Sino-Burmese wars တရုပ္-ျမန္မာစစ္ပြဲမ်ား

ကြ်န္ေတာ့္ပို႔စ္တခု = Mongol and Mughal (မြန္ဂို) နဲ႔ (မူေဂါလ္)

ကြန္မင့္တခု= Zaw W Maung အဲေလာက္က်ယ္တဲ့ Mongol Empire က ရခိုင္ပိုင္နက္ကို ဘာေျကာင့္ မသိမ္းပိုက္ႏိုင္ခဲ့ဘူးလဲ။ ဒါေလးသိခ်င္လို႔ပါ။ ဆက္စပ္ေျပာပါလား။ ရခိုင္ပိုင္နက္ ကြက္ကြက္ေလးလြတ္ေနလို႔။

စစ္တိုက္တာနဲ႔ စီးပြါးေရးလုပ္တာေတြမွာ အက်ိဳးရမွာနဲ႔ အရင္းစိုက္ရတာကို တြက္ခ်က္ေလ့ရွိတယ္။ အဲတာက အေျခခံ ယူဆခ်က္ပါ။ ေနာက္ျပီး ပိုင္ဆိုင္မႈမ်ားေအာင္လုပ္တာရွိသလို နာမည္ၾကီးေအာင္လုပ္တာလည္းရွိေသးတယ္။ သြားရင္ဟန္လြဲ ရယူႏိုင္တာရွိသလို အၾကိမ္ၾကိမ္လံုးပမ္းေပမယ့္ မရႏိုင္တာလည္းရွိတယ္။ အခုေမးခြန္းကို သမိုင္းစာမွာေတာ့ မေတြ႔ေသးပါ။ ရခ်င္သူရဲ႕ေလာဘနဲ႔ အသိမ္းမခံရသူရဲ႕ ကံတရားကိုလည္း ထည့္စဥ္းစားမိပါတယ္။ အေၾကာင္းမွန္ကိုေတာ့ မြန္ဂိုဘုရင္ကသာ ေျဖႏိုင္ပါမယ္။ သမိုင္းမွာပါတာကို ေရးပါရေစ။

တရုပ္ျပည္ကိုသိမ္းထားတဲ့ မြန္ဂိုဘုရင္ ကူဗလခန္တပ္ေတြက ပုဂံကိုသာဝင္တိုက္တယ္။ သူ႔နယ္နဲ႔လည္း ပုဂံနယ္က နယ္စပ္ျဖစ္ေနတယ္။ နယ္စပ္ျပႆနာက အေၾကာင္းတခုျဖစ္တယ္။ ရွမ္း၊ အင္းဝ၊ ေတာင္ငူ၊ မြန္၊ ရခိုင္ေဒသစတာေတြကို မတိုက္ခဲ့ပါ။ ပုဂံနဲ႔က ရန္စရွိတယ္။

သမိုင္းမွတ္တမ္းေတြထဲမွာ ျမန္မာနဲ႔ တရုပ္စစ္ခင္းခဲ့ၾကတာေတြရွိတာမွန္ေပမယ့္ အစပိုင္းက တရုပ္နဲ႔စစ္ခင္းရတာ မဟုတ္ပါ။ မြန္ဂိုေတြနဲ႔ျဖစ္ပါတယ္။ မြန္ဂိုအင္ပါယာဆိုတာ ဗဟိုအာရွေဒသကေနစတယ္။ ၁၃ ရာစုကေန ၁၄ ရာစုအထိ အရွည္ၾကာဆံုးမင္းဆက္ျဖစ္တယ္။ ဥေရာပအလယ္ပိုင္း၊ ဂ်ပန္ပင္လယ္၊ ဆိုက္ေဘးရီးယား၊ အိႏၵိယတိုက္ငယ္၊ အင္ဒိုခ်ိဳင္းနား၊ အီရန္၊ အာေရးဗီးယားအထိ က်ယ္ျပန္႔တယ္။ (ဂ်င္ဂစ္ခန္) ၁၂ဝ၆ မွာနန္းတက္တယ္။ (ကူဗေလခန္) ဟာ ၁၂၆ဝ ကေန ၁၂၉၄ အထိ မြန္ဂိုးလီးယားနဲ႔ တရုပ္ျပည္မွာစိုးစံျပီး၊ (ယြန္) မင္းဆက္ကို ထူေထာင္တဲ့ (ဂ်င္ဂစ္ခန္) ရ့ဲ ေျမးျဖစ္တယ္။ ပုဂံအင္ပါယာ (၈၉ဝ-၁၃ဝဝ) နဲ႔ ေခတ္ျပိဳင္ျဖစ္တယ္။

တရုပ္-ျမန္မာစစ္ပြဲေတြသမိုင္းစာရင္း
၁။ ပထမ (မြန္ဂို) က်ဴးေက်ာ္မႈ (၁၂၇၇-၁၂၈၇)
၂။ ဒုတိယ (မြန္ဂို) က်ဴးေက်ာ္မႈ (၁၃ဝဝ-၁၃ဝ၂)
၃။ (လူခ်န္-ပင္မိန္း) တိုက္ပြဲ (၁၄၃၆-၁၄၄၉)
၄။ တရုပ္-ျမန္မာစစ္ (၁၇၆၅-၁၇၆၉)
၅။ ကုမင္တန္ အစၥလားမစ္ သူပုန္ထမႈ (၁၉၅ဝ-၅၈)
၆။ တရုပ္-ျမန္မာ နယ္စပ္စစ္ပြဲ (၁၉၆ဝ-၁၉၆၁)

၈၄၉ မွာထူေထာင္ခဲ့တဲ့ပုဂံႏိုင္ငံနဲ႔အျပိဳင္ တရုပ္ျပည္အေနာက္ေတာင္ပိုင္းမွာ နန္ေခ်ာင္မင္းဆက္ (၈-၉) ရာစု စိုးစံေနတယ္။ နန္ေခ်ာင္မင္းေတြက အေရွ႕ေတာင္အာရွကို ခ်ဲ႕ထြင္လာတယ္။ (၈၆၁) မွာ ဟႏြိဳင္း (ဗီယက္နမ္)၊ မြန္-ခမာ (ေမာၻဒီးယား) ကိုသိမ္းတယ္။ ပ်ဴျမိဳ႕ေတာ္ ဟန္လင္းၾကီး (ျမန္မာႏိုင္ငံ) ကိုလည္းသိမ္းတယ္။

(၁၃) ရာစု အေရွ႕ေတာင္အာရွမွာ ပုဂံအင္ပါယာနဲ႔ ခမာအင္ပါယာႏွစ္ခု ထင္ရွားခဲ့တယ္။ ပုဂံအင္ပါယာနဲ႔ထိစပ္ေနတာက (ဒါလီ) နဲ႔ ေနာက္ဆက္ခံတဲ့ (နန္ေခ်ာင္) ႏိုင္ငံျဖစ္တယ္။ (ဒါလီ) အေနာက္ဖက္မွာ တိဘက္အင္ပါယာရွိတယ္။ တရုပ္ျပည္မွာ (တန္) နဲ႔ (ေဆာင္း) မင္းဆက္ေတြရွိၾကတယ္။ နန္ေခ်ာင္မင္းဆက္ကသာ ပုဂံနဲ႔ဆက္စပ္မႈရွိခဲ့တယ္။ မြန္ဂိုေတြက (ဒါလီ) ကို ၇-၁-၁၂၅၃ မွာသိမ္းယူတယ္။

နရသီဟပေတ့မင္း ၁၂၅၆ မွာနန္တက္လာကတည္းက ပုဂံအင္ပါယာအေျခယိုင္လာတယ္။ အေတြ႔အၾကံဳနည္းတဲ့ဘုရင္ကို အေနာက္ဖက္က ရခိုင္ (ေက်ာက္ျဖဴ) ကပုန္ကန္တယ္။ ၁၂၈၁ မွာ ေတာင္ဖက္ (ဝါရီရူ) က ပုဂံကခန္႔ထားသူကိုသတ္ျပီး မုတၲမက ႏွစ္ၾကိမ္ျခားနားတယ္။ အေရွ႕ဖက္မွာ က်ိဳင္းဟုန္၊ က်ိဳင္းတုန္နဲ႔ ခ်င္းမိုင္း (ဇင္းမယ္) တို႔ကလည္း အခြန္မေပးေတာ့ဘူး။ မြန္ဂိုေတြက ၁၂၇၁ နဲ႔ ၁၂၇၃ မွာ ႏွစ္ၾကိမ္အခြန္ဆက္ခိုင္းလာတယ္။ နရသီဟပေတ့က ႏွစ္ၾကိမ္လံုး ျငင္းတယ္။ ကူဗလခန္က ၁၂၇၇ မွာလာတိုက္တယ္။ ငေဆာင္ခ်မ္းမွာ ရွံဳးနိမ့္တယ္။ ရင္ဂ်န္းကိုေတာ့ ထိန္းထားႏိုင္တယ္။ ၁၂၈၃-၈၄ မွာ ဗန္းေမာ္ကိုသိမ္းယူတာခံရတယ္။

ပထမ (မြန္ဂို) က်ဴးေက်ာ္မႈဟာ (၁၂၇၇) ကေန (၁၂၈၇) အထိၾကာတယ္။ ကူဗလခန္က (ဒါလီ) ကို ပုဂံနဲ႔ နယ္စပ္လံုျခံဳဘို႔ တာဝန္ေပးတယ္။ ဝ နဲ႔ ပေလာင္ေတြက မြန္ဂိုကိုသစၥာခံၾကတယ္။ မြန္ဂိုသံအဖြဲ႔ ပုဂံကိုလာေတာ့ ဝန္ၾကီးခ်ဳပ္အနႏၲပစၥည္းက မြန္ဂိုအင္အားကို သံုးသပ္မိတယ္။ နရသီဟပေတ့ကို သံတမန္နည္းသံုးဘို႔အၾကံေပးတယ္။ ဘုရင္ကေတာ့ မြန္ဂိုသံအဖြဲ႔ကို အေတြ႔မခံလို႔ မြန္ဂိုအဖြဲ႔ျပန္သြားတယ္။ ကုန္းေဘာင္ေခတ္အဆံုးမွာ သီေပါမင္းနဲ႔ ကင္းဝန္မင္းၾကီးတို႔ ျဖစ္ပ်က္ခဲ့တာနဲ႔ ဆင္တူေနတယ္။

ကူဗလခန္က ဂ်ပန္ကိုဝင္တိုက္ဘုိ႔ျပင္ေနတံုး (ဂ်ပန္ကိုလည္းမသိမ္းႏိုင္ပါ။) ပုဂံကိုအရင္တိုက္မယ္လို႔ ဆံုးျဖတ္လိုက္တယ္။ ၃-၃-၁၂၇၃ ေန႔မွာ ေလးေယာက္ပါသံအဖြဲ႔ကို ပုဂံကိုလႊတ္ျပီး ရာဇသံေပးတယ္။ နရသီဟပေတ့က ဒီတၾကိမ္မွာ သံအဖြဲ႔ကို လက္ခံေတြ႔ေပမယ့္ မလိုက္ေလွ်ာဘူး။ တခ်ိဳ႕မွတ္တမ္းမွာ သံအဖြဲကိုသုတ္သင္တယ္လို႔ေရးတယ္။ ယူနန္ထဲေရာက္မွ အသတ္ခံရတယ္လို႔ ေရးတာလည္းရွိတယ္။

ပုဂံသံအဖြဲ႔တခုက ဘုရင့္ဆီက မိတ္ေဆြျဖစ္ေရးထားတဲ့စာတေစာင္နဲ႔ ပီကင္းထိသြားတယ္။ ဘုရားစြယ္ေတာ္ကို ပုဂံဘုရင္က လာေရာက္ဖူးေမွ်ာ္လိုပါေၾကာင္းေရးတယ္။ တဆက္တည္း ၁၂၇၂ မွာ နယ္စပ္မွာ ပုန္ကန္မႈ ျဖစ္တယ္။ သူပုန္ေခါင္းေဆာင္ (အပိ) ကို ဖမ္းေခၚလာတယ္။ ဒုတိယ မြန္ဂို-ပုဂံစစ္ပြဲ (၁၂၇၃) မွာျဖစ္တယ္။ နယ္စပ္စစ္ပြဲ (၁၂၇၇-၁၂၇၈) မွာျဖစ္တယ္။

ျမန္မာရာဇဝင္၊ (ယြန္) မင္းဆက္သမိုင္းနဲ႔ မာကိုပိုလိုမွတ္တမ္းမွာ ကြဲလြဲေနတာေတြရွိတယ္။ ငေဆာင္ခ်မ္းအရပ္မွာ စစ္ျဖစ္တာေတာ့ ေသခ်ာတယ္။ ဗန္းေမာ္လမ္းက ကြန္းစင္ကိုတိုက္တယ္။ မြန္ဂိုေတြက စစ္ပြဲေတြမွာအႏိုင္ရေပမယ့္ နယ္စပ္ကိုထိန္းမထားႏိုင္ဘူး။ ပုဂံကလည္းေလွ်ာ့မေပးပါ။ ၁၂၇၈ မွာ ကြန္းစင္နဲ႔ ငေဆာင္ခ်မ္းမွာ ခံတပ္ေဆာက္တယ္။ ၁၂၈၂ မွာ မြန္ဂိုက ျမန္မာျပည္ေျမာက္ပိုင္းနဲ႔ နယ္စပ္က (ခ်န္ဖ) ကိုဝင္တိုက္တယ္။ ပုဂံအထိမေရာက္ခဲ့ပါ။ တေကာင္းကေနသာ ထိခိုက္ဒဏ္ရာေတြနဲ႔ ျပန္လွည့္ၾကရတယ္။

၂၂-၉-၁၂၈၃ မွာ ငေဆာင္ခ်မ္းကို ဝင္တိုက္ေတာ့ ၂ လၾကာခုခံေပမယ့္ ၃-၁၂-၁၂၈၃ မွာ က်သြားတယ္။ ေနာက္ဆက္ျပီး ျမန္မာျပည္ေျမာက္ပိုင္းကိုဝင္တိုက္လာတယ္။ ၁၂၈၄ ႏွစ္စမွာ တေကာင္းကိုတိုက္တယ္။ ၁ဝ-၅-၁၂၈၄ မွာ ျမန္မာတပ္ေတြ ျပန္ဝင္ႏိုင္တယ္။ မြန္ဂိုေတြကထပ္တိုက္ျပန္တယ္။ ဟန္လင္းကို ၂၆-၁-၁၂၈၅ မွာတိုက္တယ္။ နရသီဟပမင္းေတ့ ေအာက္ျပည္ကို ေရွာင္ရလို႔ တရုပ္ေျပးမင္းလို႔တြင္ေပမယ့္ မြန္ဂိုရန္ကေနေျပးရတာသာျဖစ္ပါတယ္။

၁၂၈၅ အကုန္မွာ နရသီဟပေတ့ကေန ဟန္လင္းက မြန္ဂိုအုပ္ခ်ဳပ္ေနသူဆီ အပစ္ရပ္စဲေရးကမ္းလွမ္းတယ္။ ၁၂၈၅ ဇြန္လမွာ ရွင္ဒိသာပါေမာကၡကိုေစလႊတ္လို႔ ၁၂၈၇ ဇႏၷဝါရီလထဲမွာ ပီကင္းကိုေရာက္တယ္။ စိုက္ပ်ိဳးထြက္ကုန္ထဲကေန အခြန္ဆက္ဘို႔သေဘာတူရတယ္။ ျမန္မာျပည္အထက္ပိုင္းကို (ခ်န္မင္း) နဲ႔ ေအာက္ပိုင္းကို (မိန္ခ်န္း) တို႔ကစီမံတယ္။ မြန္ဂိုတပ္ေတြဆုတ္ေပးတယ္။

ပုဂံကေနထြက္ေျပးရတဲ့ နရသီဟပေတ့ဟာ ျပည္၊ ဒလနဲ႔ ပုသိမ္မွာရွိတဲ့ သူ႔သားေတြကိုလဲ မယံုရဲလို႔ ျပည္ျမို႕ အေနာက္နားက လွည္းဂြမွာေနရတယ္။ ၁၂၈၇ ဇြန္လထဲမွာ နရသီဟပေတ့ ပုဂံကိုျပန္လာတယ္။ ဒါေပမယ့္ ၁-၇-၁၂၈၇ မွာ သူ႔သား ျပည္ျမိဳ႕စားသီဟသူက လုပ္ၾကံတယ္။ ၁၂၈၇ မွာ မြန္ဂိုေတြဝင္လာျပန္တယ္။

၁၂၈၉ ေမလထဲမွာ သားေတာ္ ေက်ာ္စြာနန္းယူတယ္။ နယ္ေျမေသးေသးေလးသာ ထိန္းႏိုင္တယ္။ မြန္ဂိုေတြက တေကာင္းမွာ တပ္စြဲထားတယ္။ ေက်ာ္စြာက မြန္ဂိုကို ၁၂၉၇ မတ္လမွာ သစၥာခံတယ္။ ေက်ာ္စြာနန္းသက္ ၉ လမွာ နန္းလုခံရေတာ့ မြန္ဂိုေတြကဝင္ေရာက္လာျပန္လို႔ ၁၃ဝဝ-၁၃ဝ၁ မွာ မြန္ဂို-ဗမာ ဒုတိယစစ္ျဖစ္တယ္။

၁၇-၁၂-၁၂၉၇ မွာ တိုင္ရွမ္းညီအကိုသံုးဦးကေန ေက်ာ္စြာကိုဖယ္ရွားလိုက္ျပီး ျမင္စိုင္းႏိုင္ငံထူေထာင္တယ္။ ယူနန္နယ္ထဲကို မြန္ဂိုေတြဝင္ေရာက္အေျခခ်လာလို႔ တိုင္ရွမ္းေတြက ရွမ္းျပည္နယ္နဲ႔ ခမာႏိုင္ငံဖက္ဆီ ေရာက္လာတာ ျဖစ္တယ္။ ၄-၄-၁၃ဝ၃ မွာ မြန္ဂိုေတြ တေကာင္းကေနဆုတ္ခြါသြားတယ္။

အေနာ္ရထာထူေထာင္ခဲ့ျပီး ၂၅ဝ ႏွစ္ရွည္ခဲ့တဲ့ ပုဂံႏိုင္ငံေတာ္ၾကီး ပ်က္စီးမႈျပည့္စံုသြားေတာ့တယ္။ ပုဂံေနျပည္ေတာ္မွာ လူဦးေရ ၂ သိန္းေနခဲ့တယ္။ ဘုရားေစတီေတြ မေရမတြက္ႏိုင္ေအာင္ မ်ားျပားစည္ကားခဲ့တယ္။ အခုေတာ့ ျမင္စိုင္း၊ ပင္းယနဲ႔ အင္းဝတို႔မွာ တိုင္ရွမ္းညီအကိုေတြနဲ႔  ေက်ာ္စြာသားက ပုဂံကို အုပ္စိုးေနၾကတယ္။ ပုဂံရဲ႕ အေဖ့မ်ိဳးဆက္ ကုန္ဆံုးသြားျပီး အေမမ်ိဳးဆက္ကသာ ပင္းယနဲ႔ အင္းဝမွာအုပ္စိုးႏိုင္ေတာ့တယ္။ ပင္းယဆက္ကေတာ့ ကုန္းေဘာင္ေခတ္တိုင္ ရွည္ၾကာႏိုင္ခဲ့ပါတယ္။

(ဒါလီ) ႏိုင္ငံကို ျမန္မာရာဇဝင္မွာ ဂႏၶာလရာဇ္လို႔ေရးတယ္။ တူရကီ (တာ့ခ္) စကားေျပာသူေတြပါလို႔ (တာရုတ္) (တရုပ္) လို႔ေခၚတယ္။

ေဒါက္တာတင့္ေဆြ
၂၆-၁၂-၂ဝ၁၅
၁၇-၆-၂ဝ၁၆

- History of Burma ဗမာ့သမိုင္း http://doctortintswe.blogspot.com/2015/02/history-of-burma.html
- Political history of Burma ျမန္မာ့ႏိုင္ငံေရးသမိုင္း http://doctortintswe.blogspot.com/2015/04/political-history-of-burma.html
- Glimpses of History of Burma ဆရာဝန္ထံ ေပးစာတေစာင္ http://doctortintswe.blogspot.com/2015/07/glimpses-of-history-of-burma.html
- Myanmar History ျမန္မာ့သမိုင္း (၁) http://doctortintswe.blogspot.com/2015/11/myanmar-history.html
- Myanmar History ျမန္မာ့သမိုင္း (၂) http://doctortintswe.blogspot.com/2015/11/myanmar-history_25.html
- Myanmar History ျမန္မာ့သမိုင္း http://doctortintswe.blogspot.com/2015/04/myanmar-history.html
- Burma–Thailand relations ျမန္မာ-ထိုင္းဆက္ဆံေရးသမိုင္း http://doctortintswe.blogspot.com/2015/12/burmesesiamese-wars.html
- Burmese–Siamese wars သမိုင္းထဲက ျမန္မာ-ထိုင္းစစ္ပြဲမ်ား http://doctortintswe.blogspot.com/2015/12/burmathailand-relations.html
- Sino-Burma border agreement တရုပ္-ျမန္မာနယ္နိမိတ္ http://doctortintswe.blogspot.com/2015/04/sino-burma-border-agreement.html
- Stilwell Road စတီးဝဲလ္လမ္းမၾကီး http://doctortintswe.blogspot.com/2015/03/stilwell-road.html
- Kokang background ကိုကန္႔နယ္ေျမသမိုင္း http://doctortintswe.blogspot.com/2015/02/kokang-background.html
- Peace offensive ျငိမ္းခ်မ္းေရးထိုးစစ္ http://doctortintswe.blogspot.com/2015/03/peace-offensive.html

- Mongol and Myghal Emperors မြန္ဂို အင္ပါယာနဲ႔ မူေဂါလ္ အင္ပါယာ http://doctortintswe.blogspot.com/2015/04/mongol-and-myghal-emperors.html

- Sino-Burmese wars တရုပ္-ျမန္မာစစ္ပြဲမ်ား http://doctortintswe.blogspot.com/2015/12/sino-burmese-wars.html