PET ကိုယ္ဝန္ ေသြးဆိပ္တက္ျခင္း

၁။ ဆရာ လူနာက က်ေတာ့္အစ္မပါ၊ ႕႕႕႕႕ ရြာ၊ ငါန္းဇြန္ၿမိဳ႕နယ္ကပါခဗ်။ အသက္ (၃၅)ႏွစ္၊ ကုိယ္ဝန္ (၅)လ။ ေရာဂါ  ခႏၶာကုိယ္ေအာက္ပုိင္းေရာင္ေနလုိ႔ပါဆရာ၊ ေရာဂါျဖစ္တာတလ႐ွိပါၿပီ။ အသားေတြက မာၿပီးတင္းေျပာင္ေနပါတယ္။ ေဆး႐ုံတက္ပါတယ္ မသက္သာပါဆရာ၊ ဘယ္လုိကုသမႈမ်ိဳးလုပ္သင့္ပါသလဲ၊ ေက်းဇူးျပဳ၍ ေျဖၾကားေပးပါဦးဆရာ။

၂။ ဆရာခင္မ်ား ကြ်န္ေတာ္က ၿမိဳင္ၿမိဳ႕နယ္ ေခ်ာင္းဆံုအုပ္စု ႕႕႕႕႕ ရြာကပါခင္မ်ာ။ ကြ်န္ေတာ့္အမ်ိဳးသမီး အသက္၂၈ ႏွစ္သည္ ဒုတိယ ကိုယ္ဝန္ ၉ လ ရွိေနပါၿပီ။ ၄င္း၌ နယ္အေခၚ ကိုယ္ဝန္ဆိပ္တက္ျခင္း ႀကံဳေတြ႔ေနရပါသည္။ ပထမ သားဦးကိုယ္ဝန္ လြယ္စဥ္မွ ေမြးသည္အထိ ယခုလို အခံစားခဲ႔ရပါဘူး။ လက္ရွိခံစားေနရျခင္းႏွင့္ပါတ္သက္၍ ေဆာင္ရန္ေရွာင္ရန္မ်ား သိလိုပါေသာေၾကာင့္ ေျဖၾကားေပးပါရန္ ေမတၲာရပ္ခံအပ္ပါသည္။ ေလးစားစြာျဖင့္။

ဒီစာကိုမြမ္းမံျပီးျပန္တင္စဥ္က ကိုယ္ဝန္ေဆာင္ခ်ိန္မွာ ေရာင္ေနလို႔ေမးတာ ၂ ေယာက္ရွိတယ္။ ကိုယ္ဝန္ေဆာင္ေနစဥ္မွာ လရင့္လာရင္ အနည္းနဲ႔အမ်ား ေျခေထာက္ေရာင္တတ္တယ္။ စိုးရိမ္စရာမရွိေသးပါ။ ဒါေပမယ့္ (၁) ကိုယ္ေရာင္မယ္၊ (၂) ဆီးထဲမွာ အနယ္ေတြပါမယ္၊ (၃) BP ေသြးဖိအားတက္မယ္ဆိုရင္ ကိုယ္ဝန္ေသြးဆိပ္တက္လို႔ေခၚတယ္။ အမ်ားအားျဖင့္ ကိုယ္ဝန္ ၂ဝ ပါတ္ေနာက္ပိုင္းမွာ ျဖစ္တတ္တယ္။ မတက္ေသးတဲ့အဆင့္ကို Preeclampsia (PET) နဲ႔ Pre-eclamptic Toxemia (PET) လို႔ေခၚျပီး၊ တက္ရင္ေတာ့ Eclampsia လို႔ ေခၚတယ္။

ေသြးတိုးတာတခုတည္းနဲ႔ ေသြးဆိပ္တက္တာလို႔ မေခၚပါ။ အေမရိကားမွာ ကိုယ္ဝန္ေတြရဲ႕ ၆-၈% ေသြးတိုးတယ္။ အဲဒီထဲမွာ သားဦးေတြက ၇ဝ% ရွိတယ္။ ၁၉၉၈ စာရင္းအရ သူတို႔ဆီမွာ ကိုယ္ဝန္ေသြးဆိပ္တက္သူ ၁၄၆၃၂ဝ ေယာက္ ရွိခဲ့တယ္။ ကိုယ္ဝန္မွန္သမွ်ထဲမွာ ၆-၈% က ေသြးဆိပ္မတက္ခင္အဆင့္ နဲ႔ ဝ႕ဝ၅-ဝ႕၂% ဟာ ေသြးဆိပ္တက္တဲ့ အဆင့္ ျဖစ္တယ္။

ဘာလို႔ အဲလိုလာျဖစ္သလဲ အတိအက်ေတာ့ မေျပာႏိုင္ေသးဘူး။ ျဖစ္ႏိုင္တာေတြကေတာ့ ေအာ္တိုအင္ျမဴး ေခၚ ေရာဂါျပီးစနစ္ မူမမွန္တာ၊ ေသြးေၾကာျပႆနာ၊ အစားအေသာက္ နဲ႔ မ်ိဳးဗီဇေတြကျဖစ္ႏိုင္တယ္။

အျဖစ္မ်ားသူေတြကေတာ့ သားဦးကိုယ္ဝန္၊ အမႊာကိုယ္ဝန္၊ လူအဝလြန္ရင္၊ အသက္ ၃၅ ႏွစ္ေက်ာ္ရင္၊ အရင္က ေသြးတိုး၊ ဆီးခ်ိဳ နဲ႔ ေက်ာက္ကပ္ေရာဂါရွိဘူသူေတြမွာ ပိုျဖစ္တတ္တယ္။

ေရာဂါလကၡဏာေတြ
တခ်ိဳ႕မွာ ဘာမွ သိပ္မခံစားရဘူး၊ ေျခ-လက္-မ်က္ႏွာ ထူးျခားျပီး ေရာင္မယ္၊ ကိုယ္အေလးခ်ိန္ တိုးသင့္တာထက္ တိုးမယ္၊ ဆီးထဲမွာ အနယ္ေတြပါမယ္၊ BP ေသြးဖိအားတက္မယ္။ အထက္ေသြးခ်ိန္ဟာ 140mmHg ထက္ပိုမယ္၊ ဒါမွမဟုတ္ ကိုယ္ဝန္မေဆာင္ခင္ (ဒီေရာဂါ မျဖစ္ခင္က) ထက္ 30mm ပိုမယ္၊ ေအာက္ဂဏန္း 90 mmHg ထက္ေက်ာ္မယ္၊ ဒါမွမဟုတ္ ကိုယ္ဝန္ မေဆာင္ခင္ (ဒီေရာဂါ မျဖစ္ခင္က) ထက္ 15mm ပိုမယ္။ BP ေသြးဖိအား တိုင္းတာကို တခါနဲ႔ေနာက္တခါ ၆ နာရီျခား တိုင္းသင့္တယ္။ ေခါင္းကိုက္မယ္၊ ထိုးကိုက္တာမ်ိဳး ျဖစ္တယ္၊ ဗိုက္နာမယ္၊ ညာဘက္ နံရိုးေအာက္က ပိုနာတတ္တယ္၊ ညာပခံုးမွာလဲ နာတတ္တယ္၊ ေလနာတာနဲ႔ မွားတတ္တယ္၊ ဆီးသြားတာ နည္းလာမယ္၊ ပ်ိဳ႕-အန္မယ္၊ မ်က္စိၾကည့္မေကာင္း ျဖစ္လာမယ္၊ ေခါင္း မတရားကိုက္တာ၊ တက္တာ၊ အဆုတ္ေရာင္တာ ျဖစ္ရင္ မေကာင္းပါ။

• Platelet count 100,000 ေသြးမံႈအေရအတြက္ နည္းမယ္၊
• အသည္းေကာင္း-မေကာင္း စစ္ေဆးရာမွာ (အင္ဇိုင္းမ္) ေတြ မ်ားေနတာ၊
• ေက်ာက္ကပ္အလုပ္ေတြနဲ႔ ဆိုင္တာေတြျဖစ္တဲ့ ဆီးသြားတာ နည္းလြန္းလာျခင္း၊ ဆီးထဲ (အယ္လ္ျဗဴမင္) သိပ္မ်ားေနတာ၊ ေသြးထဲမွာ creatinine မ်ားေနတာ၊
• HELLP syndrome (H = Hemolysis ေသြးဥပ်က္စီးျခင္း၊ + EL = Elevated liver enzymes (အင္ဇိုင္းမ္) ေတြ မ်ားေနျခင္း၊ + LP = Low platelet count ေသြးမံႈေတြ နည္းျခင္း၊) လို႔ ေခၚတယ္။

ဘယ္လိုကုသသလဲ
ကိုယ္ဝန္ေဆာင္ ေစာင့္ေရွာက္ျခင္းကို ဆရာဝန္နဲ႔ ပံုမွန္ျပသေနပါ။ မဆိုးတဲ့ ေသြးဆိပ္တက္သူေတြကို အိပ္ရာမွာ နားေစရမယ္။ ည ၈ နာရီ၊ ေန႔ ၂ နာရီ နားေနပါ။ ဘယ္ဘက္ ေစာင္းအိပ္ပါ။ ေရပိုေသာက္ျပီး ဆားေလွ်ာ့စားပါ။ ဆိုဒီယမ္ပါတာေတြ (ငါးပိ၊ ငန္ျပာရည္။ ငါးေျခာက္၊ ဟင္းခ်ိဳမံႈ႔) မစားပါနဲ႔ ဆိုးဝါးတဲ့ ေသြးဆိပ္တက္သူေတြကို အိပ္ရာမွာ ေဆးရံုတက္ေနသလို နားပါ။ အညစ္အေၾကးစြန္႔ခ်ိန္သာ ထပါ။ လိုအပ္ရင္ ထမသြားေစဘဲ ဆီးျခဴေပးရမယ္။ လိုအပ္ရင္ ေဆးရံုတင္ရမယ္။ ကေလးေမြးျပီးမွသာ ေကာင္းသြားတယ္။ ေစာေစာေမြးေပဘုိ႔ လိုရင္ ကေလးလဲ ဖြံ႔ထြားမႈ ေကာင္းေနျပီဆိုရင္ ဥပမာ ၃၇ ပါတ္ေက်ာ္ရင္ တနည္းနည္းနဲ႔ ေမြးေအာင္ လုပ္ေပးႏိုင္တယ္။ ေရာဂါအေျခအေန မဆိုးရင္ ေန႔ေစ့လေစ့အထိ ေစာင့္ႏိုင္တယ္။

ေသြးဖိအားက်ေဆး လိုႏိုင္တယ္။ ေသြးက်ေဆးေတြက အထဲကကေလးကို သက္ေရာက္ေစႏိုင္တယ္။ Methyldopa, Hydralazine နဲ႔ Labetolol or Nifedipine ေတြကို အမ်ားဆံုး သံုးတယ္။
• Antioxidants အဆိပ္ေျဖေဆးသေဘာရွိတဲ့ ဗီတာမင္ စီ နဲ႔ အီး ေတြကို ေပးႏိုင္တယ္။ ဗီတာမင္ ဒီ နည္းေနရင္လဲ ဒီေရာဂါ ပိုျဖစ္တာ ေတြ႔ရတယ္။
• ကိုယ္ဝန္ ၂၄ ပါတ္ေက်ာ္ရင္ ကေလး အဆုပ္ေကာင္းဘို႔အတြက္ Steroid injections ထိုးေဆး ထိုးေပးႏိုင္တယ္။
• အတက္ေရာဂါျဖစ္တာကို ျပဳစုသလို လုပ္ရမယ္။ ျပဳစုမဲ့သူက တည္ျငိမ္ပါ၊ လူနာကို တဖက္ဖက္ ေစာင္းအိပ္ေနေစပါ၊ အႏၲရာယ္ရွိႏိုင္တာ၊ အသက္ရွဴလမ္းကို ဆို႔ႏိုင္တာေတြ ဖယ္ရွားပါ။ ေခါင္းေအာက္မွာ ခပ္ေျပာ့ေျပာ့အရာ ခုခံထားေပးပါ။ တက္ေနတာကို ေျပေစေအာင္ လက္-ေျခ စတာေတြကို ဆြဲဆန္႔တာ၊ ဆြဲေျဖာင့္တာ၊ ခ်ိဳးဖဲ့တာေတြ မလုပ္ပါနဲ႔။ ပါးစပ္ထဲကို ဘာမွ မထည့္ပါနဲ႔။ တက္ျပီးရင္ လူနာကို အားေပးႏွစ္သိမ့္ပါ။
• တက္တဲ့အဆင့္ျဖစ္လာရတာက ေသြးဖိအားမ်ားတာနဲ႔ ဦးေႏွာက္ေရာင္တာေတြကေန ျဖစ္ရတယ္။ Magnesium sulfate ဆားခါး IV ထိုးေဆးကို သံုးတယ္။
• Eclampsia တက္တဲ့အဆင့္ေရာက္ရင္ Hydralazine (5–10 mg IV every 15-20 min ေပးႏိုင္တယ္။ ဒါမွမဟုတ္ရင္ Labetalol (20 mg bolus IV followed by 40 mg if necessary in 10 minutes; then 80 mg every 10 up to maximum of 220 mg) ေပးႏိုင္တယ္။
• BZD (Benzodiazepines) ေဆးကို သံုးႏိုင္တယ္။ စိတ္ေရာဂါအတြက္ သံုးတဲ့ေဆး ျဖစ္တယ္။ ျငိမ္ေဆးျဖစ္တယ္။ စိုးရိမ္စိတ္ကဲတာ နဲ႔ မအိပ္ႏိုင္တာေတြအတြက္ ေပးတယ္။ ကင္ဆာ-လူနာေတြမွာ ေဆးေတြေၾကာင့္ ပ်ိဳ႕-အန္တာ သက္သာေစဘို႔လဲ ဒီေဆး ေပးတယ္။

ေနာက္ဆက္တြဲျဖစ္ႏိုင္တာေတြ
မေအေရာ ကေလးပါ ေသဆံုးရတယ္ဆိုတာ ရွားပါတယ္။ မိခင္မွာ ၈-၃၆% တက္ႏိုင္တယ္။ ကေလးက ေန႔မေစ့ဘဲ ေမြးတတ္တယ္။ တမင္တကာလဲ ေမြးေပးရတတ္တယ္။ ၁၃-၃ဝ% ေစာေမြးႏိုင္တယ္။ ေသြးဆင္းတဲ့ျပႆနာ၊ အခ်င္းက အထဲမွာတင္ ကြာေနတာျဖစ္ႏိုင္တယ္။ ဆိုးဝါးတဲ့ ေနာက္ဆက္တြဲေရာဂါ ျဖစ္တယ္။ အသည္းကြဲထြက္တာ၊ ႏွလံုး (စထုပ္ခ္) ရတာ၊ ကေလးကိုယ္အေလးခ်ိန္မျပည့္တာ၊ ေစာေမြးတာေတြလဲ ျဖစ္ေစႏိုင္တယ္။ အေသေမြးတာလဲရွိတယ္။ ေက်ာက္ကပ္၊ အခ်င္း၊ အသဲ နဲ႔ ဦးေႏွာက္ေတြကို သက္ေရာက္ေစတယ္။

ကာကြယ္ေရး
ကိုယ္ဝန္အပ္ပါ။ အခ်ိန္မွန္ပါေစ။ အေသအျခာ လိုက္နာပါ။ အစာအာဟာရ မွ်တ၊ မွန္ကန္၊ လံုေလာက္ပါေစ။ ျပဳျပင္ျပီးသား အသင့္ဝယ္စားလို႔ရတဲ့ အစား-အေသာက္ေတြ ေရွာင္ပါ။ (ေကဖင္း)၊ အရက္ မတည့္ပါ။ လိုတဲ့အားေဆးေတြ ေသာက္ပါ။ ဆရာဝန္ မညႊန္တဲ့ တျခားေဆးေတြ မေသာက္ပါနဲ႔။ (ဟာဗယ္)၊ တိုင္းရင္းေဆးေတြလဲ သတိထားရမွာထဲ ပါဝင္တယ္။

အလားအလာ
ကေလးဖြါးျပီးေနာက္ ၆ ပါတ္အတြင္းမွာ ေသြးဖိအား မ်ားေနတာ၊ ဆီးအနယ္ပါေနတာ၊ ကိုယ္ေရာင္တာေတြ လံုးဝ ေကာင္းသြားမယ္။ တခ်ိဳ႕မွာ ပိုၾကာႏိုင္တယ္။ တခါျဖစ္ဘူးတဲ့ မိခင္တေယာက္ဟာ ေနာက္ကိုယ္ဝန္ေတြမွာလဲ ျဖစ္ႏိုင္ေသးတယ္။ ေနာက္ျဖစ္တာက အရင္ေလာက္ မဆိုးဘူး။ အသက္ၾကီးလာရင္ ေသြးတိုး ရွိလာတတ္တယ္။

Dr. တင့္ေဆြ