History of Burma ျမန္မာႏိုင္ငံသမိုင္း

ပံုပါသတင္းကို အခုပဲေတြ႔ရလို႔ အံ့ၾသတုန္လႈပ္မိပါတယ္။ သမိုင္းေမဂ်ာနဲ႔ေအာင္ခဲ့တဲ့ဇနီးကိုေျပာေတာ့ သူ႔ဆရာ ေဒါက္တာသန္းထြန္းကို အမွတ္ရမိတယ္တဲ့။ သမိုင္းသင္တာက မ,အေအာင္လို႔ေျပာခဲ့တဲ့ဆရာ။ အခု သမိုင္းကို မသင္ၾကေတာ့တာက အ,ခ်င္လို႔မဟုတ္မွန္းသိပါတယ္။ အလုပ္အကိုင္အခြင့္အလမ္းကို စဥ္းစားၾကရတာျဖစ္ႏိုင္ပါတယ္။ ပညာေရးဆိုတာ တိုင္းျပည္ရဲ႕လိုအပ္ခ်က္အရ သင္ေပးႏိုင္ရင္ေကာင္းတယ္။ ကြ်န္ေတာ္ကေတာ့ (၉) တန္းအထိသာ သမိုင္းသင္ခဲ့ရပါတယ္။ သိေနေအာင္ေတာ့ ဆက္လုပ္ေနရတုန္းပဲ။

ျမန္မာႏိုင္ငံသမိုင္း
ျပည္ေထာင္စုျမန္မာႏိုင္ငံဟာ ယဥ္ေက်းမႈနဲ႔ ျဖစ္ထြန္းမႈေတြ ႏွစ္ေပါင္းေထာင္နဲ႔ခ်ီျပီးရွိတယ္။ သမိုင္းမတင္မီကတည္းက ျမစ္ၾကီးေတြနဲ႔ ေတာင္ၾကားလြင္ျပင္ေတြမွာ လူေတြေနထိုင္ခဲ့ၾကတယ္။ အိမ္နီးခ်င္း တရုပ္နဲ႔ အိႏၵိယႏိုင္ငံေတြနဲ႔ ကူးလူး ဆက္ဆံခဲ့ၾကတယ္။ သီရိလကၤာကုန္သေဘၤာေတြေရာက္တယ္။ တျခားေဒသေတြကေန မေလးကြ်န္းဆြယ္ၾကား ခရီးတေထာက္နားရာအရပ္ျဖစ္ခဲ့တယ္။ အိႏၵိယတိုက္ကေန ဘာသာေရး၊ ႏိုင္ငံေရးနဲ႔ တရားစီရင္ေရး၊ အႏုပညာ၊ လက္မႈပညာေတြ၊ အယူအဆေတြရခဲ့တယ္။ ဒါေပမယ့္ အိႏၵိယယဥ္ေက်းမႈလႊမ္းတာ မသိသာပဲ ကိုယ္ပိုင္ယဥ္ေက်းမႈကို ထိန္းထားႏိုင္တာက တျခားအေရွ႕ေတာင္အာရွႏိုင္ငံေတြထက္ ထူးျခားတယ္။ ေက်ာက္ျဖစ္ရုပ္ၾၾကြင္းေက်ာက္နဲ႔ သစ္သားလက္ရာေတြအရ ျမန္မာႏိုင္ငံအထက္ပိုင္းမွာသာေတြ႔ရလို႔ (အညာသား) ဆိုတဲ့ ေဝါဟာရနဲ႔ ဆက္စပ္ေနတယ္။ ၁၉၆၉ မွာေတြ႔ရွိခ်က္အရ ရွမ္းျပည္အေရွ႕ပိုင္းမွာ အေစာဆံုး ႏွစ္ ၁၁ဝဝဝ ရွိတယ္လို႔ ယူဆရတယ္။ ေက်ာက္ေခတ္က ဥေရာပ ေက်ာက္ေခတ္နဲ႔ စင္ျပိဳင္ရွိေနခဲ့တယ္။ ဘီစီ ၁၅ဝဝ ေလာက္မွာ ေၾကးေခတ္ ရွိခဲ့တယ္။ စပါးစိုက္ပ်ိဳးလာၾကတယ္။ ေမြးျမဴေရးလုပ္လာၾတယ္။ ဘီစီ ၅ဝဝ ေလာက္မွာ သံေခတ္ရွိလာတယ္။

ပ်ဴႏိုင္ငံေတာ္
ဘီစီ ၁ ကေန ၉ ရာစုအထိ။ တိဘက္တို-ဘာမင္း ဘာသာစကားေျပာၾကတယ္။ သေရေခတၲရာ + ဟန္လင္းၾကီး။ ခ်င္းတြင္းျမစ္ဝွမ္းက ျမန္မာျပည္ေျမာက္ပိုင္းကိုျဖတ္တဲ့ တရုပ္-အိႏၵိယလမ္း အေနာက္ဖက္မွာရွိတယ္။ ပ်ဴႏိုင္ငံက ဧရာဝတီျမစ္ဝွမ္း ေျမာက္ဖက္စြန္းမွာရွိတယ္။ ျမိဳ႕ျပႏိုင္ငံေတြတည္ေထာင္တယ္။ ပ်ဴလူမ်ိဳးဟာ ျမန္မာ့သမိုင္းမွာ အေစာဆံုးလူမ်ိဳးလို႔ ဆိုႏိုင္တယ္။ တရုပ္၊ အိႏၵိယႏိုင္ငံေတြနဲ႔ ကူးသန္းဆက္ဆံၾကတယ္။ ၄ ရာစုမွာ ဗုဒၶဘာသာ စတင္လာခဲ့တယ္။ ကေန႔ ျပည္ျမိဳ႕ေတာင္ဖက္မွာ တည္ခဲ့တဲ့ သေရေခတၲရာ ျမိဳ႕ျပႏိုင္ငံက အၾကီးဆံုးျဖစ္တယ္။ တရုပ္သမိုင္းအရ ပ်ဴျမိဳ႕ျပႏိုင္ငံေပါင္း ၁၈ ခုထိရွိတယ္။

ပ်ဴေခတ္ယဥ္ေက်းမႈမွာ အိႏၵိယယဥ္ေက်းမႈကေနလႊမ္းမိုးခဲ့တယ္လို႔ သမိုင္းကဆိုပါတယ္။ ပင္လယ္ေရလမ္း ကူးသန္း ေရာင္းဝယ္ေရးေၾကာင့္ျဖစ္မယ္။ ေတာင္ပိုင္းကျမိဳ႕နာမည္ေတြကပါဠိ (သို႔) သသၤကရုိက္ (သကၠတဘာသာ) (ဆန္းစ္ခရစ္) နဲ႔ဆိုတဲ့အခ်က္ကိုေထာက္ျပတယ္။ ဥပမာ သေရေခတၱရာ (သီရိေခတၱရာ) ။ တေကာင္းကေတာ့ ျမန္မာလိုျဖစ္ျပီး ဘုရားေလာင္းလို သက်သာကီဝင္ကေနဆင္းသက္တယ္လို႔မွတ္ယူတာလည္းရွိတယ္။ ၄ ရာစုကတည္းကစတယ္လို႔လည္း ဆိုပါတယ္။ တရုပ္သမိုင္းမွာလည္း ေထရဝါဒဗုဒၶဘာသာလို႔ မွတ္တမ္းတင္ထားတယ္။

၉ ရာစုေနာက္ပိုင္းမွာ ျမင္းစီျမန္သူလို႔တင္စားတဲ့ လူမ်ိဳးေတြ ေျမာက္ဖက္ကေနဝင္လာတယ္။ ဗမာလို႔ေခၚတယ္။ ၉ ရာစု အေစာပိုင္းကတည္းက ယူနန္ Nanzhao Kingdom နန္ေဇာင္ (နန္ေခ်ာင္) ဘုရင္ေတြနဲ႔ ပ်ဴေတြစစ္ခင္းေနၾကတယ္။ ၈၃၂ မွာ နန္ေဇာင္း ဘုရင္က ဟန္လင္းၾကီးကို ဖ်က္ဆီးလိုက္တယ္။ ပ်ဴ ၃ဝဝဝ ေယာက္ကိုဖမ္းေခၚသြားတယ္။ ပ်ဴတခ်ိဳ႕က ပုဂံေဒသမွာ အေျခခ်ၾကတယ္။ ပ်ဴေတြဟာ ပုဂံသားေတြနဲ႔ေသြးေႏွာသြားေတာ့တယ္။ ၁၂ ရာစုအထိ ပ်ဴစာေပ က်န္ေနေသးတယ္။ ပုဂံသားေတြဆိုတာ ဗမာေတြေရာ၊ ပ်ဴေတြေရာ၊ မြန္ေတြပါေရာေႏွာေနတယ္။

မြန္ႏိုင္ငံေတာ္
မြန္စကားကို (ေအာ္စထိုေအရွားတစ္) လို႔ေခၚတယ္။ ကေမာၻဒီယားမွာသံုးတဲ့ ခမာနဲ႔နီးစပ္တယ္။ သထံုမွာဗဟိုျပဳတယ္။ ၄-၆ ရာစု အိႏိၵယ (ဂုပတား) မင္းဆက္နဲ႔ေခတ္ျပိဳင္ျဖစ္တယ္။ ဒိအရင္ ၃ ရာစု ေမာရီယအင္ပါယာ အာေသာကဘုရင္ကေန ဗုဒၡဘာသာရဟန္းေတာ္ေတြ ေစလႊတ္ခဲ့တယ္။ သထံုကို သုဝဏၰဘုမၼိလို႔ေခၚတယ္။ မြန္ေရႊေခတ္ျဖစ္တယ္။ အိႏိၵယနဲ႔ ဆက္ဆံေပမယ့္ မြန္ယဥ္ေက်းမႈကို ထိန္းထားႏိုင္ၾကတယ္။

မြန္ဘုရင့္ႏိုင္ငံေတြက ၆ ရာစုကတည္းကစတယ္။ ထိုင္းမြန္ကေနလာတယ္။ ၉ ရာစုမွာ မြန္ႏိုင္ငံ ၂ ခု၊ ပဲခူးနဲ႔ သထံုမွာ တည္ေထာင္တယ္။ ေထရဝါရဗုဒၶဘာသာကို စတင္တဲ့လူမ်ိဳးလည္းျဖစ္တယ္။ ကုန္သြယ္ေရးနဲ႔ ၾကြယ္ဝၾကတယ္။ သထံုကို သုဝဏၰဘုမၼိ ေရႊႏိုင္ငံေတာ္လို႔ ေခၚတြင္ခဲ့တယ္။

ရခိုင္
ေရွးေဟာင္းသုေတသနေတြ႔ရွိခ်က္အရ ရခိုင္ေဒသမွာ ဘီစီ ၃၃၂၅ ကတည္းက လူေတြေနခဲ့ၾကတယ္။ တိဘက္တို-ဗာမင္း အမ်ိဳးကမ်ားတယ္။ ၁ဝ ရာစုမွာေရာက္လာၾကတယ္။ ဘုရင့္ႏိုင္ငံေတြမ်ားတယ္။ ဂဂၤါျမစ္ဝွမ္းကေန ေနဂေရအငူထိ က်ယ္တယ္။ ဓညဝတီ၊ ေဝသာလီ၊ ေလးျမိဳ၊ ေျမာက္ဦးနဲ႔ ၁၇၈၄ ဗမာဘုရင္သိမ္းပိုက္ျခင္းလို႔ ၇ ပိုင္းခြဲျပီး ေလ့လာတယ္။ ၁၈၂၆ ကစျပီး ၁၉၄၈ လြတ္လပ္ေရးရတဲ့အထိ အဂၤလိပ္အုပ္စိုးတယ္။

ရွမ္း
ကေန႔ကာလမွာ ရွမ္းစကားေျပာသူေတြ အိႏိၵယအေရွ႕ေျမာက္ကေန၊ ျမန္မာႏိုင္ငံ၊ ထိုင္း၊ ကေမာၻဒီယား၊ လာအို၊ ဗီယက္နမ္နဲ႔ တရုပ္ျပည္ထဲမွာ ေနထိုင္ၾကတယ္။ ရွမ္း (စိုင္ယမ္) ဟာ ျမန္မာ (ဗမာ) ထက္ ထိုင္းနဲ႔ လာအိုတို႔နဲ႔ ပိုျပီး ဆက္ႏြယ္မႈရွိတယ္။ (တိုင္) လို႔ေခၚတယ္။ အစဥ္အဆက္ ေစာ္ဘြားေတြကေန အုပ္ခ်ဳပ္လာခဲ့တယ္။ ရွမ္းသမိုင္းဟာ မ်ားျပားရႈတ္ေထြးတယ္။

ပုဂံမင္းဆက္ (၈၄၉-၁၂၉၇)
• ပုဂံအေစာပိုင္းကာလ (၁ဝ၄၄ မတိုင္မီ)
• ပုဂံအင္ပါယာ (၁ဝ၄၄-၁၂၈၇)

ပုဂံကို ၈၄၉ မွာထူေထာင္တယ္။ ဗမာလူမ်ိဳးေတြ ေခါင္းေထာင္လာႏိုင္ျခင္းလို႔ ရာဇဝင္မွာ အခန္းတခုအေနနဲ႔ေရးတယ္။ တိဘက္တို-ဘာမင္းႏြယ္ေတြ ျဖစ္တယ္။ ဗမာစကားေျပာတယ္။ ဧရာဝတီေဘးက ပုဂံကိုဗဟိုျပဳတယ္။ ၉ ရာစု အလယ္ကစျပီး အင္အားၾကီးႏိုင္ငံအျဖစ္ ထူေထာင္ႏိုင္ခဲ့တယ္။ ၈ ကေန ၉ ရာစု တရုပ္ျပည္အေနာက္ေတာင္ပိုင္းမွာ နန္ေခ်ာင္မင္းဆက္စိုးစံေနတယ္။ အေရွ႕ေတာင္အာရွကိုခ်ဲ႕ထြင္တယ္။ ၈၆၁ မွာ ဟႏြိဳင္းကိုသိမ္းတယ္။ မြန္နဲ႔ ခမာကိုလည္း သိမ္းတယ္။ ပ်ဴျမိဳ႕ေတာ္ ဟန္လင္းၾကီးသိမ္းတယ္။

တခ်ိန္တည္းမွာ ျမန္မာျပည္ေအာက္ပိုင္းမွာ မြန္ကသာၾကီးစိုးထားတယ္။ ပုသိမ္နဲ႔ ပဲခူးကိုပါၾကီးစိုးေရးလံုးပမ္းေနတယ္။
ေထရဝါဒဗုဒၡဘာသာ အိႏိၵယကေနကြယ္ျပီ။ ဟင္ဒူေတြျပန္ျပီးလႊမ္းမိုးလာတယ္ ကေန႔အထိျဖစ္တယ္။ ၁ဝ၄၄ ကစျပီး အေနာ္ရထာမင္းက ပုဂံကိုစုစည္းႏိုင္လာတယ္။ ၁၈၈၆ အဂၤလိပ္သိမ္းတဲ့အထိ ျမန္မာျပည္ဟာ တက္လိုက္က်လိုက္ရွိတယ္။ အေနာ္ရထာက ရွမ္းေတြနဲ႔မိတ္ေဆြလိုဆက္ဆံတယ္။ စီးပြါးေရးေတာင့္တင္းေအာင္ ေရသြင္းစိုက္ပ်ိဳးေရးလုပ္ေပးတယ္။ ေထရဝါဒဗုဒၡဘာသာ ယူသြင္းလိုက္တယ္။ ကေန႔အထိ ရွင္သန္ထြန္းကားတယ္။ ၁ဝ၅၇ မွာ သထံုကိုပါသိမ္းတယ္။ က်န္စစ္သား (၁ဝ၈၄-၁၁၁၂) နဲ႔ အေလာင္းစည္သူမင္း (၁၁၁၂-၁၁၆၇) ေတြဟာ ဘုန္းတန္ခိုးၾကီးၾကတယ္။ မြန္ပညာသည္ေတြေၾကာင့္ အႏုလက္မႈပညာေတြရတယ္။ ေစတီပုထိုးေတြ ၄ဝဝဝ ေလာက္တည္ထားကိုးကြယ္တယ္။ ရဟန္းေတာ္ေတြမ်ားျပားလို႔ တိုင္းျပည္ရဲ႕အင္အားစုတခုျဖစ္လာတယ္။ တခ်ိန္တည္းမွာ အင္အားဆုတ္ယုတ္မႈလည္း ျဖစ္တယ္။ ၁၃ ရာစုအကုန္မွာ ပုဂံအင္အားက်ဆင္းလာေတာ့တယ္။ မြန္ဂိုေတြ ျခိမ္းေျခာက္လာတယ္။ ၁၂၅ဝ မွာ ကူဗလခန္ရဲ႕ မြန္ဂိုတပ္က ဖ်က္ဆီးတာခံလိုက္ရတယ္။

ဘုရင့္ႏိုင္ငံငယ္မ်ား
• အင္းဝ (၁၃၆၄-၁၅၅၅)
• ဟံသာဝတီ ပဲခူး (၁၂၈၇-၁၅၃၉၊ ၁၅၅ဝ-၁၅၅၂)
• ရွမ္းျပည္မ်ား (၁၂၈၇-၁၅၆၃)
• ရခိုင္ (၁၂၈၇-၁၇၈၅) ေလာင္းၾကက္မင္းဆက္ (ပုဂံမွကင္းလြတ္) ၊ ၁၄၂၉ မွာ ေျမာက္ဦး (၁၇ ရာစုအထိ) တည္ေထာင္ျခင္း၊ အေရွ႕ဘဂၤလားသည္ ၁၄၅၉-၁၆၆၆ အထိ ေျမာက္ဦးေအာက္မွာရွိခဲ့သည္။
• မြန္-ျမန္မာ ႏွစ္ ၄ဝ စစ္ (၁၃၈၅-၁၄၂၄) (ဒီအသံုးကို ခ်စ္ၾကည္ေရးပ်က္ေစတယ္လို႔ ေထာက္ျပတာလည္းရွိတယ္။)

အင္းဝေခတ္ (၁၃၆၄-၁၅၅၅)
ပုဂံပ်က္ျပီးေနာက္ ဧရာဝတီေဘးမွာ ဆန္ထြက္ရာေက်ာက္ဆည္အနားက အင္းဝကို သတိုးမင္းဖ်ားက ၁၃၆၄ မွာ ထူေထာင္တယ္။ ပထမအင္းဝ (၁၃၆၄-၁၅၂၇) နန္းဆက္သစ္ ေပၚလာတယ္။ မြန္ေတြကလည္း ပဲခူး (ပဂိုး) မွာ ျပန္ျပီး နန္းတည္တယ္။ ဓမၼေစတီမင္း (၁၄၇၂-၉၂) မြန္ေရႊေခတ္ကို ထူေထာင္ခဲ့တယ္။

အင္းဝဘုရင္ဟာ ပုဂံလိုျဖစ္ေအာင္လုပ္ဖို႔စိတ္ေစာေနတယ္။ ေတာင္ဖက္က ဟံသာဝတီမြန္ႏိုင္ငံနဲ႔ စစ္ခင္းတယ္။ အေရွ႕ဖက္မွာလည္း ရွမ္းေတြနဲ႔စစ္တိုက္ရတယ္။ အေနာက္ဖက္မွာ ရခိုင္နဲ႔တိုက္တယ္။ ေတာင္ငူနဲ႔ ရွမ္းကိုႏိုင္ခဲ့တယ္။ မြန္-ျမန္မာ အႏွစ္ (၄ဝ) စစ္ (၁၃၈၅-၁၄၂၄) ကို မေအာင္ျမင္ဘူး။ အင္းဝ အားအင္ကုန္ခမ္းလာတာသာ အဖတ္တင္တယ္။ မင္းေျပာင္းတိုင္း လက္ေအာက္ခံေတြက ပုန္ကန္တယ္။ ျပည္၊ ရွမ္းနဲ႔ ေတာင္ငူ (၁၅၁ဝ) လြတ္ထြက္သြားတယ္။ ရွမ္းေတြက အၾကိမ္ၾကိမ္ျခားနားတယ္။ ၁၅၂၇ မွာ မိုးညွင္းေစာ္ဘြားက ျပည္နဲ႔ေပါင္းျပီး အင္းဝကိုဖ်က္ဆီးလိုက္တယ္။ ဒုကၡသည္ေတြ ေတာင္ငူဖက္ေျပးရတယ္။ ၁၅၅၅ မွာ ဘုရင့္ေနာင္က အင္းဝကို သိမ္းလိုက္တယ္။

ေတာင္ငူအင္ပါယာ (၁၅၃၁-၁၇၅၂)
ေတာင္ငူမင္းဆက္ (၁၅၁ဝ-၁၇၅၂)
• ပထမေတာင္ငူအင္ပါယာ (၁၅၁ဝ-၁၅၉၉)
• ေညာင္ရမ္းျပန္လည္စုစည္းျခင္း (၁၅၉၉-၁၇၅၂)
• ျမန္မာျပည္တြင္းစစ္ (၁၇၄ဝ-၁၇၇၅)

ပထမေတာင္ငူအင္ပါယာ (၁၅၁ဝ-၁၅၉၉) နဲ႔ ဒုတိယေတာင္ငူအင္ပါယာ (ေညာင္ရမ္း) ၁၅၉၉-၁၇၅၂) အထိ ရွည္တယ္။ ေတာင္ငူမင္းဆက္မွာ တပင္ေရႊထီးနဲ႔ ဘုရင့္ေနာင္တို႔က နာမည္ၾကီးတယ္။ ၁၂၈၇ ကတည္းက ပ်က္သုဥ္းသြားတဲ့ ပုဂံ အင္ပါယာကို ျပန္ျပီးစုစည္းႏိုင္ခဲ့တာျဖစ္တယ္။ ေညာင္ရမ္းနဲ႔ အေနာက္ဖက္လြန္မင္းေတြက ျပန္လည္ စုစည္းခဲ့တာယ္။ ေတာင္ငူအင္ပါယာရ့ဲ အထြတ္အထိပ္ကာလမွာ မဏိပူ၊ တရုပ္လႊမ္းမိုိးထားတဲ့ ရွမ္းေဒသ၊ (ဆိုင္ယမ္) ေခၚ ထိုင္းနဲ႔ (လန္ဇန္း) ေခၚ လာအိုတို႔လည္းပါတယ္။

ေတာင္ငူ-ဟံသာဝတီစစ္ (၁၅၃၄-၁၅၄၁) ျဖစ္တယ္။ ၁၅၃၉ မွာ တပင္ေရႊထီးက ပဲခူး (ပဂိုး) မွာ ထီးနန္းေျပာင္းစံတယ္။ ပုဂံကို ၁၅၄၄၊ ရခိုင္ကို ၁၅၄၅-၄၇၊ ထိုင္းကို ၁၅၄၇-၄၉ မွာ သိမ္းတယ္။ သူ႔ေနာက္ဆက္ခံတဲ့ ဘုရင့္ေနာင္က အင္းဝကို ၁၅၅၅ မွာ၊ ရွမ္းကို ၁၅၆၂-၆၃ မွာ၊ ထိုင္းကို ၁၅၆၄-၆၉ မွာ၊ လာအိုကို ၁၅၆၅-၇၄ မွာသိမ္းတယ္။ ဘုရင့္ေနာင္နတ္ရြာစံတဲ့ ၁၅၈၁ ေနာက္၊ ၁၅၈၄ မွာ ဆိုင္ယမ္ (ထိုင္း) ကပုန္ကန္ျပီး၊ ၁၆ဝ၅ ကတည္းက ျမန္မာ့ေျမပံုမွာမပါေတာ့ဘူး။ ၁၅၉၉ မွာ ေပၚတူဂီေတြအကူအညီနဲ႔ ရခိုင္က ပဲခူးကိုဖ်က္ဆီးႏိုင္ခဲ့တယ္။ ေပၚတူဂီလူမ်ိဳး ဖိလစ္ ဒီဘရစ္တိုက သူ႔သခင္ရခိုင္ေတြကို ပုန္ကန္ျပီး၊ ဂိုအာမွာရွိတဲ့ ေပၚတူဂီေထာက္ခံမႈနဲ႔ ၁၆ဝ၃ မွာ သန္လ်င္ကို ထူေထာင္လိုက္တယ္။ ၁၆၁၃ ဧျပီလမွာ အေနာက္ဖက္လြန္မင္းက သန္လ်င္ကိုသိမ္းျပီး၊ ဒီဘရစ္တိုကို ကားစင္တင္သုတ္သင္တယ္။ သူ႔မဟာမိတ္ ေတာင္ငူဘုရင္၊ နတ္ရွင္ေနာင္ကို ကြပ္မ်က္လိုက္တယ္။

ဘုရင့္ေနာင္နတ္ရြာစံျပီး ၁၈ ႏွစ္အၾကာ၊ ၂၆၆ ႏွစ္တာရွည္ခဲ့တဲ့၊ အေရွ႕ေတာင္အာရွမွာ အၾကီးဆံုးျဖစ္ခဲ့တဲ့ ေတာင္ငူ အင္ပါယာၾကီး ပ်က္စီးသြားေတာ့တယ္။

ကုန္းေဘာင္မင္းဆက္ (၁၇၅၂-၁၈၈၅)
• ျပန္လည္စုစည္းျခင္း၊
• ထိုင္းနဲ႔စစ္ျဖစ္ပြါးျခင္း (၁၇၈၅-၁၇၈၆၊  ၁၇၈၇၊ ၁၇၉၂၊ ၁၈ဝ၃-၁၈ဝ၈၊ ၁၈ဝ၉-၁၈၁၂၊  ၁၈၄၉-၁၈၅၅)
• တရုပ္နဲ႔စစ္ျဖစ္ပြါးျခင္း၊
• အေနာက္ႏိုင္ငံမ်ားက က်ဴးေက်ာ္ခံရျခင္း၊

အေလာင္းဘုရား (၁၇၅၂-၁၇၆ဝ) ကေန ပဲခူးကို တိုက္ထုတ္လိုက္တယ္။ ရွမ္းျပည္ကိုလည္းျပန္ယူႏိုင္တယ္။ ၁၇၅၉ မွာ မဏိပူကိုျပန္ယူတယ္။ တနသၤာရီကိုတိုက္ယူတယ္။ ထိုင္းကိုတိုက္တာအ့ပန္မွာ သူကိုယ္တိုင္နတ္ရြာစံတယ္။ သားေတာ္ ဆင္ျဖဴရွင္ (၁၇၆၃-၇၆) နန္းတက္တယ္။ အယုဒယကို ၁၇၆၆ မွာႏိုင္တယ္။ တရုပ္ကလည္း ၁၇၆၆ ကေန ၁၇၆၉ အထိ က်ဴးေက်ာ္ေပမယ့္ မေအာင္ျမင္ပါ။ ရခိုင္ကိုေရာ မဏိပူရနဲ႔ အာသန္ကိုပါျပန္ယူႏိုင္တယ္။ အိႏၵိယမွာအုပ္စိုးေနတဲ့ အဂၤလိပ္နဲ႔ နယ္ခ်င္းထိစပ္လာျပီး ၁၈၂၄-၂၆ မွာ ပထမ အဂၤလိပ္-ျမန္မာစစ္ျဖစ္တယ္။ အာသန္၊ မဏိပူ၊ ရခိုင္နဲ႔ တနသၤာရီကို လက္လႊတ္ရတယ္။

ဒုတိယအဂၤလိပ္-ျမန္မာစစ္ (၁၈၅၂) ကေတာ့ ပဲခူးရိုးမသသစ္ေတြလိုခ်င္တဲ့ အဂၤလိပ္ကရန္စလို႔ျဖစ္ရတယ္။ ျမန္မာျပည္ ေအာက္ပိုင္းတခုလံုး သိမ္းယူတယ္။ ၁၈၈၅ မွာ တတိယစစ္ျဖစ္ျပီး ျမန္မာ့ေနာက္ဆံုးမင္း သီေပါ (၁၈၇၈-၈၅) ကို ဖမ္းေခၚသြားတယ္။ တတိယအဂၤလိပ္-ျမန္မာစစ္က ၂ ပတ္သာၾကာလိုက္ပါတယ္။ ၁၈၈၅ ႏိုဝဘၤာလမွာ ျဗိတိသွ်ေတြက မႏၲေလးနန္ျမိဳ႕ေတာ္ကို သိမ္းယူလိုက္တယ္။

ျဗိတိသ်ွကိုလိုနီေခတ္
• ပထမအဂၤလိပ္-ျမန္မာစစ္ (၁၈၂၄-၁၈၂၆)
• ဒုတိယအဂၤလိပ္-ျမန္မာစစ္ (၅-၄-၁၈၅၂ မွ ၂ဝ-၁၂-၁၈၅၂)
• တတိယအဂၤလိပ္-ျမန္မာစစ္ (၇ မွ ၂၉ ႏိုဝဘၤာ ၁၈၈၅)
• ဂ်ပန္ေခတ္ (၁၉၄၂-၁၉၄၅)

ျဗိတိသွ်လက္ေအာက္ကျမန္မာျပည္ (၁၈၈၅-၁၉၄၈)
၁၈၆၉ မွာ ဆူးအက္တူးေျမာင္းဖြင့္လာေတာ့ ျမန္မာျပည္ကဆန္စပါးကို ပိုျပီးစိုက္ပ်ိဳးခ်င္လာတယ္။ ဧရာဝတီ ျမစ္ဝကြ်န္းေပၚ ေဒသကို အဓိကထားတယ္။ စိုက္ဧက ၆ ေသာင္းကေန ၁ဝ သန္းအထိရွိလာတယ္။ ျဗိတိသ်ွေတြက အိႏၵိယ ႏိုင္ငံသားေတြကို ေခၚသြင္းတယ္။ ေတာင္ပိုင္း ခ်စ္တီးယားေတြက ေငြေခ်းစားသူေတြျဖစ္လာတယ္။ ဆန္စပါးေစ်းကြက္ကို တရုပ္နဲ႔ အိႏၵိယသားေတြက အုပ္စီးထားတယ္။ ျမန္မာေတာင္သူေတြ ဆင္းရဲတြင္း နက္သထက္နက္လာၾကတယ္။

အမ်ိဳးသားေရးစိတ္ဓါတ္ တက္ၾကြလာတယ္။ ၁၉ဝ၆ မွာ YMBA ဗုဒၡဘာသာ ကလ်ာဏယူဝအသင္းေတြ ေပၚလာတယ္။ အစိုးရဆန္႔က်င္ေရး မဟုတ္ေသးပါ။ ၁၉၂ဝ ရန္ကုန္ေကာလိပ္ကို တကၠသိုလ္အဆင့္ျမွင့္ဖို႔ တကၠသိုလ္အက္ဥပေဒ လုပ္လာတယ္။ ျမန္မာစစ္စစ္ေတြကို ေဘးဖယ္ထာတဲ့ဥပေဒျဖစ္တယ္။ ေက်ာင္းသားေတြဆႏၵျပၾကတယ္။ ျပင္ေပးရတယ္။ YMBA ကေနေက်ာင္းေတြထူေထာင္တယ္။ အမ်ိဳးသားေက်ာင္းေတြလို႔ တြင္လာတယ္။

၁၉၃ဝ ေက်ာ္လာလေတြမွာ လယ္သမားေတြကို ဆရာစံေခါင္းေဆာင္ျပီး သူပုန္ထတယ္။ ျဗိတိသွ်ေတြက အိႏၵိယစစ္သားနဲ႔ ရဲသားေတြနဲ႔ ၂ ႏွစ္ၾကာႏွိမ္နင္းတယ္။ ၁၉၃၆ မွာ တကၠသိုလ္ေက်ာင္းသားေတြထပ္ျပီးဆႏၵျပၾကတယ္။ ေက်ာင္းသား ေခါင္းေဆာင္ ကိုေအာင္ဆန္းနဲ႔ ကိုႏုတို႔ေပၚထြက္လာတယ္။ သခင္လႈပ္ရွားမႈထဲပါလာၾကတယ္။ ၁၉၃၇ မွာ ျမန္မာျပည္ကို အိႏၵိယကေန ခြဲထုတ္လိုက္တယ္။

၁၉၃၉ မွာ ဒုတိယကမာၻစစ္ျဖစ္လာတယ္။ ေအာင္ဆန္းက အကူအညီရွာဖို႔ တရုပ္ျပည္ထြက္သြားတယ္။ ဂ်ပန္နဲ႔ေတြ႔ျပီး ရဲေဘာ္သံုးက်ိတ္ စစ္ပညာသြားသင္ၾကတယ္။ ၁၉၄၁ ဒီဇဘၤာမွာ ထိုင္းႏိုင္ငံ ဘန္ေကာက္ကိုေရာက္ျပီး ဗမာ့လြတ္လပ္ေရး တပ္မေတာ္ (ဘီအိုင္ေအ) ကို ဖြဲ႔လိုက္တယ္။ အဂၤလိပ္ဆုတ္ခြါျပီး ဂ်ပန္ျမန္မာျပည္ကိုအူပ္စိုးတယ္။ ၁၉၃၇ အေျခခံ ဥပေဒအရ ေဒါက္တာဘေမာ္အစိုးရ ေခါင္းေဆာင္ျဖစ္လာတယ္။ သခင္ႏုေရာ သခင္ေအာင္ဆန္းပါအစိုးရထဲမွာပါတယ္။ ၁၉၄၃ မွာ ဂ်ပန္က ျမန္မာျပည္ကို လြတ္လပ္ေရးေပးတယ္လို႔ေၾကညာတယ္။ ေအာင္ဆန္းဟာ မဟာမိတ္တပ္ အေရွ႕ေတာင္အာရွ စစ္ဦးစီးခ်ဳပ္ ေမာင့္ဘက္တန္နဲ႔ လ်ိဳ႕ဝွက္ဆက္သြယ္တယ္။ ၁၉၄၅ မတ္လမွာ အဂၤလိပ္နဲ႔ျပန္ေပါင္းျပီး ဂ်ပန္ကိုေတာ္လွန္တယ္။ သူ႔တပ္ကို ဗမာကာကြယ္ေရးတပ္လို႔ နာမည္ေျပာင္းရတယ္။ စစ္တြင္းမွာပဲ ဖဆပလကို ဖြဲ႔ထားတယ္။ ၁၉၄၅ ေမလမွာ ဂ်ပန္ေတြဆုတ္ခြါျပီး၊ အဂၤလိပ္ေတြျပန္ဝင္လာတယ္။

လြတ္လပ္ေရးရျပီး ၁၉၄၈-၁၉၆၂
ကြန္ျမဴနစ္ေတြ ေတာခိုျပီး လက္နက္ကိုင္ပုန္ကန္တယ္။ ကရင္ကစျပီး တိုင္းရင္းသားေတြအားလံုးလက္နက္ကိုင္တယ္။ ျပည္တြင္းစစ္ျဖစ္တယ္။ ကေန႔အထိ မျပီးေသးပါ။ ၁၉၄၉ မွ တရုပ္ဖက္ကေနေျပးဝင္လာတဲ့ တရုပ္ျဖဴေတြကို တိုက္ထုတ္ရတယ္။ ၁၉၅၈ မွာ ဖဆပလ ၂ ျခမ္းကြဲတယ္။ ဦးႏုက ဗိုလ္ခ်ဳပ္ေနဝင္းကို အာဏာလႊဲတယ္။ ၁၉၆ဝ မွာ ဦးႏုအစိုးရ ျပန္တက္လာတယ္။

၁၉၆၂ မွ ယေန႔အထိ
၂-၃-၁၉၆၂ မွာ ဗခကေနဝင္းကစစ္အာဏာသိမ္းတယ္။ ၁၉၇၂ ဧျပီမွာ ဗခကေနဝင္းနဲ႔ စစ္အရာရွိေတြ စစ္ယူနီေဖါင္းခြ်တ္ျပီး မဆလပါတီနာမည္နဲ႔ဆက္အုပ္ခ်ဳပ္တယ္။ ၁၉၇၄ ကစျပီး တပါတီစနစ္ဖြဲ႔စည္းပံုအရ မဆလ ပါတီအစိုးရေတြက အုပ္ခ်ဳပ္တယ္။ ၁၉၈၇ မွာ ျမန္မာႏိုင္ငံဟာ LDC အဆင့္ ႏိုင္ငံ ျဖစ္လာတယ္။ ၁၉၈၈ မတ္လကစျပီး ေက်ာင္းသားေတြ စတင္တဲ့ ဆႏၵျပပြဲေတြျဖစ္တယ္။ မဆလပါတီ သမတ ၃ ဆက္ ေျပာင္းျပီး ေနာက္ဆံုး ၁၈-၉-၁၉၈၈ မွာ စစ္တပ္က အာဏာသိမ္းျပန္တယ္။

၁၉၉ဝ မွာ ေရြးေကာက္ပြဲက်င္းပေပမယ့္ NLD ကိုအာဏာလႊဲမေပးပဲ စစ္တပ္ကဆက္အုပ္ခ်ဳပ္တယ္။ ၂ဝ၁ဝ မွာ ေရြးေကာက္ပြဲနဲ႔အတူ လူေဟာင္းေတြကပဲ အရပ္ဝတ္နဲ႔ဆက္အုပ္ခ်ဳပ္တယ္။ ၂ဝ၁၂ ၾကားျဖတ္ေရြးေကာက္ပြဲမွာ NLD ပါလာတယ္။ ၂ဝ၁၅ ေရြးေကာက္ပြဲမွာ NLD က အျပတ္အသတ္အႏိုင္ရလိုက္တယ္။

နိဂံုး
ပုဂံအင္ပါယာကို မြန္ဂိုေတြက ဖ်က္ဆီးခဲ့တယ္။ ရွမ္းေတြၾကီးစိုးခဲ့တဲ့ အင္းဝမွာ ျမန္မာစာေပထြန္းကားခဲ့တယ္။ အႏွစ္ (၄ဝ) စစ္ေၾကာင့္ အားအင္ကုန္ခမ္းျပီး ပ်က္စီးရတယ္။ ေတာင္ငူအင္ပါယာဟာ ဘုန္းတန္ခိုးၾကီးတဲ့မင္းနတ္ရြာစံျပီး ပ်က္စီးသြားတယ္။ ကုန္ေဘာင္မင္းဆက္ဟာ နန္တြင္းေရးနဲ႔ ညံ့ဖ်င္းတဲ့မင္းနဲ႔ အေပါင္းပါေတြ အုပ္စိုးခ်ိန္မွာ ကြ်န္ဘဝ ေရာက္ခဲ့ရတယ္။ ျပည္ေထာင္စုျမန္မာႏိုင္ငံဟာ လြတ္လပ္ေရး ရေပမယ့္ ျပည္တြင္းစစ္နဲ႔ ႏိုင္ငံေရးစနစ္ည့ံဖ်င္းေၾကာင့္ အစစဆုတ္ယုတ္က်ဆင္းခဲ့ရတယ္။

ဒီမွတ္တမ္းမွာ မပါတဲ့ တျခားေဒသဆိုင္ရာသမိုင္းေတြနဲ႔ လူမ်ိဳးအလိုက္သမိုင္းေတြလည္း အမ်ားၾကီးရွိေသးတယ္။ ဘယ္သမိုင္းစာအုပ္မဆို အေျပာမလြတ္ပါ။ ဒီစာမွာ အမ်ားအားျဖင့္ ေက်ာင္းသင္သမိုင္းမာတိကာနဲ႔ အဂၤလိပ္လို ကိုးကားစရာေတြကေန ယူထားတာသာျဖစ္ပါတယ္။

- Political history of Burma ျမန္မာ့ႏိုင္ငံေရးသမိုင္း http://doctortintswe.blogspot.com/2015/04/political-history-of-burma.html
- Glimpses of History of Burma ဆရာဝန္ထံ ေပးစာတေစာင္ http://doctortintswe.blogspot.com/2015/07/glimpses-of-history-of-burma.html
- Burma–Thailand relations ျမန္မာ-ထိုင္းဆက္ဆံေရးသမိုင္း http://doctortintswe.blogspot.com/2015/12/burmesesiamese-wars.html
- Burmese–Siamese wars သမိုင္းထဲက ျမန္မာ-ထိုင္းစစ္ပြဲမ်ား http://doctortintswe.blogspot.com/2015/12/burmathailand-relations.html
- Sino-Burma border agreement တရုပ္-ျမန္မာနယ္နိမိတ္ http://doctortintswe.blogspot.com/2015/04/sino-burma-border-agreement.html
- Stilwell Road စတီးဝဲလ္လမ္းမၾကီး http://doctortintswe.blogspot.com/2015/03/stilwell-road.html
- Kokang background ကိုကန္႔နယ္ေျမသမိုင္း http://doctortintswe.blogspot.com/2015/02/kokang-background.html
- Mongol and Myghal Emperors မြန္ဂို အင္ပါယာနဲ႔ မူေဂါလ္ အင္ပါယာ http://doctortintswe.blogspot.com/2015/04/mongol-and-myghal-emperors.html
- Mongoloid မြန္ဂိုလြိဳက္ http://doctortintswe.blogspot.com/2014/10/mongoloid.html
- Sino-Burmese wars တရုပ္-ျမန္မာစစ္ပြဲမ်ား http://doctortintswe.blogspot.com/2015/12/sino-burmese-wars.html
- Our Dynasties ကြ်ႏ္ုပ္တို႔၏မင္းဆက္မ်ား http://doctortintswe.blogspot.com/2016/06/our-dynasties.html

ေဒါက္တာတင့္ေဆြ

၂၅-၆-၂ဝ၁၆