့္ ေမာေမာေနၿပီး ေခါင္းတျခမ္း ကိုက္ေနလို႔ပါဆရာ။ ေျခလက္႐ုတ္တရက္အလွည့္အေျပာင္းမွာ အေၾကာကပ္သလို အေၾကာတင္သလိုမ်ဴိး ျဖစ္ေနပါတယ္ဆရာ။ ဘာေၾကာင္းျဖစ္တတ္ပါသလဲဆရာ။ စိုးရိမ္ရပါသလား႐ွင့္။ အရင္ကႏွလံုးေရာဂါေတာ့မ႐ွိပါဘူး႐ွင့္။ ေျဖဖို႔အဆင္ေျပရင္ေျဖၾကားေပးေစခ်င္ပါတယ္႐ွင့္။ ဆရာတို႔မိသားစုက်န္းမာခ်မ္းသာပါေစ။

၂။ ေကာင္းေသာေန႔ေလးပါဆရာ။ ကြ်န္မ အသက္၂၆ ျပည့္သြားပါျပီ။ အိမ္ေထာင္ရွိ။ ဒီေန႔ေဆးခန္းမွာ OG နဲ႔ျပတာ ေသြးေပါင္ခ်ိန္တာ အေပၚေသြး ၁၅၀။ ေအာက္ေသြး ၁၀၀ လို႔ေျပာပါတယ္။ OG က ေသြးတိုးလို႔ဟိုမုန္း ၁မ်ိဳးပါတဲ့လစဥ္တားေဆးပဲေပးလိုက္ပါတယ္။ ကြ်န္မအရင္က ေသြးမတိုးဖူးပါဆရာ။ ေသြးမတိုးေအာင္ ေဆးေသာက္လို႔ရမယ္ဆိုရင္ ဆရာေဆးလမ္းၫြန္ေပးပါ။ အခု ဟိုမုန္း ၁မ်ိဳးပါတဲ့ေဆးေသာက္ရင္ ရာသီမမွန္ျပီး ထိန္တတ္တယ္ လည္းေျပာလို႔ပါဆရာ။ အရင္ကတည္းက ကြ်န္မ ရာသီလာတာ နည္းပါတယ္။ ၁ရက္ခြဲ ၂ရက္သာ လာပါတယ္။ ဟိုမုန္း ၂မ်ိဳးေဆးပဲေသာက္ခ်င္လို႔ ဆရာ။ ေသြးတိုးက်ေအာင္ ေဆးေျပာျပေပးပါ လားဆရာ။ စာရွည္သြားလို႔ ခြင့္လႊတ္နားလည္ေပးပါ ရွင္။

တကမာၻလံုးမွာ ေသြးတိုးရွိေနသူေပါင္း ၁ ဘီလီယမ္ေလာက္ရွိႏိုင္တယ္။ ေသြးလႊတ္ေၾကာထဲမွာ ဖိအားေတြ မ်ားေနတာကို ေခၚပါတယ္။ ေသြးဖိအားအေျဖမွာ အထက္ဂဏန္းနဲ႔ ေအာက္ဂဏန္းဆိုျပီးရွိတယ္။ အထက္ဂဏန္းဆိုတာ ႏွလံုးက ေသြးေတြကို ညွစ္ထုတ္လိုက္ခ်ိန္မွာ ရွိေနတဲ့ ေသြးလႊတ္ေၾကာထဲရွိတဲ့ ဖိအားျဖစ္ျပီး၊ ေအာက္ဂဏန္းကေတာ့ သာမန္အခ်ိန္မွာရွိေနတဲ့ ဖိအားျဖစ္တယ္။ ေသြးဖိအားကို ၅ မိနစ္ျခား ၂ ခါတိုင္းတာ ေကာင္းတယ္။

• ပံုမွန္ = အေပၚဂဏန္း ၁၂ဝ နဲ႔ေအာက္၊ ေအာက္ဂဏန္း ၈ဝ နဲ႔ေအာက္၊
• ေသြးတိုး ရွိခ်င္သလို အဆင့္ = အေပၚဂဏန္း ၁၂ဝ-၁၃၉၊ ေအာက္ဂဏန္း ၈ဝ-၈၉၊
• ေသြးတိုး အဆင့္ (၁) = အေပၚဂဏန္း ၁၄ဝ-၁၅၉ ေအာက္၊ ေအာက္ဂဏန္း ၉ဝ-၉၉၊
• ေသြးတိုး အဆင့္ (၂) = အေပၚဂဏန္း ၁၆ဝ နဲ႔အထက္၊ ေအာက္ဂဏန္း ၁ဝဝ နဲ႔အထက္။

ႏွစ္မ်ိဳးရွိပါတယ္။ ၉ဝ-၉၅% မွာ အေၾကာင္းရင္းတိတိက်က်မသိရဘဲျဖစ္တယ္။ Essential hypertension လို႔ ေခၚတယ္။ Secondary hypertension ေခၚ အမ်ိဳးအစားမွာေတာ့ ေက်ာက္ကပ္ေရာဂါ၊ ေသြးလႊတ္ေၾကာမၾကီးေရာဂါ၊ ေက်ာက္ကပ္ အထက္မွာရွိတဲ့ အျဒီနယ္လ္ဂလင္းေရာဂါေတြေၾကာင့္ ျဖစ္ရတယ္။ အနာအကိုက္ေပ်ာက္ေဆးနဲ႔ စတီရြိဳက္ေဆးေတြ ေၾကာင့္လဲ ျဖစ္ႏိုင္တယ္။ ကုိယ္ဝန္ေဆာင္ ၁ဝ% မွာလဲ ျဖစ္တတ္တယ္။ အအိပ္ပ်က္ရင္လည္း ျဖစ္တတ္တယ္။

ဘာလကၡဏာမွမျပသူက ပိုမ်ားတယ္။ ေခါင္းမူး၊ ေခါင္းကိုက္္ မ်က္စိဝါး၊ အန္တာျဖစ္ႏိုင္တယ္။ ေသြးထဲမွာ Creatinine မ်ားေနတာကို စမ္းေတြ႔ရမယ္။ ဆီးထဲမွာလဲ ပရိုတင္းပါေနႏိုင္တယ္။ အသက္ ၄ဝ-၇ဝ ႏွစ္ၾကား လူေတြ အထက္ေသြး ၂ဝ တိုးတိုင္း၊ ေအာက္ေသြး ၁ဝ တိုးတိုင္း ႏွလံုးေသြးေၾကာေရာဂါျဖစ္စရာ ၂ ဆ တိုးလာတယ္။

နာတာရွည္ေသြးတိုးျဖစ္လာရင္၊ ေသြးလႊတ္ေၾကာေလးေတြရဲ႕နံရံေတြ ထူျပီးမာလာမယ္၊ ႏွလံုးေသြးလႊတ္ေၾကာက်ဥ္းလို႔ ႏွလံုးေသြးေၾကာက်ဥ္းပိတ္ႏိုင္တယ္၊ အဲလိုျဖစ္လို႔ ရင္ပတ္အလြန္နာတာကို Heart attack ရတယ္လို႔ေခၚတယ္။ အလုပ္ပိုလုပ္ရလို႔ ႏွလံုးၾကီးလာမယ္။ Diastolic dysfunction, CHF, Cardiac arrhythmias ႏွလံုးေရာဂါတခုခု ျဖစ္ႏိုင္တယ္၊ ၂၅% မွာ ECG နဲ႔ သိႏိုင္တဲ့ ႏွလံုးဘယ္ဘက္ေအာက္ခန္းၾကီးတာ ျဖစ္တတ္တယ္။ ဦးေႏွာက္ေသြးေၾကာက်ဥ္း-ပိတ္-ေသြးယိုလို႔ ဦးေႏွာက္ အလုပ္မလုပ္ႏိုင္ေတာ့ဘဲ ေလျဖတ္တာကို Stroke ရတယ္လို႔ ေခၚတယ္။ ၈၅% က ေသြးလႊတ္ေၾကာေလးေတြ က်ဥ္းျပီးျဖစ္ရတယ္။ ၁၅%က ေသြးယိုလို႔ ျဖစ္ရတယ္။ မွတ္ဥာဏ္ခ်ိဳ႕တဲ့မႈလဲ ျဖစ္ႏိုင္တယ္။ မ်က္စိထဲက အရုပ္ထင္တဲ့ေနရာ Retina သြားတဲ့ေသြးလႊတ္ေၾကာေတြကို ထိခိုက္ႏိုင္တယ္။ ေက်ာက္ကပ္ေရာဂါ ဝင္လာႏိုင္တယ္။ ေျခဖ်ားလက္ဖ်ားေသြးမေလွ်ာက္လို႔ Gangrene အနာျဖစ္တတ္တယ္။

ဆရာဝန္ေတြက အေတာ္ညံ့ၾကတယ္။ ေပ်ာက္ေအာင္မလုပ္ႏိုင္ေသးပါ။ ေသြးတိုးရွိ-မရွိ ေစာေစာစီးစီးသိရင္ ေကာင္းတယ္။ ေနာက္ဆက္ေရာဂါေတြမျဖစ္ေအာင္ကာကြယ္ႏိုင္မယ္။ ေသြးက်ေဆးအမ်ိဳးမ်ိဳးရွိတယ္။ အလြန္ အေရးပါတာ အစားအစာ၊ ေဆးလိပ္၊ အရက္၊ ေကာ္ဖီ၊ ဝတာေတြက ပိုဆိုးေစသည္။ ေလ့က်င့္ခန္းလုပ္ရင္ သက္သာမယ္။

ေသြးက်ေဆးအမ်ိဳးမ်ိဳး
၁။ Diuretics ဆီးသြားေစတဲ့ေဆးအုပ္စု၊ Hydrochlorothiazide, Lasix, Torsemide, Triamterene, Hydrochlorothiazide, Metolazone
၂။ Beta-blockers (ဘီတာ-ဘေလာ့ကား) အုပ္စု၊ Atenolol, Propranolol, Metoprolol, Nadolol, Betaxolol, Acebutolol, Pindolol, Bisoprolol
၃။ ACE inhibitors (ေအစီအီး-အင္ဟဘစ္တာ) အုပ္စု၊ Enalapril, Captopril, Lisinopril, Benazepril, Quinapril, Perindopril, Ramipril, Trandolapril, Fosinopril, Moexipril
၄။ Angiotensin receptor blocker (ARB) (ေအအာရ္ဘီ) အုပ္စု၊ Losartan, Irbesartan, Valsartan, Candesartan, Olmesartan, Telmisartan, Eprosartan
၅။ Calcium channel blockers (CCBs) (စီစီဘီ) အုပ္စု၊ Amlodipine, Sustained release Nifedipine, Felodipine, Nisoldipine
၆။ Alpha-blockers (အာလ္ဖါ-ဘေလာ့ကား) အုပ္စု၊ Clonidine

ေသြးက်ေဆးတမ်ိဳးမကေရာေပးပါမယ္။ လိုလာရင္ အတိုးအေလွ်ာ့နဲ႔ ေဆးေျပာင္းေပးမယ္။ ႏွလံုးမေကာင္းရင္၊ ေက်ာက္ကပ္မေကာင္းရင္၊ ႏွလံုးေသြးေၾကာက်ဥ္းေနရင္၊ (ACE) inhibitors or (ARB) ေဆးေတြကို သံုးသင့္တယ္။ ႏွလံုးခုန္ျမန္ေနသူမ်ားေနသူေတြကို Beta-blockers ေဆးေတြကိုသံုးသင့္တယ္။ ကိုယ္ေရာင္ေနရင္ Diuretics ဆီးသြားေစတဲ့ ေဆးေတြပါေပးရမယ္။ ကိုယ္ဝန္ေသြးဆိပ္တက္ေရာဂါ (PET) or Eclampsia ျဖစ္ေနရင္ Beta-blockers, Hydralazine, Labetalol, Alpha Methyldopa, Calcium Channel Blockers ေတြေပးႏိုင္တယ္။ ACE inhibitors, ARB drugs, Diuretics ေတြကို မေပးရပါ။ ေသြးတိုးမ်ားလြန္းေနရင္ (ACE) inhibitors, (ARB), Beta-blockers, Diuretic, Calcium Channel Blockers, Alpha-blockers, Clonidine, Minoxidil, Vasopeptidase blocker ေတြကိုေပးႏိုင္တယ္။ အေရးေပၚအေျခအေနမွာ Sodium Nitroprusside နဲ႔ Labetalol ထိုးေဆးထိုးေပးႏိုင္တယ္။

ေသြးတိုးနဲ႔ အစားအစာ
အစားမေတာ္တလုပ္ဆိုတာ ဒီေနရာမွာလဲမွန္တယ္။ DASH နည္းကို အေမရိကန္ဆရာဝန္ေတြက ညႊန္းတယ္။ ဆန္-ဂ်ံု-ေျပာင္း-ေျပာင္းဖူး-ဘာလီ-ရိုင္းစပါး-အုတ္စပါးစတဲ့ အႏွံေတြကို ေဖြးျဖဴသြားတဲ့အထိ မဖြပ္ေသးဘဲစားသံုးတာ ပိုေကာင္းတယ္။ ၾကက္သား၊ ငါးနဲ႔ အေစ့အဆံေတြကို အစားခိုင္းျပီး၊ အဆီ၊ အမဲသား-ဝက္သား-ဆိတ္သား၊ အခ်ိဳေတြနဲ႔ သၾကားပါေသာက္စရာေတြကို ေလွ်ာ့ေစတယ္။ လူအမ်ားစားသံုးၾကတဲ့ ၾကံကထုတ္တဲ့ Sucrose သၾကားမ်ိဳးက ေသြးတိုးေစတယ္။ ဖိုင္ဘာေခၚတဲ့ အမွ်ဥ္ပါတဲ့အစာေတြကို ညႊန္းတယ္။ ဆားစားရင္ ေသြးတိုးမ်ားတယ္။ ဆားဆိုတာ ဆိုဒီယမ္ျဖစ္တယ္။ ဆားစားမ်ားတဲ့ လူမ်ိဳးေတြမွာ ေသြးတိုးပိုျဖစ္တယ္။ NIH ကေနသတ္မွတ္ေပးထားတဲ့ တေန႔တာ စားရမဲ့ ဆားပမာဏဟာ 2,400 mg ထက္ မပိုသင့္ပါတဲ့။ အိမ္သံုးဆားမွာ ဆိုဒီယမ္ ၄ဝ% ပါတယ္။ အၾကမ္းဖ်င္း ပါးစပ္ထဲဝင္သမွ် အစာ-အရည္ေတြထဲမွာ တေန႔ကို ဆား လက္ဖက္ရည္ဇြန္း တဇြန္းစာသာ ပါပါေစ။ တေန႔ကို ဆား 1,500 mg သာ စားသူေတြမွာ အက်ိဳးရွိတာေတြ႔ရတယ္။ အစာအာဟာရနည္းနဲ႔ ကုသလို႔ ေသြးတိုးမျဖစ္၊ ေသြးတိုးရွိေနရင္လဲ သက္သာတယ္။ တရုတ္နံနံ၊ ၾကက္သြန္ျဖဴ၊ ၾကက္သြန္နီ၊ ခရမ္းခ်ဥ္၊ မံုလာပြင့္စိမ္း၊ မံုလာဥနီ၊ နႏြင္း၊ စမုန္နက္၊ ေတာရုံး၊ ငရုတ္ေကာင္း၊ ပင္စိမ္း၊ ဝယ္စားတဲ့အစာေတြထဲမွာ ဆားဘယ္ေလာက္ ပါတယ္ဆိုတာ သတိထား ဆင္ျခင္-ေရွာင္ၾကဥ္ပါ၊ အသင့္ဝယ္ရတဲ့အစားအစာ၊ သြားရည္စာေတြေရွာင္ပါ။ ခ်က္-ျပဳတ္-ေၾကာ္-လွာ္ျပီးသာ အစားထဲ ဆား ထပ္မထည့္ပါနဲ႔။ အိႏၵိယား၊ မီဇိုးနဲ႔ ခ်င္းလူမ်ိဳးေတြ ဆားပန္းကန္ တည္တဲ့အေလ့ ရွိၾကတယ္။ ဆိုးေစႏိုင္တယ္။ ဗမာၾကိဳက္ ငါးပိ-ငံျပာရည္-ငါးေျခာက္-ပုဇြန္ေျခာက္၊ တရုတ္လက္စြဲ ပဲငံျပာရည္၊ ဘာဘီက်ဴးေဆာ့စ္ ေလွ်ာ့ပါ။ အခ်ဥ္တည္ထားတာ မစားပါနဲ႔၊ ဆားသံုး-အေျခာက္လွမ္းအစာ မတည့္ပါ။ ဟင္းခ်ိဳမံႈ႔၊ အသားမံႈ႕ေတြမွာ MSG မွာ ဆိုဒီယမ္ပါလို႔ မသင့္ပါ။

ဆားတခုထဲ ေလွ်ာ့တာနဲ႔ မရေသးပါ။ ပိုတက္ဆီယမ္မ်ားဖို႔ လိုေသးတယ္။ Potassium acetate, Potassium bicarbonate, Potassium citrate, Potassium chloride, Potassium gluconate နာမည္နဲ႔ ေဆးေသာက္ပါ၊ ငါး၊ ပင္လယ္စာ၊ ခ်ဥ္တဲ့အသီး၊ ပန္းသီး၊ ငွက္ေပ်ာသီး ေတြနဲ႔ မံုလာပြင့္စိမ္း၊ ပဲ၊ ပဲသီး၊ ခရမ္းခ်ဥ္၊ အခြံပါအာလူး၊ ဟင္းႏုႏြယ္ရြက္၊ မံုညင္းျဖဴေတြမွာမ်ားမ်ားပါတယ္။ ကေလးေတြမွာ ပိုတက္ဆီယမ္ တေန႔ 780-1,600 mg နဲ႔ လူၾကီးေတြမွာ 1,600-2,000 mg လိုတယ္။ Omega-3 fatty acids က အက်ိဳးမ်ားေစတယ္။ Calcium 800-1,200 mg ဒါမွမဟုတ္ Magnesium 300 mg ေသာက္ပါ။

ေသြးတိုး အစာအာဟာရ ဥပေဒသ = S သံုးလံုးေရွာင္ဥပေဒသ မွတ္ပါ။ Saturated fat, Sugar and Salt ေတြ နည္းရမယ္။ အဆီအမ်ိဳးအစား မ်ားတဲ့အစာအစာေတြ = မလိုင္၊ ဒိတ္ခဲ၊ ေထာပတ္၊ ဂီး၊ စားအုံးဆီ၊ ဝါေစ့ဆီ၊ ေခ်ာ့ကလက္၊ ကယ္လိုရီ + ကိုယ္အေလးခ်ိန္ + အဆီေတြဟာ ေသြးတိုးအတြက္ မေကာင္းပါ။ ဆိုဒီယမ္မ်ားတာ လံုးဝမေကာင္းပါ။ ပိုတက္ဆီယမ္မ်ားတာ ေကာင္းတယ္။ ကယ္လ္ဆီယမ္နည္းတာ မေကာင္းပါ။

ေသြးတိုးသမားေတြအတြက္ ေလ့က်င့္ခန္း
ေသြးပူေလ့က်င့္ခန္း ၅-၁ဝ မိနစ္ နဲ႔စပါ။ ေယာဂျဖစ္ျဖစ္ တျခားနည္းျဖစ္ျဖစ္လုပ္ပါ။ အမ်ားဆံုး-ႏွလံုးခုန္နွဳန္း ရဲ႕ ၈ဝ% ထက္ မပိုသင့္ပါ။ ၂၂ဝ ထဲကေန ကိုယ့္အသက္ကို ႏုတ္ရင္ MHR ရတယ္။ (MHR = 220 – Age) ကိုယ့္အေလးခ်ိန္ကေန ဖိစီးတဲ့ ေလ့က်င့္နည္းမ်ိဳး မလုပ္သင့္ပါ။ အမ်ားအားျဖင့္ လူေတြက ဝၾကလို႔ပါ။ တခါလုပ္ရင္ ၂ဝ-၃ဝ မိနစ္ ၾကာသင့္တယ္။ ၇ ရက္တပါတ္မွ ၄ ရက္လုပ္သင့္တယ္။ ျပီးရင္ ၅-၁ဝ မိနစ္ နားလိုက္ပါ။ အေလးခ်ိန္-ေလွ်ာ့နည္းလုပ္ေနတံုးမွာ အသက္ရွဴေအာင့့္ထားတာမ်ိဳး မလုပ္ပါနဲ႔။

ေသြးတိုး ခဏက်ေနတာကို ေပ်ာက္သြားျပီလို႔ မထင္ပါနဲ႔။ စာေတြကို ေအးေအးေဆးေဆးဖတ္ျပီး လိုတာကိုလုိက္နာပါ။
• High blood pressure ေသြးတိုးအေမး http://doctortintswe.blogspot.com/2016/03/high-blood-pressure-question.html
• Hypertension (1) ေသြးတိုးေရာဂါ (၁) http://doctortintswe.blogspot.com/2014/11/hypertension-1.html
• Hypertension (2) ေသြးတိုးေရာဂါ (၂) http://dts-medicaleducation.blogspot.in/2012/06/hypertension.html
• Ischemic Heart Disease ႏွလံုးေသြးေၾကာက်ဥ္းေရာဂါ http://doctortintswe.blogspot.com/2014/11/ischemic-heart-disease.html
• Medicines for High Blood Pressure ေသြးတိုးေဆးမ်ား http://doctortintswe.blogspot.com/2014/12/medicines-for-high-blood-pressure.html
• Side Effects of High Blood Pressure Medications http://www.webmd.com/hypertension-high-blood-pressure/guide/side-effects-high-blood-pressure-medications?ecd=wnl_hyp_061313&ctr=wnl-hyp-061313_ld-stry&mb=
• Stroke Emergency Treatment ဆထုပ္ အေရးေပၚကုသျခင္း http://doctortintswe.blogspot.com/2015/12/stroke-emergency-treatment.html
• Stroke ဦးေႏွာက္ေသြးေၾကာ ေဖာင္းၿပီးေပါက္ျခင္း http://doctortintswe.blogspot.com/2015/07/stroke.html
• Stroke ဦးေႏွာက္ေသြးေၾကာမေတာ္တဆျဖစ္ျခင္း http://doctortintswe.blogspot.com/2014/11/stroke_22.html

ေသြးတိုးသက္သာေအာင္ ငန္-ခ်ိဳ-ဆီ ေရွာင္။ ေဆးအျမဲေဆာင္။

Dr. တင့္ေဆြ