Japanese encephalitis ဂ်ပန္-ဦးေႏွာက္ေရာင္ ေရာဂါ

၁။ ဆရာရွင့္ ဂ်ပန္ဦးေနွာက္ေရာင္ေရာဂါကာကြယ္ေဆးဆိုတာ လသားကေလးေတြမွာထိုးလို႔ရလားဆရာ။ အခုရခိုင္မွာ ျဖစ္ေနတယ္ဆိုလို႔ပါ။ ကေလးေတြပဲအျဖစ္မ်ားတယ္ဆိုလို႔။
၂။ ဂ်ပန္ဦးေႏွာက္ေရာင္ ေရာဂါအေၾကာင္း အေသးစိတ္သိခ်င္လို႔ပါ။ ၂ဝ၁ဝ ခုနစ္လပိုင္းက က်မေမာင္ေလး ဒီေရာဂါကို ခံစားခဲ့ရပါတယ္။

၁၉၃၄ တံုးက ဂ်ပန္-ပညာရွင္ Hayashi ကေန စေတြ႔လို႔ Japanese B encephalitis လို႔ နာမယ္ေပးခဲ့တယ္။ အမ်ိဳးကြဲ ၄ မ်ိဳး ရွိတယ္။ ဂ်ပန္-ဦးေႏွာက္ေရာင္ ေရာဂါ Japanese encephalitis virus (JEV) က (ဗိုင္းရပ္စ္) ေၾကာင့္ျဖစ္တယ္။ Arbovirus မ်ိဳး ျဖစ္တယ္။ Culex tritaeniorhynchus နဲ႔ Culex vishnui groups ျခင္ကေနကူးတယ္။ လူကေန လူကို မကူးပါ။ ျခင္က စပါးခင္းေတြမွာ ေပါက္လို႔ ေတာပိုင္းမွာ ေရာဂါမ်ားတယ္။ ျမင္း၊ ဝက္၊ ငွက္ေတြကလဲ ပိုးသယ္ေပးႏိုင္တယ္။ ဇြန္လကေန စက္တဘၤာဘာလအတြင္းျဖစ္တာ မ်ားတယ္။

(အာစီယန္) ေရာဂါလို႔ ေခၚရမလားဘဲ။ မေလးရွား၊ ျမန္မာ၊ စကၤာပူ၊ ဖိလစ္ပိုင္၊ အင္ဒိုနီးရွား၊ လာအိုစ္၊ ကေမၻာဒီးယား၊ ထိုင္း၊ ဗီယက္နမ္၊ ဘရူႏိုင္းလ္၊ ASEAN ၁ဝ ႏိုင္ငံလံုးမွာ ျဖစ္တယ္။ တရုပ္၊ တိုင္ဝမ္၊ ဘဂၤလားဒက္ရွ္၊ အိႏၵိယ၊ နီေပါ၊ သိရိလကၤာ၊ ၾသစေတးလ်၊ ပါကစၥတန္၊ ပါပူအာ-နယူးဂီနိ၊ ပစိဖိတ္ကြ်န္းေတြမွာလဲ ျဖစ္တယ္။

ေယာက္်ားေလးက မိန္းကေလးေတြထက္ နဲနဲ (၁႕၅ း ၁႕ဝ) ပိုျဖစ္တယ္။ ပိုးဝင္ရံုဝင္တာက လူရြယ္ပိုင္းမွာ အျဖစ္မ်ားျပီး၊ လကၡဏာ ေပၚတာက ကေလး (၂-၁ဝ ႏွစ္) ေတြနဲ႔ အသက္ၾကီးသူေတြမွာ ပိုမ်ားတယ္။ လူ ၂၅ဝ ျဖစ္ရင္ ၁ ေယာက္သာ လကၡဏာျပတယ္။

တျခား St. Louis encephalitis and West Nile encephalitis ဦးေႏွာက္ေရာင္ ေရာဂါေတြနဲ႔ ဆင္တူတယ္။ ပိုးရွိတဲ့ျခင္ ကိုက္ခံရရင္ နီးစပ္ရာ (လင့္ဖ္-ႏုတ္) တက္ေစ့ေတြဆီ ေရာက္မယ္။ ေနာက္ ေသြးထဲကို ပိုးေတြ ေရာက္မယ္။ ႏွလံုး၊ အဆုပ္၊ အသဲ နဲ႔ တျခား ေနရာေတြကို ပ်ံ႕ႏွံ႔မယ္။ ဦးေႏွာက္နဲ႔ အာရံုေၾကာဆီ မေရာက္ခင္ ရက္နဲနဲနဲ႔ ေကာင္းသြားႏိုင္တယ္။

ပိုးရွိတဲ့ျခင္ ကိုက္ခံရျပီးေနာက္ ၄-၁၅ ရက္မွာ လာျဖစ္တယ္။ ဖ်ားမယ္၊ ေခါင္းကိုက္မယ္၊ ခ်မ္း-တံုမယ္၊ ပ်ိဳ႕-အန္မယ္၊ ၾကြက္သားေတြ နာမယ္။ လည္ပင္း ေတာင့္တင္းေနမယ္။ အားယုတ္ေနမယ္၊ ၾကာရင္ စိတ္အေျခအေန ထိခိုက္လာတယ္။ စိတ္ရႈတ္ေထြးေနမယ္၊ စိတ္မတည္ျငိမ္တာကေန တက္တဲ့အထိ ျဖစ္ႏိုင္တယ္။ ကေလးေတြျဖစ္ရင္ ၆ဝ% ကတက္တယ္။ လက္တံုတာ၊ အလိုလိုကိုယ္-လက္လႈတ္တာ၊ စကားမေျပာခ်င္တာ၊ (ရီဖလက္စ္) တံု႔ျပန္မႈ လြန္ကဲေနမယ္၊ မ်က္စိအထဲမွာ ေရာင္မယ္။ (ပိုလီယို) သူငယ္နာ-အေၾကာေသနဲ႔ ဆင္တူတယ္။

ကံမေကာင္းသူေတြမွာ ဦးေႏွာက္ထဲက Thalamus (သဲလ္မတ္စ္)၊ Basal ganglia (ေဘဆယ္လ္-ဂင္ဂလီယာ)၊ Brain stem (ဘရိန္း-စတမ္)၊ Cerebellum (ဆယ္ရီဘယ္လမ္) Hippocampus (ဟစ္ပိုကင္းမ္ပတ္စ္) နဲ႔ Cerebral cortex (ဆယ္ရီဘရယ္-ေကာတက္စ္) ေတြကို ေရာက္မယ္။

စစ္ေဆးရင္ M protein နဲ႔ E protein ေတြေတြ႔မယ္။ ေသြးနဲ႔ ခါးရိုးဆစ္ထဲက အရည္ စစ္ေဆးတာနဲ႔ ေရာဂါကို ေသျခာ ေစရတယ္။ ေမြးမဲ့ကေလးကို ကူးတာလဲ ျဖစ္ႏိုင္တယ္။

ျဖစ္လာသူထဲက ၅-၁ဝ% ေသဆံုးႏိုင္တယ္။ ဆင္းရဲတဲ့ေနရာေတြမွာ ၃၅% ေသဆံုးႏိုင္တယ္။ တကမာၻလံုး ၁ ႏွစ္ကို တေသာင္း ေသရတယ္။ အာရွမွာ တႏွစ္ကို လူနာသစ္ ၃ ေသာင္းကေန ၅ ေသာင္း ေတြ႔ေနရတယ္။ ေသဆံုးႏံႈး ၁ဝဝဝ မွာ ၃ ေယာက္ကေန ၆ဝဝ အထိရွိတယ္။

(ဗိုင္းရပ္စ္) က ျဖစ္တာမွန္သမွ် တိက်တဲ့ ကုသေဆး မရွိပါ။ ေထာက္ကူမႈေတြသာ လုပ္ေပးရပါတယ္။ ကုသေဆးသစ္ Rosmarinic acid, Arctigenin, Curcumin, Minocycline ေတြလဲ စမ္းသပ္ေနပါတယ္။

တခါျဖစ္ဘူးရင္ တသက္စာ ကာကြယ္ျပီးသား ခံႏိုင္ရည္ရသြားတယ္။ ကေန႔အထိေပၚတဲ့ ကာကြယ္ေဆးက Genotype III virus ကို အေျချပဳထားတာျဖစ္တယ္။ အဂၤလန္မွာ ကာကြယ္ေဆး ၃ မ်ိဳးသံုးတာထဲက IXIARO သာ တရားဝင္ ျဖစ္တယ္။ ၂ ခါထိုးရမယ္။ ေနာက္ေဆးသစ္ေတြလဲ စမ္းေနပါျပီ။

ျဖစ္တဲ့သူရဲ႕ေနာင္အလားအလာဆိုတာ ျဖစ္ေစတဲ့ ဗိုင္းရပ္စ္ အမ်ိဳးအစား၊ အသက္၊ ကိုယ္ခံက်န္းမာေရး စတာေတြေပၚ မူတည္တယ္။ ဗဟိုအာရံုေၾကာစနစ္ ထိသူေတြမွာ ေနာင္မွာလဲ နားအၾကားခ်ိဳ႕ယြင္းတာ၊ စိတ္လႈတ္ရွားမႈရွိေနတာ၊ ကိုယ္တျခမ္း အားနည္းတာေတြ က်န္ေနႏိုင္တယ္။ ျဖစ္တဲ့သူထဲက ၃၃-၅ဝ%မွာ အာရံုေၾကာထိခိုက္မႈ က်န္ေနတတ္တယ္။ ၁ ႏွစ္ေလာက္အထိ ၾကာႏိုင္တယ္။ တက္တာ၊ လႈတ္ရွားမႈခ်ိဳ႕ယြင္းတာ၊ ၇၅%ေလာက္မွာ ၅ ႏွစ္ အထိ နဲနဲေလး က်န္ေနႏိုင္ေသးတယ္။ ဗီတာမင္ ဘီ၊ Nrurobion ေဆးေတြ ေသာက္ႏိုင္တယ္။ အထူးကုဆရာ၀န္နဲ႔ ျပသေနသင့္တယ္။

JE vaccine ကာကြယ္ေဆး
ေရာဂါျဖစ္ပြါးရာေဒသကိုခရီးသြားရရင္ ထိုးေပးတယ္။ တလ ဒါမွမဟုတ္ တလေက်ာ္ေနမယ္ဆိုမွသာလိုတယ္။ အဲတာလဲ ျဖစ္ေနၾကရာသီမွသာ လိုပါတယ္။

Dr. တင့္ေဆြ